|  |  |  | 

Köz qaras Tarih Qazaq şejiresi

«Sayasi elitanıñ satqın bolğanın moyındaytın uaqıt keldi» — tarihşı

Qazaq jerine kelgen aq patşa biligi de, sol sekildi Sovet ükimeti de legitimdi emes-tin. Qazaq tarihındağı osı aqiqat äli künge qwjat türinde ayqındalmay keledi.

 

Bwl turalı tarih ğılımdarınıñ doktorı, professor, alaştanuşı Mämbet Qoygeldi 365info.kz media-portalğa bergen swqbatında mälim etti. Onıñ pikirinşe, qazaq jerine alğaş ayaq basqan kezdegi sovet ükimetiniñ legitimdi emestigin aşıq moyındap, tipti bizge onı arnayı qwjatpen rastau kerek.

Sovet ökimeti Qazaqstanğa zañsız keldi

— Qazaqstanda patşalıq bilik legitimdi bolğan joq. Onı küşpen alıp, ısırıp tastağan Sovet biligi de legitimdi bolğan joq.

Ol kezde jalğız legitimdi bilik boldı. Ol – 1917 jılı jeltoqsanda Orınborda qwrılğan Alaşorda ükimeti. Mine, sol zañdı bilik bolatın. Qay twrğıdan alsaq ta ol sol kezdegi jalğız zañdı bilik bolatın.

Alaşorda qazaq qoğamında orta ğasırdan qalıptasqan sayasi dästür retinde şaqırılğan İİ-şi jalpıqazaq s'ezinde qwrıldı. Ol s'ezdi eşkim zañsız dep ayta almaydı. Onı tek Sovet tarihnaması, ideologiyası zañsız, bwzıq sekildi körsetti. Al, şın mäninde, zañ twrğısınan, tarih twrğısınan barlığın zerttep, naqtı bağasın bersek, ol sol kezdegi zañdı ükimet bolatın.

Qazaq jerinde wlttıñ igi jaqsıları, ülkenderi, dualı auızdarı bas qosatın qwrıltay jinalıs bükil wlttıñ atınan şeşim qabıldaydı. Ol sayasi nemese basqa şeşim bola ma, onı qazaq qoğamı moyındaydı, sonı orındaydı. Sondıqtan İ-şi, odan soñ İİ-şi jalpıqazaq s'ezi de osı dästür boyınşa şaqırıldı. Osı qwrıltay s'ezi jabıq türde Alaşorda ükimetin sayladı. Jabıq türde onıñ törağasın sayladı. Al Alaş partiyası şeşimin bükil qazaq halqı moyındadı.

Al Sovet ökimetin qazaq qoğamı şaqırğan joq, sovet ökimetine qazaq qoğamı aşıq tügili jabıq türde de dauıs bergen joq. Referendum, saylau ötti me? Joq. Sondıqtan zertteuşi retinde, meniñ tüsinigim boyınşa, Sovet ükimeti legitimdi emes.

Biz osını aşıq türde moyındaytın, tipti bolmasa arnayı qwjatpen onı rastaytın uaqıt jetti dep bilemin, — deydi ol.

Genocid ekeni dausız, nemenege bügejekteymiz?

Sonday-aq tarihşı 1992 jılğı Joğarğı keñes qabıldağan qaulını jañğırtu kerek dep sanaydı.

— 1992 jılı basında Joğarğı keñestiñ sovettik reformalarğa baylanıstı qaulısı resmi gazetterge jariyalandı. Men sol komissiyanıñ qwramında bolğanmın.

Komissiyanıñ qorıtındısı boyınşa Qazaqstanda jürgizilgen eksperimenttiñ saldarınan qazaq halqınıñ qırğınğa wşırauın genocid dep bağalağan. Men osı bağanı dwrıs dep sanaymın.

…  Körşi elderdegi tarihşılar bılay deydi: „Mwnday jağdaylar barlıq imperiyalıq qwrılımdarda bolğan. Jaña, mıqtı, industrialdı qoğam qwru üşin osınday auır joldan, osınday qırğınnan barlıq memleketter ötken-mıs„. Şındığında, bwl jäy söz emes. Bwl nieti tüzu adamdar aytatın söz emes. Eşqanday qırğındı aqtauğa bolmaydı. Qazaq halqına keler bolsaq, bwl jäy qatelik emes. Bwl bol'şeviktik ükimettiñ maqsattı türde jürgizgen sayasatınıñ saldarı.

Goloşekinmen Smağwl Säduaqasov bastağan sayasi top jwlıstı

Sol ülken qırğındı jasağan Goloşekindi ornınan alıp tastau üşin küresken qazaq ziyalılarınan twratın sayasi top bolıptı. Olar „Uberit'e etogo Goloşekina„ dep aşıqtan-aşıq aytıptı.

— Mısalı, 1927-28 jıldarı Smağwl Säduaqasov bastağan top Goloşekindi bilikten ketiruge tırıstı. Aşarşılıqqa deyin ketiruge tırısqan. Kollektivizaciya, konfiskaciyanıñ qarsañında.

Jağıpar Swltanbekov, Idırıs Mwstanbaev. Olar Trockimen, Zenov'ev, Kamenovpen tikeley baylanısqa şığıp otırdı. „Goloşekindi alıp tastañdar, osığan kömektesiñizder „ — dedi. Al Trockidiñ ne degenin bilesiz be? Mäsele Goloşekinde emes, mäsele Stalinde dedi. Öytkeni Trockilerdiñ negizgi jauı Stalin bolatın. Olar Stalinge qarsı birge şığayıq dedi. Bizdiñ ziyalılarımız oğan kelisken joq, — deydi Mämbet Qoygeldi.

Özbek, qırğızğa qarağanda qazaqtıñ sayasi elitası wltın satqış bolıp şıqtı

Degenmen sol kezde Goloşekin janında bolğan basqaruşı qazaqtıñ sayasi tobı öte mansapşıl, bilikqwmar bolıp şıqtı. „Qazaqtıñ erekşe qırıluına solardıñ da tikeley qatısı bar, onı moyındauımız kerek„ — deydi tarihşı.

— Biz köp jağdayda jılap-eñirep barlıq kinäni basqağa japqandı jaqsı köremiz. Mäskeuge, Stalinniñ biligine audaramız. Qazaq halqınıñ qırıp-joyıluına qazaq biligin basqaruşı sayasi elita da belgili bir deñgeyde kinäli. Mäselen, qazaq halqınıñ 49 procentiniñ közi joyılıp ketti. Bir wlttıñ jartısına juığı qırılıp qaldı. Nege özbek, qırğız emes, qazaq osılay köp qırğınğa wşıradı? Olarda da sonday sayasat jürdi, olar da qırıldı, biraq qazaq erekşe köp qırıldı.

Negizinen, postsovettik elder işinde Reseydiñ, Ukrainanıñ, sodan soñ Qazaqstannıñ halqı köp qırıldı. Nege? Bizdiñ wlttıq basqaruşı elitanıñ kemşiliginen, ärine. Biz onı moyındauımız kerek. Biz Mäskeu tapsırma berse, onı asıra orındauğa tırısamız. Osı — bizdiñ halqımızdıñ ülken tragediyası. Mısalı, Özbekstandı alalıq.

Mäskeu tapsırma beredi, özbekter basında „iä, iä„ dep qwp körgen ıñğay tanıtadı da artın swyıltıp jiberedi. Meyilinşe, wltqa qarsı dünieden aynalıp ötudiñ jolın qarastıratın edi.

Al bizde olay bolmadı, — deydi Mämbet Qoygeldi.                                                                                                                                                        365info.kz

Related Articles

  • Samat Äbiş qalay “sütten aq, sudan taza” bolıp şıqtı?

    Azattıq radiosı Sayasattanuşı Dosım Sätpaev WQK törağasınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı, eks-prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ nemere inisi Samat Äbişke şıqqan ükim “Qazaqstandağı rejim bolaşaqtı oylamaytının körsetti” deydi qazaqstandıq sayasattanuşı Dosım Sätpaev. Sarapşınıñ payımdauınşa, bileuşi “elita” jeke isterimen jäne tasadağıkelisimdermen äure bolıp jatqanda elde tağı bir jaña äleumettik jarılısqa äkelui mümkin faktorlar küşeyip keledi. SayasattanuşıResey öziniñ ekonomikalıq müddeleri men geosayasi josparların keñinen jüzege asıru üşin Qazaqstannıñ işki sayasatına tikeley äser etuge tırısıp jatuı mümkin dep te topşılaydı. PUTIN “QAUİPSİZDİK KEPİLİ” ME? Azattıq: Sonımen wzaq demalıs aldında osınday ülken jañalıq jariyalandı. Meyram aldında, 19 naurızda qazaqstandıqtar mäjilis deputatınıñ postınan Samat Äbişke şıqqan ükim jaylı bildi. Mwnıñ bäriniñ baylanısı bar ma älde kezdeysoqtıq pa? Dosım Sätpaev: Äñgimeni bwl istiñ qwpiya

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • …oyı bölek bolğanımen ol da osı eldiñ tuması, bizdiñ otandasımız.

    Äleumettik jelide osı otandasımızdı qızu talqılap jatır eken. Köbi sın aytıp jatır. Video jazbanıñ tolıq nwsqası joq, pikir-talas tudırğan böligi ğana tarap jatır eken. Soğan baylanıstı öz oyımdı ayta ketpekşimin: Birinşi, otandasımızdıñ videosı, fotosı äleumettik jelide jeldey esip tarap jatır. Ol azamattıñ (azamatşanıñ) jeke qwpiyası sanalatın fotosı, video jazbası kimniñ rwqsatımen tarap jatır eken? Öz basım osı posttı jazu üşin ol azamattıñ (azamatşanıñ) videodağı beynesin qara boyaumen öşirip tastaudı jön kördim. Jäne rwqsatınsız foto beynesin jeke paraqşama salğanım üşin odan keşirim swraymın. Dini wstanımı, oyı bölek bolğanımen ol da osı eldiñ tuması, bizdiñ otandasımız. Ekinşi, otandasımızdıñ dini wstanımına baylanıstı aytqan sözderi qoğamda qattı pikir tudırğan eken. Tipti onı “wlt dwşpanı”

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: