رەسەي قازاقستانداعى بيلىك الماسقان جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك ەكەندەرىن الدىن الا ويلاستىرىپ، ونىڭ ستسەناريلەرىن ازىرلەۋدە. بۇعان قازاقستان تەرريتورياسىن رەسەيگە قوسىپ العىسى كەلەتىن كەيبىر ورىس ساياساتكەرلەرىنىڭ مالىمدەمەسى ايعاق-دەپ جازدى 365info.kz.

وتكەن اپتادا جارىق كورگەن رەسەيلىك تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى گريگوري ميرونوۆتىڭ «ەگەر قازاقستان ءبىزدىڭ ءبىر فەدەراتسيا بولماسا، ونى ۋكراينانىڭ تاعدىرى كۇتىپ تۇر» اتتى ماقالاسىنا قاتىستى Forbes.kz-دا جاريالانعان ماقالاسىندا ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ وسىلاي دەدى.

ءبىرىنشى — گرۋزيا، ودان سوڭ — ۋكراينا…

ونىڭ پىكىرىنشە، بار شىندىقتى، قازاقستان تاريحىن قاساقانا بۇرمالاۋدا اۆتور ءوزىنىڭ تەك اقىماقتىعىن پاش ەتتى. الايدا مۇنداي ماقالاعا ءمان بەرمەۋ — كۇنا. ويتكەنى رەسەي تاراپىنان كۇيە جاعىلىپ، ەل قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي قاۋىپ توندىرەتىن، كۇش كورسەتەتىن بۇل ماقالا ءبىرىنشىسى ەمەس.

— ءبىرىنشى رەت بولسا، بۇل ءجاي ورىن العان ءبىر جاعداي، ەكىنشى رەت ورىن السا، ونى كەزدەيسوقتىق دەيمىز، ال ءۇشىنشىسى — ەندى قالىپتى قۇبىلىس بولىپ سانالادى. ەڭ قورقىنىشتىسى دا وسى. رەسەيدە وسىنداي ماقالانىڭ جارىق كورۋى — بولاشىعىمىزعا بالتا شاباتىن قاۋىپتىڭ باستى ينديكاتورى.

2008 جىلى ورىس-گۇرجى داعدارىسى كەزىنەن باستاپ وسىنداي پاتريوتتىق ۇرانمەن جەلپىنتىپ، سىرتتان جانە ىشتەن جاۋ ىزدەۋدە رەسەيلىك قوعامدى جۇمىلدىرۋشى قۇرالدار پايدالانىلا باستاعان. 2014 جىلى قىرىمدى اننەكسيالاپ العان سوڭ باتىستىڭ الدىندا گەوساياسي بەدەل جيناۋ ءۇشىن كرەمل „كەڭەستىك جەرلەردى قايتارىپ الىپ جاتىرمىز„ دەگەن ماعىنادا ناسيحاتتى كۇشەيتتى.

وسىنداي جالاڭ ۇران، وتىرىك داقپىرتتىڭ سالدارىنان رەسەيلىك قوعامنىڭ باسىم بولىگىمەن قاتار، كوپتەگەن ساياساتكەر مەن ءوزىن ساراپشى اتاۋشى ادامدار دا „زومبي-جاشىكتىڭ„ قۇربانىنا اينالدى.

ەدۋارد ليمونوۆتىڭ نەمەسە ۆلاديمير جيرينوۆسكيدىڭ قازاقستان تەرريتورياسىنا تالاسى تۋرالى مالىمدەمەلەرى دە وسىدان كەلىپ تۋدى. ولار رەسەيلىك قوعامنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن وعان سەندىرىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى بۇكىل الەم الدىندا رەسەيدىڭ اياعىنان تىك تۇرىپ، بۇرىنعى ۇلى دەرجاۆا مارتەبەسىن قايتارىپ جاتقانى سەكىلدى كورىنىستى ەلەستەتۋ ءۇشىن كەرەك بولدى، — دەيدى ساياساتتانۋشى.

رەسەي كورشى مەملەكەتتەرگە باسا-كوكتەپ كىرۋگە بولاتىن قۇجاتتى ازىرلەپ قويىپتى

دوسىم ساتپاەۆ رف مەملەكەتتىك دۋماسىنداعى لدپر پارتياسىنىڭ مۇشەسى پاۆەل شپەروۆتىڭ، حاكاسيا پارلامەنتىنىڭ توراعاسى ۆلاديمير شتىگاشەۆتىڭ دە قازاقستان تەرريتورياسىنىڭ بىرقاتار اۋماعىن رەسەيگە قوسىپ الۋ تۋرالى مالىمدەمەلەرىن دە مىسال ەتە وتىرىپ، ونىڭ استارىندا نە جاتقانىنا ۇڭىلەدى.

