|  | 

كوز قاراس

قانداستارىمىزعا  قىسىم جاسالماسىن!

مارات توكاشباەۆ

قازاقستان مەن قىتايدىڭ رەسمي قارىم-قاتىناسى وتە جاقسى باعالانعانىمەن، بەيرەسمي بايلانىستارىنا سىزات تۇسكەن ءتارىزدى. قىتايداعى قانداستارىمىز ەكى ەلدىڭ ءوزارا دوستىق قارىم-قاتىناسى نەگىزىندە قازاقستانعا ەش كەدەرگىسىز، زاڭدى تۇردە ەمىن-ەركىن كەلىپ-كەتىپ تۇرعان بولسا سوڭعى كەزدە بۇعان توسقاۋىل قويىلدى. بۇل تۋرالى بۇگىن “قازاقستان” ءباسپاسوز كلۋبىندا وتكىزىلگەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا (سپيكەرلەر ر.جۇمالى، م.توقاشباەۆ، و.قىدىرالىۇلى) ايتىلدى.

مۇنداي جاعداي شۇار باسشىلىعىنا 2016 جىلى تامىز ايىندا بۇرىن تيبەتتى باسقارعان چىن چۋانگو كەلگەلى بەرى ءورشىپ كەتكەن. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىنان بەرى قىتايدىڭ نەگىزىنەن قازاقتار تۇراتىن ايماعىندا، تۇرعىنداردىڭ ەڭ الدىمەن شەتەلگە شىعاتىن تولقۇجاتتارىن جاپپاي جيناپ الىپ، ولاردىڭ قازاقستانعا شىعۋىنا تىيىم سالىندى. بۇرىن قازاقستانعا تۋىسقانشىلاپ نەمەسە تۋريست رەتىندە ساياحاتتاپ بارعان كەز-كەلگەن قازاق تەرگەۋگە الىنىپ قىسىم كورسەتىلۋدە. ايلاپ، اپتالاپ «ساياسي ۇيرەنۋ» ورتالىقتارىنا جىبەرىلىپ، كەيبىرەۋلەرى قيسىنسىز جالامەن بىرنەشە جىلعا سوتتالىپ جاتىر.

قازاقستاندا وقيتىن جاستاردى كەرى شاقىرىپ، ارى قاراي وقۋىنا تىيىم سالىنۋدا. قايتىپ ورالۋدان باس تارتقانداردىڭ اتا-انالارىنا قىسىم جاسالۋدا. سوتتالعانداردىڭ قاتارىندا كوزى اشىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە، قاراپايىم مالشىلار دا بارشىلىق. ولاردىڭ الدى 12-13 جىلعا، ارتى ءبىر جىلعا جازىقسىز جازا ارقالاپ كەتتى. بىرقاتارى ءالى ۇكىم شىقپاعاندىقتان تۇرمەدە جاتىر.

تاعى ءبىر سوراقىسى تەك انشەيىن يسلام ءدىنىن ۇستانعانى ءۇشىن جازاعا تارتۋ دا ەتەك جايىپ بارادى. بۇرىن قىتايداعى مۇسىلماندارعا وزدەرى تۇراتىن وڭىرلەردە مەشىت-مەدرەسە سالىپ، ۋنيۆەرسيتەت اشىپ بەرگەن قىتاي وكىمەتى اياق استىنان وزگەرىپ، ءومىر بويى يمام بولعان، مولدا بولعان ادامداردى ۋاعىز ايتىپ، قۇراندى ناسيحاتتاعانى ءۇشىن، جاستاردىڭ نەكەسىن قيعانى ءۇشىن تۇرمەگە توعىتۋدا. ءتىپتى تاياۋدا ەكى يمام (اكىمات يمام) تۇسىنىكسىز جاعدايدا مەرت بولدى. ولارعا «ءوزىن ءوزى ءولتىردى» دەگەن قيسىنسىز سىلتاۋ كولدەنەڭدەتىلدى. مۇسىلمانداردىڭ اراسىندا مۇندايعا جول بەرۋگە بولمايتىنى باسقا، باسقا يمامدارعا ابدەن بەلگىلى جايت قوي. ولاردىڭ ءمايىتىن تۋىستارىنا اشقىزباي، جۋدىرماي ارنايى جاساقپەن كومىپ بولعانشا باقىلاپ تۇرعان. ءتىپتى قازاقتاردىڭ سالت-داستۇرلەرى مەن ادەت-عۇرىپتارىنا شەكتەۋ قويىلىپ وتىر.

