دجەنتەلمەن
عالىم بوقاشتىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى
لوندوننىڭ سولتۇستىگىندەگى تابيعي ورمانى سول كۇيىنشە ساقتالعان حايگەيت شاعىن اۋدانىندا تۇراتىن دوسىم اۋىلىنداعى ايگىلى ورىنداردى كورسەتىپ، ادەتتەگىدەي ەكسكۋرسيا جاساپ ءجۇر. “مىناۋ – سەميۋەل كولريدج ءومىرىنىڭ سوڭىنا قاراي جيىرما شاقتى جىل تۇرعان ءۇي” دەيدى. كادىمگى جاپسارلاس سالىنعان تاۋن-حاۋستىڭ ءبىر پاتەرى. سوسىن فرانتسۋز رەۆوليۋتسيالارى قاتتى شابىتتاندىرعان اقىننىڭ كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنەن قالاي قۋىلعانى تۋرالى حيكايا ايتىلادى. بىرنەشە ولەڭىنەن ءۇزىندى وقىلادى. كولريدج (1772 – 1834) قۇبىلاي حان تۋرالى پوەماسىن وسى حايگەيتتەگى ۇيىندە باستاپ، اياقتاي الماي ومىردەن وزعان.
ورمان ءىشىن جارىپ ءوتىپ ءزاۋلىم سارايداي الىپ كوتتەدجدەردىڭ الدىنان شىعامىز. “ال مىنا ۇيلەردە قانداي ايگىلى ادامدار تۇرعان؟” دەپ سۇرايمىن. ۇزىن بويلى، ءسىڭىرلى سيدا دەنەلى، اپپاق ساقال مۇرتتى، ءجۇزىن كۇن قاققان كلاسسيكالىق اعىلشىن دجەنتەلمەنى بەتىمە كوزىن سىعىرايتىڭقىراپ جىميىپ قارايدى دا: “تۇرعان ەمەس، تۇرادى” دەپ تۇزەتەدى. “بۇلار كىم بولدى ەكەن؟” دەپ تىقاقتاپ قويمايمىن. “مىنا بيىك قورشاۋىنىڭ ۇستىنەن تىكەنەك سىم جۇرگىزگەن سۇر ۇيلەر بۇرىن سسسر-ءدىڭ ەلشىلىگىندە ىستەگەن كگب گەنەرالدارىنىڭ مەكەنى ەدى. 1991 جىلى قانداي دا ءبىر جولمەن جاپپاي جەكەشەلەندىرىپ الدى” دەيدى ارداگەر جۋرناليست. الگى ۇيلەردىڭ توڭىرەگىنەن جان بالاسى كورىنبەيدى.
ءسال جۇرگەسىن دوسىم: “ال مىنا قارسى بەتتەگى ءزاۋلىم ساراي – سانكت پەتەربۋرگتىڭ بۇرىنعى مەرى، ءوزىڭ بىلەتىن اسا بەلگىلى حانىمنىڭ رەزيدەنتسياسى” دەيدى. “مۇمكىن ەمەس، تىم شاعىن عوي” دەيمىن سەنىڭكىرەمەي. “جوق، بۇل – كۇزەتشىلەرى تۇراتىن ءۇي، ارعى جاعىنا كوز سال” دەيدى دوسىم بىرنەشە قاباتتى، الدى-ارتىن فونتاندار مەن گۇلزارلار قورشاعان جالپاق ءداۋ سارايدى نۇسقاپ. بىرازعا دەيىن ءۇنىم شىقپاي قالادى. “قايتەسىڭ، دۇنيەنىڭ نەبىر ايگىلى عۇلاماسىن دا، قاراقشىسىن دا قاتار سىيدىرعان لوندون عوي” دەيدى ول.
لوندونعا قاشقان سوۆەتتىك جانە پوست-سوۆەتتىك ەمميگرانتتار تاريحىن ءبىر تۇگەندەپ، حايگەيت توبەسىنەن الاقانعا سالعانداي كورىنەتىن الىپ قالانىڭ پانوراماسىنا قاراپ ءبىراز وتىرامىز. “نەگە قوعامدىق ورىنداردا، پاركتەر مەن وسىنداي ورمانداردا الدەبىر ادامداردىڭ اتى-جوندەرى ويىپ جازىلعان ۇزىنشا اعاش ورىندىقتار كوپ قويىلعان؟” دەپ سۇرايمىن. “ۇلىبريتانيادا سوڭعى كەزدە ءداستۇر بولىپ كەتكەن قۇبىلىس. ادامدار ومىردەن وزعان جاقىندارىنىڭ زيراتتارىنا كوپ اقشا شىعارمايدى. ونىڭ ورنىنا مارقۇمداردىڭ ءجيى بارىپ تۇرعان، جاقسى كورگەن ورىندارىنا وسىنداي ورىندىقتار قويادى. شارشاپ كەلىپ وتىرعان كەزدە ارقالىعىنان اتى-جوندەرىن وقىپ، ءبىر دۇعا قىپ قويۋعا بولادى” دەيدى.
جولاي سول ماڭداعى اعىلشىن پابىنا كىرەمىز. انگليادا تەك پابتا عانا بەيتانىس ادامدارعا ەركىن ءتىل قاتىپ، ازىلدەسۋگە بولاتىن جازىلماعان قاعيدا بار. ءداستۇرلى قۋىرىلعان بالىق پەن كارتوپ كۇتىپ وتىرىپ، دوسىم كورشى ۇستەلدەگى اعىلشىن قىز-كەلىنشەككە اسقان سىپايىلىقپەن ءارى سۋرەتكەرلىكپەن كومپليمەنت ايتىپ تاستايدى. “و، توبا، انگليادا كوز بەن كوڭىلدى، اقىل مەن تۇيسىكتى قاتار سۇيسىندىرەتىن تابيعي سۇلۋلار ءالى بار ەكەن-اۋ” دەگەن سياقتى:) حانىمدار: “قۇداي-وۋ، ۆيكتوريا زامانىنان ۋاقىت ماشينەسىنە ءمىنىپ قازىرگى زامانعا تىكە تۇسكەندەي بۇل نەتكەن ناعىز دجەنتەلمەن” دەپ ءماز بولىسادى. كەيدە قاتار وتىرعان جىگىتتەرىنىڭ ءوزى ء“بىز جەتكىزە الماي جۇرگەن ءسوزدى ءدال ايتقان شەشەندىگىڭىزگە ءتانتىمىز” دەپ قول سوعىپ جاتادى.
ءبىرازدان سوڭ دوسىمنىڭ ءدال ورمان شەتىنە تۇسكەن كوشە بويىنداعى ەكى قاباتتى شاعىن ۇيىنە ورالامىز. اۋەلى ءبىر قاباتتى جاپىرايعان ۇيشىك بولىپتى. ءتورتىنشى پەرزەنتى دۇنيەگە كەلگەندە تارلىق قىلادى دەپ ەكىنشى قاباتتى ءوزى قوسىپ سالىپ العان. باقشاسىندا جەمىس اعاشىنىڭ نەشە ءتۇرى ءوسىپ تۇرادى. “ارتقى اۋلادا سەن كورمەگەن ءبىر جاڭالىق بار” دەيدى بالاشا قۋلانىپ. سويتسەم، قولدان توعان جاساپتى. جاعالاتا قامىس-قوعانىڭ ءبىر دەكوراتيۆتى ءتۇرىن ەگىپتى. ىشىنە باقا، سۋ تاسباقاسى مەن تريتون جىبەرمەكشى ەكەن. اڭگىمە بالا-شاعانىڭ جايىنا قاراي اۋادى. ۇلكەن قىزى عانا انگليادا. ءۇش ۇلى دۇنيەنىڭ ءۇش بولىگىندە ءبىلىم ىزدەپ، كاسىپ قىلىپ ءجۇر. “كەنجە ۇلىمدى وزىڭە پراگاعا ەرتىپ اپارعان سوڭ، شىعىس قازاقستاندى دا ءبىر شارلاتتىم. ايتىپ پا ەم ساعان؟ قازىر ميانمادا ءتىل تاجىريبەسىنەن ءوتىپ ءجۇر” دەيدى شاتتانىپ. “ۇيدە مەن كورمەگەن ءبىر بالالار ءجۇر عوي؟” دەسەم، ء“يا، ورتانشى ۇلدىڭ دوستارى عوي، بىرەۋى – مالايزيانىڭ قىتايى، ەكىنشىسى – برازيليادان” دەگەن جاۋاپ ەستيمىن. سول ۋاقىتتا زەينەت جاسىنا جەتسە دە، كاسىپكەرلىگىن تاستاماعان ديزاينەر ايەلى سىرتقا شىعىپ شايعا شاقىرادى.
كەتەردە ىشىمە سىيماعان جانە ءبىر ساۋال قويام: “نەگە ءالى 1992 جىلعى Volvo-مەن ءجۇرسىز؟ كەلىمدى-كەتىمدى قوناقتارىڭىز بار. حالىقارالىق ءىرى باق-تاردىڭ ءتىلشىسى رەتىندە يوحاننەسبۋرگتەن ماسكەۋگە دەيىنگى ارالىقتا ونداعان ەلگە تانىمال بولعان ءجۋرناليسسىز، ساراپشىسىز. رەسمي ءبىر كەزدەسۋگە شاقىرعاندا مىنا تەمىر استاۋدى سالدىرلاتىپ باراسىز با؟” دوسىم تورگى بولمەسىنىڭ قابىرعاسىنداعى ايەلىمەن جانە بالا-شاعاسىمەن دۇنيەنى شارلاعان ساياحات سۋرەتتەرىنە نۇسقاپ: “قالتاما تۇسكەن ارتىق تيىن-تەبەندى ءبىلىم الۋ مەن جيھاندى كەزۋگە جۇمساپ كەلەم. قىمباتتاۋ كولىك الاتىنداي ارتىق اقشام جوق. كوبىنە ۋاقىت ۇنەمدەپ مەترومەن جۇرەم. كەيدە ۇياتتى جەرگە بارۋ كەرەك بولسا، قىمباتتاۋ كولىكتى بىرنەشە كۇنگە جالعا الا سالام. سول ءتيىمدى ەمەس پە؟” دەيدى. “البەتتە” دەپ قۇلشىنا قوستايمىن بۇل ويىن. “البەتتە”.
پىكىر قالدىرۋ