— مۇنىڭ ءبارىن ءجاي قىتىققا تيۋ دەپ ءمان بەرمەي قويا سالۋعا بولار ەدى. بىراق بىزدەگى بيلىكتىڭ الماسۋىنا الدىن الا دايىندالىپ، ءوز ستسەناريلەرىن قۇرىپ جاتقان رەسەيدەگىلەردىڭ نە ويى بار دەپ ءبىر ساتكە ويلانىپ كورەيىكشى. ماسەلەن،

ۋكراينامەن اراداعى شيەلەنىستەن سوڭ رەسەي قابىلداعان جاڭا اسكەري دوكترينادا جاڭا قاۋىپ-قاتەردىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە كورشى مەملەكەتتەردەگى بيلىكتىڭ الماسىپ، جاۋلاسۋشى رەجيمنىڭ پايدا بولۋى دەپ كورسەتىلگەن.

ارينە، مۇنداي تەزيستىڭ قولدانىلۋىنا ۋكراين فاكتورى اسەر ەتكەن شىعار، بىراق „جاۋلاسۋشى رەجيم„ دەگەندى ارقالاي تالقىلاۋعا بولادى.

سوندىقتان دا سەليگەردە 2014 جىلى وتكەن جاستار فورۋمىندا ۆلاديمير پۋتينگە رسەمي سۇراق قويىلعاندىعى دا كەزدەيسوقتىق ەمەس. رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ دە جاۋابى توبە شاشىمىزدى تىك تۇرعىزدى.

ول قازاقتاردا 1991 جىلعا دەيىن ەشقانداي مەملەكەتشىلدىك بولعان ەمەس دەپ سالدى. اقوردا ديپلوماتيالىق تىلمەن، پۋتينگە قاتەلەسكەنىن ەسكە سالۋعا ءماجبۇر بولدى. بىزدىكىلەردىڭ ايتقانى: 2015 جىلى قازاقتار مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قازاق حاندىعىنىڭ 550-جىلدىعىن تويلاعالى جاتىر، ءسىز نە دەپ تۇرسىز دەگەنگە سايدى.

قالاي دەگەنمەن دە بۇل مالىمدەمەلەر تەك رەسەي قوعامىن جەلپىنتۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر دەسەك قاتەلەسەمىز، ول — سىرتتاعىلار ءۇشىن دە ەسكەرتۋ. رەسەي اقپاراتىنىڭ قازاقستانداعى ىقپالىن ەسكەرسەك، مۇنداي مالىمدەمەلەر مەن ناسيحات جۇمىستارى ءوز ىشىمىزدە ترويا اتتارىنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلىپ سوعارى ءسوزسىز. بىرقاتار قازاقستاندىقتار سوتتالدى دا ەمەس پە؟ ۋكرايناداعى اسكەري شيەلەنىستە سەپاراتيستەر قاتارىنان توبە كورسەتتى. مۇنىڭ ءبارى — كورشىنىڭ وسىنداي مالىمدەمەسى مەن ۇگىت-ناسيحاتىنىڭ „جەمىسى„.

كوپۆەكتورلى ساياساتتى كەلمەسكە كەتىرە الادى دەي مە؟

تاعى ءبىر ماسەلە بار. قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلىق ساياساتى ىستەن شىعىپ قالۋ قاۋپى بار. „بوتەنسىڭ بە„، الدە „بىزبەنسىڭ بە„ دەپ كورپەنى تارتا باستاسا، بەرەكە كەتپەگەندە قايتەدى؟

كرەملدەگىلەر قازاقستانداعى كوپۆەكتورلى ساياساتتى پوستكەڭەستىك ساياساتتاعى جالعىز پاتريارح ءۇشىن عانا مويىنداپ وتىر، وندا دا وسى وڭىردەگى ۇيىمدارعا — ۇقشۇ مەن ەاەو قوسىلعان ەڭبەگى ءۇشىن.

