|  |  | 

Köz qaras Suretter söyleydi

Qıtaydıñ bas auıruına aynalğan wlt mäseleleri

22687822_953345788162342_5839095284926446021_nSiz qıtaydıñ wlt mäselesine qatıstı qandayda bir kitaptar men maqalalardı oqıp kördiñiz be? Onda qıtay ğalımdarı qıtaydıñ bas auıruına aynalğan wlt mäselelerine jan-jaqtı taldau jasaydı. Sol taldaularında qıtaydıñ şekara aumağında qonıstanğan wlttar mäselesin, ortalıq aziyadağı wlttardıñ qayta oyanu kezeñin jäne onıñ qıtayğa jasağan ıqpalın jeke-jeke zerttep sarapqa salıp otıradı. Sol barısta kömeski türde bolsa da “Qazaq qaupi” mäselesin tilge tiek etedi.

Osında qıtaydağı “wlt mäselesi” turalı qıtay sayasattanuşı mamandarınıñ birqanşa kitaptarın salıp qoydım. Qazaqstandağı wlt sayasatınıñ Şıñjañ ölkesindegi şekara attağan wlttarğa (mäselen, Qazaqtarğa) ıpqal jasayma degen sıñayda jazılğan maqalanı da äkeldim (surette bwlar körsetilgen). Arı qaray zerdelep köriñizder, qıtayda bwnday tüytkil (Qazaq Qaupi) bolmasa qıtay mamandarı bwnı tekten tekke auızğa almaydı ğoy.Eldeç Orda sureti.

Ärine, qıtay ekonomikası mığım, sayasi ıqpalı joğarı, küş-qwdireti älemdegi eñ alpauıttı elderdiñ qatarına enip otır. Deytwrğanımen bwl qıtay eşnärseni qauiptenbeydi, qıtay eşnärseden alañdamaydı degendik emes! Qıtay üşin qıtaydıñ “tätti wyqısın” qaşıratın talay wlttıq mäseleler men tüytkilder tolıp jatır… sonıñ biri qıtaydağı wlt mäselesi jäne wlt mäselesin şeşude saqtalğan mäseleler.

Qıtay wlt mäselesin birqanşa kategoriyalarğa bölip qarastıradı: qıtay mäselesi; qıtay emester mäselesi; qıtay emesterdiñ wlt mäselesi; şekara aumağındağı wlttar mäselesi; şekara attağan wlttardıñ wlttıq mäselesi; t.b

Qıtaydağı wlttanuşılar men sayasattanuşılardıñ kitap, maqalaların oqısañız qıtay qoğamın mülde basqa qırınan tanitın bolasız. Qıtaylar ärbir mäseleniñ barlığın jipşelep, jiñişkelep marjanğa tizgendey ğıp qwnıttap jazıp şığadı.

Qıtay Qazaqstanğa ekonomika (jäne basqa) jağınan köp ıqpal jasap twrğanımen, Qazaqtardıñ da qıtayğa ıqpalı zor.Eldeç Orda sureti.

Qazaqtar- qıtayda qıtay memleketin qwruşı eñ bayırğı xalıq sanaladı. Qazaqtar bılayşa aytqanda qıtaydıñ eñ köne twrğındarınıñ biri esepteledi. Bile bilseñiz, qıtayda wlt dep tanu bir basqa, bayırğı wlt dep tanu ekinşi bir basqa äñgime. Ekeuiniñ arasındağı ayırmaşılıq jer men köktey. Mısalı, orıs xalqı qıtayda tirkelgen 56 wlttıñ qwramına kiredi, al bayırğı nemese osı memleketti qwrauşı, qalıptastıruşı bayırğı wlt sanatına jatpaydı. Bwnımen qatar Moñğoliya memleketinde de Qazaqtar zañdı, bayırğı wlt retinde moyındalıp atazañdarına oyıp jazğan. Sosın, Moñğoliyada Qazaqtıñ wlttıq aymağı bar. Al endi qarañız, qıtay Qazaqstanda tirkelgen zañdı, memleket qwruşı eñ bayırğı xalıq sanatına jata ma? ärine jatpaydı.

Qazaqtar- qıtayda şekara attap qonıs tepken (跨界民族) bayırğı xalıq sanatına jatadı. Qıtayda onday şekara attap qonıstanğan wlttar sanatına Mwñğoldar, Kärister (Korea) men Qırğızdar, t.b kiredi. Bwğan xalqınıñ 95% Qazaqtardan twratıñ Bayan Ölgiy aymağın qosıñız. Moñğoliyadağı Qazaq aymağı, Qıtay Şıñjañdağı Qazaqtar täuelsiz Qazaq elimen twspa-tws, geografiyalıq twtastığı bir beldeude şoğırlı twrğandıqtan qıtay wltşıldarı osı birtwtas wlttıq beldeuden qattı alañdaydı. Qıtay nazarına ilikken Wyğır, Tibetterde bwnday faktı joq. Qazaqstandağı wlttıq jañğıru, wlttıñ jaña sapağa örleuine qatıstı qadamdar Şıñjañdağı Qazaqtarğı jäne özgelerge ıqpal etpey qoyuı mülde mümkin emes närse. Onıñ bir jağında bwl öñir yağni Qazaqtar mekendegen öñirler bwğan deyin wlt-azattıq kürester tolastamağan jer sanaladı. 80-jıldardan keyin qızıl qıtay ükimetine qarata oq atqan gomendañ qıtaydıñ birsıpıra äskeri twlğaları aqtalsa da qazaqtıñ keybir äskeri, mädeni, sayasi twlğaları äli aqtalğan joq. Qıtay onday twlğalardıñ köp däripteluin qalamaydı.Eldeç Orda sureti.

Qazaqtar qıtayda eñ bayırğı zañdı twlğa bolğanı üşin jeke avtonomiya aluına mümkindik tudı. Onı qwrudıñ özi ayırım bir taqırıp. Bügingi künderi avtonomiya auız toltırıp aytarlıqtay bolmasa da qıtay qwjatına avtonomiyanıñ zañdı şekarası belgilendi. Qazaqstanda qıtay tügil eşbir özge wltqa avtonrmiya joq.

Qıtayda Qazaq tiliniñ jıldan jılğa tarayuına qaramastan Qazaq Tili zañdı qwjatta belgilengen aumaqtıq mañızdı til. Qıtaydıñ belgili aumağında Qazaq Tili- baspasöz, bilim alu, zañ-zakon men aqparat tili. Al, Qazaqstanda qıtay tili- eşqaşan memleket qwjatına enbegen til. (belgili salada swranıs ösip keledi).

Ayta berseñiz salıstırular köp.Eldeç Orda sureti.

Qıtay wlt mäselesin şeşude ortalıq aziya men Şıñjañğa basa nazar audaruınıñ sebebi anıq. Şıñjañ ölkesi evropağa Qazaqstan arqılı şığadı (Pakistan Qaraçi oqiğasın keyin aytayıq). Qazaqstandağı ärqanday wlttıq izdenis Qıtayğa tike äser beredi. Ol äserdi küni bwrtın sezip saraptap otıru qıtaydıñ kündelikti ömirinde mañızdı dağdığa aynalıp ketkenin biluimiz kerek.

Eldeç Orda
Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.

Related Articles

  • Samat Äbiş qalay “sütten aq, sudan taza” bolıp şıqtı?

    Azattıq radiosı Sayasattanuşı Dosım Sätpaev WQK törağasınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı, eks-prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ nemere inisi Samat Äbişke şıqqan ükim “Qazaqstandağı rejim bolaşaqtı oylamaytının körsetti” deydi qazaqstandıq sayasattanuşı Dosım Sätpaev. Sarapşınıñ payımdauınşa, bileuşi “elita” jeke isterimen jäne tasadağıkelisimdermen äure bolıp jatqanda elde tağı bir jaña äleumettik jarılısqa äkelui mümkin faktorlar küşeyip keledi. SayasattanuşıResey öziniñ ekonomikalıq müddeleri men geosayasi josparların keñinen jüzege asıru üşin Qazaqstannıñ işki sayasatına tikeley äser etuge tırısıp jatuı mümkin dep te topşılaydı. PUTIN “QAUİPSİZDİK KEPİLİ” ME? Azattıq: Sonımen wzaq demalıs aldında osınday ülken jañalıq jariyalandı. Meyram aldında, 19 naurızda qazaqstandıqtar mäjilis deputatınıñ postınan Samat Äbişke şıqqan ükim jaylı bildi. Mwnıñ bäriniñ baylanısı bar ma älde kezdeysoqtıq pa? Dosım Sätpaev: Äñgimeni bwl istiñ qwpiya

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • …oyı bölek bolğanımen ol da osı eldiñ tuması, bizdiñ otandasımız.

    Äleumettik jelide osı otandasımızdı qızu talqılap jatır eken. Köbi sın aytıp jatır. Video jazbanıñ tolıq nwsqası joq, pikir-talas tudırğan böligi ğana tarap jatır eken. Soğan baylanıstı öz oyımdı ayta ketpekşimin: Birinşi, otandasımızdıñ videosı, fotosı äleumettik jelide jeldey esip tarap jatır. Ol azamattıñ (azamatşanıñ) jeke qwpiyası sanalatın fotosı, video jazbası kimniñ rwqsatımen tarap jatır eken? Öz basım osı posttı jazu üşin ol azamattıñ (azamatşanıñ) videodağı beynesin qara boyaumen öşirip tastaudı jön kördim. Jäne rwqsatınsız foto beynesin jeke paraqşama salğanım üşin odan keşirim swraymın. Dini wstanımı, oyı bölek bolğanımen ol da osı eldiñ tuması, bizdiñ otandasımız. Ekinşi, otandasımızdıñ dini wstanımına baylanıstı aytqan sözderi qoğamda qattı pikir tudırğan eken. Tipti onı “wlt dwşpanı”

  • Üş anıq

    Üş anıq: Birinşi, äleumettik jelide post jazu bireu üşin ermek nemese uaqıt ötkizu qwralı boluı mümkin. Olardıñ ortası, şaqıratın qonağı, äñgimesi de bölek degendey. Adamdar äleumettik jelini mädeni ortağa aynaldıruı mindetti emes. Keybir azamattar üşin äleumettik jeli pikir almasu ortası, bilim oşağı, aqparat alu almasu orını. Äleumettik jelide sapalı kontent wsınu, mädeni orta qalıptastıru, ädepti pikir-talas ötkizu twlğalıq damuıña qosımşa äser etedi. Keyde türli ortanıñ adamdarı sapırılısıp aralasıp jatadı. Seniñ wltqa, memleketke degen şınayı küyinişiñnen tuğan dünieñdi ermekke aynaldırğısı keledi. Olarğa da eşkim qoy demeydi, sonday erkin. Bir qarasañ jaqsı, bir qarasañ şınımen ıñğaysız. Öz basım köbiniñ öz oyın aytuına erik beruge tırısamın, auzın qaqpaymın. Öytkeni ol da osı eldiñ

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: