Stratfor: رەسەيدى ىدىراۋ كۇتىپ تۇر
امەريكادا Stratfor دەگەن جەكەمەنشىك بارلاۋ-اناليتيكالىق كومپانياسى بار. تولىق اتى – Strategic Forecasting Inc, قىسقارتىلعان اتى – Stratfor. جۇمىسىنىڭ باعىتىنا قاراپ سىرتقى جۇرت ونى كولەگەيلى وبب (تسرۋ) دەپ اتايدى. سول بارلاۋ-ساراپتامالىق ورتالىعى 2015-2025 جىلدارعا ارناپ جاھاندىق بولجامدار جاساپتى. بۇل بەسىنشى بولجام. بۇعان دەيىنگى بولجامدارى (1996, 2000, 2005, 2010جج) تۇگەلگە جۋىق شىندىققا جاناسىمدى بولدى.
ال وسى سوڭعى بولجامىندا نە دەلىنگەن؟ ەۋرازيالىق وداق ارقىلى كىندىگىمىز بايلاۋلى بولعان سوڭ ءبىزدى رەسەي تاعدىرى قىزىقتىرادى. «ۋكراينا ءۇشىن رەسەيمەن داۋ-داماي تاياۋ جىلداردا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ باستى نازارىندا بولادى، الايدا ءبىز رەسەي فەدەراتسياسى قازىرگى قالپىندا تاعى ون جىل ءومىر سۇرۋگە قابىلەتتى دەپ ەسەپتەمەيمىز. كومىرسۋتەگى شيكىزاتى مەن مۇناي باعاسىنىڭ اۋىتقۋىنا تاۋەلدىلىك ماسكەۋدىڭ وراسان اۋماقتى الىپ جاتقان رەسەي فەدەراتسياسىندا مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردى باسقارىپ وتىرۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ءبىز ماسكەۋ بيلىگىنىڭ السىرەۋى رەسەيدى فورمالدى جانە نەفورمالدى تۇردە بولشەكتەۋگە ۇرىندىراتىندىعىن كۇتىپ وتىرمىز»، – دەيدى ولار.
رەسەي فەدەراتسياسى قازىرگى قالپىندا امان قالۋى ەكىتالاي. ەنەرگورەسۋرستاردى ەكسپورتتاۋدان تۇسكەن تابىستى تۇراقتىلىعى مىعىم ەكونوميكاعا اينالدىرا الاتىنداي قابىلەتىنىڭ جوقتىعى رەسەيدى كومىرسۋتەگى شيكىزاتىنىڭ باعاسىنا تاۋەلدىلىكپەن قوسا ەڭ وسال تۇسىنا اينالىپ وتىر. ەكسپورتتان اعىلعان پايدا ەڭ الدىمەن ماسكەۋگە تۇسەدى، ايماقتارعا قالعان-قۇتقانى عانا تيەدى. بۇل باياعى 1980, 1990 جىلدارداعى كەڭەستىك كەزەڭدەگى ءتارىزدى ايماقتاردىڭ ءوز ماسەلەسىن ءوزى شەشۋگە ۇمتىلۋىن ۇدەتەدى. مۇنداي جاعدايدى ماسكەۋ بيلىگى ادەتتە كگب (قازىر فسب) ارقىلى شەشەتىن، الايدا جازالاۋشى ورگانداردىڭ ءوزى ارى قاراي «ورتالىقتان بەزۋ» ۇدەرىستەرىن توقتاتا المايتىنى انىق. رەسەيگە قارسى كۇننەن كۇنگە كۇشەيىپ وتىرعان سانكتسيالار وسىعان قىزمەت ەتۋدە. بۇل شىنىمەن بىرتىندەپ رەسەي ىدىرايدى دەگەن ءسوز.
رەسەيدىڭ باتىسىندا پولشا، ۆەنگريا جانە رۋمىنيا ءبىر كەزدە ورىس باسقىنشىلىعىنان ايىرىلعان جەرلەرىن قايتارىپ الۋعا تىرىسادى. ولار ۋكراينا مەن بەلورۋسسيانى ءوز جاعىنا تارتادى. رەسەي بولسا سولتۇستىك كاۆكازعا باقىلاۋىن جوعالتادى، ال ورتالىق ازيادا بەي-بەرەكەتسىزدىك باستالادى. سولتۇستىك باتىستا كارەليا قايتادان فينليانديا قۇرامىنا قوسىلۋعا ارەكەتتەنەدى. قيىر شىعىستا پريمورە اۋماقتارى ماسكەۋگە تاۋەلسىز ساياساتپەن جاپونياعا، قىتاي مەن اقش-قا قاراي باعىت ۇستاناتىن بولادى.
«ءبىر ەرەكشەلىگى اۋماقتار ءوز اۆتونومياسى ءۇشىن كۇرەسپەيدى، كەرىسىنشە السىرەگەن ماسكەۋ ۆاكۋمدىق كەڭىستىك قالدىرادى، سول كەڭىستىكتە بۇرىنعى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جەكەلەگەن بولشەكتەرى عانا ءومىر ءسۇرۋى ىقتيمال»، –دەيدى Stratfor.
مۇنداي جاعدايدا قازاقستان نە ىستەۋ كەرەك؟ اپاتقا ۇشىراپ اۋدارىلىپ بارا جاتقان كەمەگە ءوزىن شىنجىرمەن بايلاپ سونىمەن بىرگە سۋ استىنا جونەلگەن كەمە تاريحى جەر بەتىندە جوق. سوندىقتان امان قالۋ ءۇشىن قازاقستان سۋعا قارىق بولاتىن رەسەيمەن اراداعى ەۋرازيالىق وداق دەگەن شىنجىردى ءۇزۋى قاجەت! مارات توكاشباەۆ
پىكىر قالدىرۋ