ساياساتتانۋشىنىڭ پىكىرىنشە، وسى وداقتار قازاقستاندى اقىرى تىعىرىققا اكەپ تىرەۋى ابدەن مۇمكىن.

— بۇل ۇيىمدارعا مۇشە بولعاندىقتان رەسەي قازاقستانعا تەرەزەسى تەڭ وداقتاس ەمەس، ءوز مەنشىگى سەكىلدى قارايدى. وسىدان كەلىپ كوپتەگەن تۇسىنبەستىك ورىن الۋدا. وسى نەگىزدە رەسەيدە قازاقستان تۋرالى نەگاتيۆ ماقالالار دا جارىق كورىپ جاتادى…
نەگىزىنەن، كەزىندە وزبەكستان پرەزيدەنتى، مارقۇم يسلام كارىموۆ وسى جاعدايدى دۇرىس باجايلاپ، ۇقشۇ-داعى مۇشەلىگىن بىرنەشە جىل بۇرىن كىلت توقتاتىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا كىرۋدەن باس تارتقان. قازىرگى جاڭا بيلىكتىڭ دە مۇنداي ويى جوق. قالاي دەگەنمەن دە ورتالىق ازيا ەلدەرى ىشىندە قازاقستان رەسەيمەن قارىم-قاتىناسىندا مۇلدە كىلت وزگەرىستەر جاساي المايدى. كەيبىر جەردە ءبىز ءوز-ءوزىمىزدى ۇستاپ بەرىپ وتىرمىز. كەي جەردە گەوگرافيالىق فاكتورلار ۇلكەن ءرول اتقارىپ كەتكەن.

شەكارانى قايتا قاراۋ كەرەك دەگەندى ۇستاناتىندار ءۇشىن، بۇل ارادا باسا ايتا كەتەيىن، كەڭەستىك جانە پوستكەڭەستىك كەزەڭ باياعىدا اقىرىنا جەتكەن. قازاقستاندا تاۋەلسىزدىكتىڭ جاڭا بۋىنى ءوسىپ كەلەدى. بۇل — ءوزىن انا ءتىلى مەن تاريحىمەن بايلانىستىراتىن وسكەلەڭ ۇرپاق. ال وسىدان قاۋىپ كورەتىندەر، بۇل پروتسەستى توقتاتقىسى كەلەتىندەر بولسا، وندا تاريحتى كەرى اينالدىرسىن!

بيلىك ءترانزيتى كەزىندەگى ءبىزدىڭ ماقساتىمىز دا — تۇرالاۋ ءۇشىن ەمەس، دامۋ ءۇشىن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ. ىشكى جانە سىرتقى جاۋلاردىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلىپ قالاتىنداي ارانداتۋلارىنا تۇسپەۋ.

الدا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى كەڭەيە تۇسەدى

ساتباەۆ قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىندا ەكى نارسەگە اسا كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن ايتادى.

— ءبىرىنشىسى — قازاقستاندا تۇراتىن كوپەتنوستىڭ مۇمكىندىگىن باعالاۋ. تاريحقا قاراساڭىز، جاۋلاسۋ، ارانداتۋ ۇلتارالىق، كونفەسسياارالىق قاقتىعىستان تۋىندايدى. سوندىقتان وسى باعىتتا قازاقستان دۇرىس ساياسات ۇستانىپ وتىر، ونى دامىتا بەرۋ كەرەك.

ەكىنشىدەن، وزگە ەتنوس وكىلدەرىنە قاراعاندا قازاقتاردىڭ سانى ارتىپ كەلە جاتقانىن ايعاقتايتىن دەموگرافيالىق ترەندپەن ساناسۋ كەرەك.

الدا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى كەڭەيىپ، تەرەڭدەي تۇسەدى. بۇل — وبەكتيۆتى ءارى بۇلتارتپاس پروتسەسس. وسىنى بىزدەگى بارلىق ەتنوس وكىلدەرى دۇرىس قابىلداپ، ۋاقتىلى ءتۇسىنۋى ءتيىس.

ءبىز قازاق دەپ اتالامىز با، الدە قازاقستاندىق بولامىز با، ول ماڭىزدى ەمەس. باستىسى، بيلىكتەگى جانە قوعامداعى پاتريوتتار مەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ۋاقتىشا جۇرگەندەردەن كوبىرەك بولسا. سوندا عانا ءبىز قازاقستاندى مىقتى ءارى باسەكەگە قابىلەتتى ەتە الامىز.