«Qıtay qazaqtarınıñ jayın aytqanım – adamgerşilik parızım»
Düniejüzi qazaqtarınıñ qwrıltayında prezident Nazarbaevqa şettegi qandastarınıñ jayın aytqan etnikalıq qazaq «ülken kisi köp närseni jaqsı oylaydı, biraq töñiregindegilerdiñ ıntası men ıqılası jetpey qalatın şığar» dep joridı.
Azattıq jazğan jayt – Qıtaydağı qazaqtardıñ «qısım körip jatqandarı»Astanada ötken düniejüzi qazaqtarınıñ besinşi qwrıltayında da söz boldı. Jiında onı Germaniyada twratın etnikalıq qazaq Ömirhan Altın aytıp, Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaevtan kömek swrağan.
Ömirhan Altın Azattıq tilşisimen äñgimesinde osı oqiğa turalı jäne şettegi qazaqtar qanday järdemge mwqtaj ekeni jaylı pikirlerin ayttı.
Azattıq: – Qwrıltayda Qıtay qazaqtarınıñ qısım körui jaylı mäseleni köteruiñizge ne sebep boldı?
Ömirhan Altın: – Düniejüzi qazaqtarı qwrıltayğa ne üşin jinaladı? Meniñşe, şetelde tarıday şaşırap jürgen qazaqtardıñ jayın, bolaşağın talqılau üşin jinaladı. Sondıqtan qazaqtıñ ülken bir böligi twrıp jatqan Qıtaydağı qazirgi jağdayğa nazar audarmasa, qwrıltaydıñ qanday mağınası boladı? Sol sebepti adamgerşilik parızımdı öteu üşin Qıtay qazaqtarı turalı bir auız söz aytıp qaluım kerek boldı.
Azattıq: – Düniejüzi qazaqtarı qauımdastığı basşılarınıñ biri qwrıltay qarsañında «Jiında Qıtay qazaqtarınıñ mäselesi aytıla ma?» degen saual qoymaq bolğan Azattıq tilşisine «Basımdı qatırmaşı» dep jauap bergen edi.
Osı orayda siz qauımdastıq aytpağan mäseleni qozğap, köñilderine qayau tüsirgen joqsız ba?
Ömirhan Altın: – Joq, onday boladı dep oylamaymın. Söz swrağanımda elbasınıñ özi «şığıp söyle» dedi. Meniñ oyımşa, ülken kisi (prezident Nwrswltan Nazarbaevtı aytadı – red.) köp närseni jaqsı oylaydı. Biraq töñiregindegilerdiñ ıntası men ıqılası jetpey qalatın şığar, qızmettik deñgeyi men sanası jetpey qalatın şığar. Sondaylardan bolıp köp närse eskerusiz qalıp jatqan bolsa kerek. Äytpese qazaq biliginiñ Qıtay qazaqtarına degen közqarası öte jaqsı.
Azattıq: – Onı neden bayqauğa boladı?
Ömirhan Altın: – Europadağı qazaqtarğa Qazaqstan vizası bir jılğa beriletin bolsa, Qıtaydağı ağayındarğa üş jılğa viza aşıp otır. Bwl – arğı bettegi ağayındarğa erekşe köñil bölu degen söz. Eptep bolsa da jağdayların jasauğa mümkindik tuğızu. Ärine, Qazaqstan milliardtağan halqı bar Qıtay sekildi alıp el emes birden talap qoyatın. Bwl da – memlekettik sayasat.
Biz Qıtaydan köp närse swrap otırğan joqpız. Mısalı, men İşki Qıtaydı barıp kördim. Olardıñ erkindigi turalı salıstırmalı türde aytsam, köşedegi qarapayım adamnan policiyası qorqadı. Al Ürimjide kerisinşe. Biz tek jergiliki qazaqtardıñ İşki Qıtaydağı twrğındarmen birdey erikti boluın ğana swrap otırmız. Bwl sonşalıqtı qiın närse emes. Mäselen, osıdan jetpis neşe jıl bwrın atalarımız da osınday qısım kördi. Endi kelip 21-ğasırda adamdardıñ sol qısımdı tağı körui degen – masqara, miğa qonbaytın närseler.
Ol jaqtağı qazaqtar – eki el arasındağı köpir. Endi kelip sol köpirdi şayqasañ, ol qanday dostıq?
Eki el körşi. Keşe ğana «Jibek jolı» aşıldı, sauda sattıq pen alım-berim bar. Al ol jaqtağı qazaqtar – eki el arasındağı köpir. Endi kelip sol köpirdi şayqasañ, ol qanday dostıq? Meniñ oyımşa, bwl memleket basındağılardıñ emes, jergilikti biliktiñ jasap otırğan tirligi sekildi körinedi. Sondıqtan osı mäselelerdi eki el basşısı teñ jağdayda otırıp, söylesip şeşuge boladı.
Azattıq: – Qazaqstandıq baspasözde «Qıtay qazaqtarınıñ mäselesi Germaniya parlamentinde qozğaldı» degen aqparat taradı. Bwl qanşalıqtı ras?
Ömirhan Altın: – Germaniyada adam qwqıqtarı mäselesimen aynalısatın ärbir partiyanıñ öziniñ jeke bölimşeleri bar. Solarğa habarlastım. Olar «Kel, söyleseyik, qanday mälimetteriñ bar?» dedi. Osı jerde bir närseni anıqtau kerek. Bwl mäsele äli bundestagqa jetken joq. Äzirge tek oblıstıq parlament deñgeyinde. Biraq osı küzde parlament saylauı boladı. Osı mäseleni qozğauğa uäde berip otırğan adam – Bundestagqa ötetin adamdardıñ biri. Olar osınday adam qwqıqtarına qatıstı keleñsizdikterge arnayı barıp aralasıp, olardıñ jağdayın bilip, äşkerelep, jariya etip jüredi. Biraq olarmen bet-bet otırıp äñgimelesu üşin naqtı bir dälelder kerek. Ol üşin özimiz birlese otırıp äreket etuimiz qajet. Eger bwl mäselede Qazaqstannıñ şaması kelmey jatsa, sodan keyin barıp ol kisilermen tikeley baylanısuğa boladı.
Azattıq: – Sırttağı qandastarın şaqırğan az eldiñ biri Germaniyanıñ «oralmandarın» qabıldaudağı täsili qanday?
Ömirhan Altın: – Qazaqstannan qonıs audarğan nemis wltı öte köp qoy. Solarğa olardıñ jasağan eñ jaqsı isi – özderiniñ nemis ekenin qwjat jüzinde däleldeu. YAğni osı jaqta ol kisiniñ jeke bas qwjatında nemis ekeni jazılsa boldı. Sosın olar Germaniyağa barıp qwjat jinamaydı. Germaniya azamatı ekenin rastaytın pasporttı Germaniyanıñ Qazaqstandağı elşiliginen alıp şığadı. Osındağıday «sottalmağandığı bar ma, joq pa» dep qwjat jinamaydı. Bwl – wzaq jılğı täjiribemen kelgen närse. Biraq keşegi ötken qwrıltayda qwrılğan qor bolaşaqta köşip keletin qazaqtar üşin köp kömek boluğa tiis.
Azattıq: – Europadağı qazaqtar bwğan deyin türli sebeptermen sayasatqa aralasa almadı. Ondağı qazaq jastarı özderi twrıp jatqan elderdiñ qoğamdıq ömirine kirige aldı ma?
Franciyada, Germaniyada ülken sayasatta bolmasa da, birtindep jergilikti sayasatqa kelip jatqan qazaq jastarı bar.
Ömirhan Altın: – Öziñiz aytıp otırğanday aldıñğı buında tildik problemalar boldı, ömirge üyrene almadı. Qazirgi jastarda onday problemalar joq. Europanıñ joğarğı oqu orındarın bitirip, ülken qızmetterge aralasa bastadı. Franciyada, Germaniyada ülken sayasatta bolmasa da, birtindep jergilikti sayasatqa kelip jatqan qazaq jastarı bar. Biraq qazaq jastarı üşin bastı problema – ana tili.
Azattıq: – Soñğı kezderi jii aytıla bastağan «Europadağı qazaq jastarı ana tilinen ayrılıp baradı» degen söz ras pa?
Ömirhan Altın: – Bolaşaqta aqiqatqa aynaladı. Sol sebepti ol jaqtağı joğarı bilimdi mamandardı osında tartıp, eki jaqtı barıs-kelisti arttırıp, jwmıstar atqaru kerek. Biılğı qwrıltayğa şetelde jürgen jas mamandardı köptep şaqırıptı. Bwl – jaqsı ürdis.
Azattıq: – Swhbatıñızğa rahmet. Azat Europa / Azattıq radiosı
Pikir qaldıru