TEKTİLİK TURALI TÜSİNİK
Älginde osı äleumettik jeliden qazaq halqı men qalmaq halqınıñ «tektiligi» turalı pikirler oqıp qaldım da osı posttı jazuğa qwlqım auğanı. Jalpı «tektilik» degen qwbılıs twtas etnosqa baylanıstı aytılmaydı. Mısalı francuzdar – tekti, berberler – teksiz, konkistadorlar – tekti, Çigançuk – teksiz dep ayta almaymız. Tekti adamdar da, teksiz adamdar da barlıq wltta, brlıq etnosta kezdesedi.
Qazaq halqı älemdegi eş halıqtan artıq ta emes, kem de emes. Anığın aytqanda qazaq halqında tektiler de köp, teksizder de jetip jatır. Eger wlt retinde keremet tekti bolsaq, 1937 jılı bir-birimizdi oqqa baylap, wstap bermes edik. Däl bügingi küni Ata zañımızdı ayaqqa taptatıp, orıs tiline üstemdik berip qoymas edik.
Ana bir jılı mäskeulik qalmaq jazuşısı Oleg Manjievpen tarih turalı äñgimelesip otırğanımızda «1771 jılı Edildiñ jağasınan atamekeni Joñğariyağa sarbazdar bolsa bir säri, beybit köşip bara jatqan 30 mıñnan astam qalmaq otbasın («Şañdı jorıq» -M.T.) qazaqtar nege ayausız qırdıñızdar?» degende bwğan sebep retinde «ata jauğa öşpendilik pen kek ädilettiligin» köldeneñ tartqanbız. Artınan oylanıp qalğanmın. Qazaq tekti bolsa bälkim olardıñ bala-şağasın qırmay aman-esen jiberer me edi, kim bilsin? Alayda öter is ötti, jeñimpazğa sot joq. Biraq tektilik wltqa qatıssız wğım ekenine osı mısaldar jetkilikti dep oylaymın.
Sonımen tektilik degen ne? «Tektilik – adam boyındağı asıl qasietterdiñ, parasattılıqtıñ ülgisi retinde wrpaqtan-wrpaqqa ruhani sabaqtastıqpen berilui» deydi Uikipediya. Al häkim Abay: «Adam-adamnan, tek bilimi arqılı artıq» dey otırıp: «Äueli adamnıñ adamdığı aqıl, ğılım degen närselermenen. Mwnıñ tabılmaqtığına sebepter – äueli hauas sälim (izgi sezim – M.T) häm tän saulıq. Bwlar tuısınan boladı, qalmıs özgeleriniñ bäri jaqsı ata, jaqsı ana, jaqsı qwrbı, jaqsı wstazdan boladı», – deydi öziniñ 38 qarasözinde. YAğni tektilik degenimiz äri qanmen, äri tärbiemen keletin asıl qasietter eken. Al asıl qasietke «talap, eñbek, tereñ oy, qanağat, raqım» jatatının Abay atam aytıp qoyğan. Ziyalı qauım oğan öz tarapınan sıpayılıq pen keşirimşildikti de qosıp jatadı.
Qanday qiın jağdayda da adamdıq, adamgerşilik biiktikten tüspeu – tektiliktiñ körinisi. Sondıqtan “qazaq – tekti”, “qalmaq – tekti” dep bağalau asıra aytılğan söz. Qalmaqtı qaydam, Alla tağalam, qazaq halqın sonday tektilik deñgeyine jetkize körsin!
facebook paraqşasınan alındı
Pikir qaldıru