قازا تاپقان ادامدار اراسىندا قامالعان ەكى ءىنىسىن ارتىنان ىزدەپ بارعان ومىرۇزاق ماقان جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جونسىزدىگىنىڭ سالدارىنان قايتپاس ساپارعا اتتانعان. جاسى ەلۋدەن اسقان زەينوللا راقىجان «قازاقستان تىڭشىسى» دەگەن ايىپپەن 13 جىلعا، جارقىنبەك قاسىمبايۇلى بالالارىن قازاقستانعا جىبەرگەنى ءۇشىن 10 جىلعا، ءداۋىتحان تەرگەسىز قازاقستانعا كوشپەك بولعانى ءۇشىن 12 جىلعا، بەرىكحان دولانحان ەكى جاستىڭ نەكەسىن مۇسىلمان جولىمەن قيعانى ءۇشىن 10 جىلعا، سالىقۇلى سارقىتجان قازاقستان مەن تۇركياعا قىدىرىپ بارىپ كەلگەنى ءۇشىن 10 جىلعا سوتتالىپ كەتتى. بۇل تىزىمدە وتىزدان استام ادام بار.

قازاقستانعا كوشۋدى ويلاعان ارىنعازىۇلى سانات، ساعىنىش مەيرامبەكۇلى، سەرىك قاليبەك، مەيرامبەك بەكەن، گۇلزينا اۋەلحان سياقتى ازاماتتار الدەنەشە ايلاردان بەرى قاماۋدا زارىعىپ جاتىر. مەدرەسەدە وقىعان نەمەسە زاڭدى تۇردە مەشىتتە يمام بولىپ قىزمەت ىستەيتىن دوسان بەيسەنبەكۇلى، وقان يمام، نۇرجان احمەتجان، قۋانىش يمام، كەنجەباي ءاليحان، نۇرلىباي قوڭىرباي سياقتى ازاماتتار الدى 10 جىل، ارتى ءتورت جىل مەرزىمگە سوتتالعان. مۇنداي قيسىنسىزدىقتار قازاقستانداعى قانداستاردىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ وتىر. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ «ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراتسياسىندا» كوزدەلگەن قاراپايىم ادام قۇقىقتارىنىڭ قىتاي سياقتى دەرجاۆا تاراپىنان اياق استى ەتىلۋى اقىلعا سىيمايدى.

بۇل ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ساياسي-ەكونوميكالىق ارىپتەستىككە سالقىنىن تيگىزەرى انىق. سوندىقتان اتالعان ماسەلەلەردىڭ حالىقارالىق قۇقىق شەڭبەرىندە، ەكى مەملەكەتتىڭ ءوزارا ىنتىماقتاستىق، ارىپتەستىك بايلانىستارىنىڭ ارناسىندا تۇسىنىستىكپەن وڭ شەشىمى تاپقانى ءلازىم. 18-قازان كۇنى بەيجىڭدە قاتارىندا 90 ملن مۇشەسى بار قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءحىح سەزى اشىلماق. وندا قكپ ءتارتىپتى قاداعالاۋ جونىندەگى ورتالىق كوميسسياسىنىڭ دا ەسەبى تىڭدالاتىن بولادى. سول القالى جيىندا شۇار باسشىسى چىن چۋانگو «جولداستىڭ» زاڭسىز ارەكەتتەرىنە ءتيىستى باعا بەرىلەدى، ءسويتىپ ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى كەلەڭسىزدىكتەر توقتاتىلادى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

facebook پاراقشاسىنان الىندى

Related Articles

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

  • ءۇش انىق

    ءۇش انىق: ءبىرىنشى، الەۋمەتتىك جەلىدە پوست جازۋ بىرەۋ ءۇشىن ەرمەك نەمەسە ۋاقىت وتكىزۋ قۇرالى بولۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ورتاسى، شاقىراتىن قوناعى، اڭگىمەسى دە بولەك دەگەندەي. ادامدار الەۋمەتتىك جەلىنى مادەني ورتاعا اينالدىرۋى مىندەتتى ەمەس. كەيبىر ازاماتتار ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلى پىكىر الماسۋ ورتاسى، ءبىلىم وشاعى، اقپارات الۋ الماسۋ ورىنى. الەۋمەتتىك جەلىدە ساپالى كونتەنت ۇسىنۋ، مادەني ورتا قالىپتاستىرۋ، ادەپتى پىكىر-تالاس وتكىزۋ تۇلعالىق دامۋىڭا قوسىمشا اسەر ەتەدى. كەيدە ءتۇرلى ورتانىڭ ادامدارى ساپىرىلىسىپ ارالاسىپ جاتادى. سەنىڭ ۇلتقا، مەملەكەتكە دەگەن شىنايى كۇيىنىشىڭنەن تۋعان دۇنيەڭدى ەرمەككە اينالدىرعىسى كەلەدى. ولارعا دا ەشكىم قوي دەمەيدى، سونداي ەركىن. ءبىر قاراساڭ جاقسى، ءبىر قاراساڭ شىنىمەن ىڭعايسىز. ءوز باسىم كوبىنىڭ ءوز ويىن ايتۋىنا ەرىك بەرۋگە تىرىسامىن، اۋزىن قاقپايمىن. ويتكەنى ول دا وسى ەلدىڭ

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: