|  |  | 

كوز قاراس تاريح

گيتلەريزم قازاق ساناسىنا جات

مارات توكاشباەۆ15727111_1322420177820962_4549859131674809772_n

بۇگىن، فەيسبۋكتەن كەيبىر ىنىلەرىمىزدىڭ ادولف گيتلەردى (20-كوكەك تۋعان كۇنى كورىنەدى) اسپەتتەگەن، وعان تامسانعان پىكىرلەرىن كورىپ قالدىم. قاي تاريحي تۇلعانى وزىنە ءپىر تۇتادى بۇل ارينە، اركىمنىڭ ەركىندە. دەگەنمەن قازاق جاستارىنىڭ گيتلەردى جاقسى كورۋى دۇرىس پا؟ وسى تۋرالى ويلارىمدى ورتاعا سالعىم كەلەدى.
گيتلەردىڭ باستى كىناسى نە؟
1. ول نەمىس ۇلتىن وزگەدەن ارتىق ساناپ، بۇكىل الەمگە سولاردىڭ بيلىگىن ورناتقىسى كەلدى. ناتسيزم دەگەن سول. 
2. 1939 -1945 جىلدار ارالىعىندا بۇكىل دۇنيە جۇزىنە قارسى اگرەسسيا جۇرگىزدى. سوعىس باستاعان ستالين ەمەس گيتلەر!
3. 1939 جىلى 23-تامىزدا كەڭەس وداعىمەن ءبىر-بىرىنە قارسى شابۋىل جاساسپاۋ تۋرالى پاكتىنى وپاسىزدىقپەن بۇزدى.
4. الەمدەگى بەيبىتشىلىك ىسىنە قارسى وراسان قاستاندىق جاسادى.
5. اسكەري قاجەتتىلىكتەر بولماسا دا ۇلكەن جانە شاعىن قالالاردى، ەلدى مەكەندەردى قيراتتى، ورتەدى. تۇرعىندارىن بوسقىندىققا ۇشىراتتى.
6. اسكەري تۇتقىنداردى ادام ايتقىسىز ازاپتارعا سالدى، سوتسىز، تەرگەۋسىز اتىپ، قىردى. وككۋپاتسيالانعان ايماقتاردا بەيبىت حالىقتى ءولتىرىپ، قورقىنىش پەن ۇرەي سەپتى. بەيبىت تۇرعىنداردى قۇلدىققا سالدى.
7. ناتسيستىك رەجيمگە قارسى شىققاننىڭ ءبارىن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتتى، ازاپتاۋلارعا جول بەردى، سوتسىز، تەرگەۋسىز ءولتىردى. مۇنىڭ ءبارى ادامزاتقا قارسى اۋىر قىلمىس بولىپ تابىلادى.

فاشيستەردىڭ جۇزدەگەن كونتسلاگەرلەرىندە ميلليونداعان ادامدار ازاپقا سالىندى، كرەماتوري پەشتەرىندە ورتەلىندى.

نيۋرەنبەرگ پروتسەسىندە اقش تاراپىنان ايىپتاۋ ءسوزىن سويلەگەن روبەرت دجەكسون: «باسقانى بىلاي قويعاندا گيتلەر ءوزى بيلىك جۇرگىزگەن گەرمانياعا قارسى وراسان قىلمىس جاسادى. ونىڭ ءىسى اقىماقتىقپەن پارا پار ەدى، ەشقانداي سەبەپسىز سوعىس باستادى دا ونى ۇتىلىپ جاتقانىنا قاراماستان ەش ماعىناسىز جالعاستىرا بەردى. بيلىك جۇرگىزۋگە دارمەنسىز قالعانىندا دا گەرمانيا تاعدىرى نە بولسا سول بولسىن» دەگەن ۇستانىمدا بولدى»، –دەدى. ول ءتىپتى ءوز وتانىنا دا جانى اشىعان جوق.

گيتلەر تاڭعان ەكىنشى جاھان سوعىسى سالدارىنان بۇكىل الەمدە 60 ميلليون ادام قۇربان بولدى.
ناتسيستەر كوسەمى ۇرىندىرعان سوعىستىڭ سالدارىنان قازاق حالقى كەزەكتى دەموگرافيالىق اپاتقا ۇشىرادى. قازاقستاننان 1,5 ميلليونداي ادام سوعىسقا قاتىسقان بولسا سودان جارتى ميلليونداي ارداقتىلارىمىزدان ايىرىلدىق.

وسىنشاما قىرعىن سالدارىن كورە وتىرىپ، گيتلەردى كىم جاقسى كورسە سول مايداندا قازا تاپقان جارتى ميلليون قازاقتىڭ قانىن موينىنا جۇكتەگەن بولىپ تابىلادى. جالپى گيتلەريزم – قازاق ساناسىنا جات!

facebook  پاراقشاسىنان الىندى

Related Articles

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: