|  |  | 

رۋحانيات ادەبي الەم

قازاق كوركەمسوزى مەن كوسەمسوزىنىڭ ۇلت رۋحىن جاڭعىرتۋداعى اتقارعان ءرولى

جۇمات انەسۇلىQazaq jasagi

 

قازاق كوركەمسوزى اۋىز ادەبيەتىندە ەرتە زاماننان قالىپتاسقان ادەبيەت سالاسى. ۇلتتىڭ  رۋحىن عاسىرلار بويى اسقاقتاتىپ، نامىسىن جانىپ كەلە جاتقان قازاقتىڭ «باتىرلار جىرى» كوركەم ءسوزدىڭ ەڭ بيىك دارەجەدەگى ۇلگىسى، الەمدىك دەڭگەيدە ماقتانىش ەتۋگە بولاتىن، كوركەم ەلوستىق شىعارما.  حVIII-  حIX- عاسىرلارداعى  قازاق  جىراۋلارىنىڭ قاي قايسىسىنىڭ دا وسى كۇنگە دەيىن اۋىزدان اۋىزعا كوشىپ، حح- عاسىرعا دەيىن اڭىز بولىپ جەتىپ، جازبا ادەبيەت مۇراسىنا اينالىپ، بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ رۋحاني قازىناسىنا اينالۋى سول زاماندارداعى كوركەمسوزدىڭ ماڭگىلىك وشپەس  رۋحاني كۇشىنىڭ  مولدىعىندا ەدى. اۋىز ادەبيەتىندەگى سول كەزدەگى داستاندار، جىرلار، تەرمەلەر كەڭ قازاق  دالاسىنداعى ءار شاڭىراقتىڭ دەم بەرۋشى رۋحاني ازىعى ەدى.

ءسوزىمىزدى ءتىرىلتۋ ءۇشىن عاسىرلاردان  عاسىرلارعا اۋىزدان اۋىزعا كوشىپ، اڭىز بولىپ كەتكەن بۇحار جىراۋدىڭ «ابىلايعا ايتقانى» اتتى ۇزاقتاۋ جىرىنان ءۇزىندى كەلتىرەيىك

….اي ابىلاي، ابىلاي،

ون ءبىر عانا جاسىڭدا،

اشەيىن عانا ۇل ەدىڭ.

ون بەس جاسقا تولعاندا،

ابىلمامبەت تورەنىڭ

ارقادا ءجۇرىپ، قاڭعىرىپ،

تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ.

ابىلاي اتىڭ جوق ەدى اۋ،

«سابالاق» اتپەن ءجۇر ەدىڭ.

ونى دا كورگەن جەرىم بار،

جانىس قارابايدىڭ قولىندا،

تۇندە تۋعان ۇل ەدىڭ.

جيىرما بەسكە كەلگەندە،

باقىت قوندى باسىڭا،

تاقىت كەلدى استىڭا.

وتىزعا ىبدەن كەلگەندە،

كەڭ دۇنيەگە كەنەلدىڭ،

وتىز بەسكە كەلگەندە،

قارا سۋدىڭ بەتىندە،

سوقتىعىپ اققان سەڭ ەدىڭ.

قىرىق جاسقا كەلگەندە،

التىن تونعا جەڭ بولدىڭ.

قىرىق بەسكە كەلگەندە،

جاقسى جامان دەمەدىڭ.

ەلۋ جاسقا كەلگەندە،

ءۇش ءجۇزدىڭ بار بالاسىن،

باستاپ ءوزىڭ كەلدىڭ دە،

اتتارىنىڭ باستارىن،

ءبىر كەزەڭگە تىرەدىڭ.

الپىس جاسقا كەلگەندە،

جاقسى بولساڭ، تولارسىڭ،

جامان بولساڭ، قاۋجىراپ،

ءجۇنجىپ بارىپ، سولارسىڭ.

الپىس بەسكە كەلگەندە،

ءاربىر اتقا قونارسىڭ….»دەگەندەي بۇحار جىراۋ         ابىلايعا ايتقان ءسوزىنىڭ سوڭىن سىني فيلوسوفيالىق پايىمعا تولى دانا تۇجىرىممەن اياقتايدى. بۇل جىردىڭ كوركەم ءسوزدىڭ ءبىر تاماشا ۇلگىسى ەكەندىگىندە داۋ جوق. سونداي اق، بۇحار جىراۋدىڭ بۇل تولعاۋى دانىشپان ادامنىڭ اۋزىنان شىعىپ، ابىلاي حانعا باعىتتالىپ ايتىلىپ تۇرعاسىن، كوسەمسوزدىڭدە مىندەتىن اتقارىپ تۇرعانىنا نازارلارىڭىزدى اۋدارامىن.

قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا قالعان، كەرەمەت كوركەمسوزدىڭ ءبىرى – باتىر، جىراۋ «ماحامبەتتىڭ جاڭگىر حانعا» ايتقان تولعاۋى. Mاحامبەتتىڭ جىرلارىن اسپانداعى جارقىلداعان نايزاعايعا،  سەرپىلسە مويىن قيىپ وتەتىن الماس قىلىشقا تەڭەۋگە بولادى. سول كەزدە بوكەي ورداسىن بيلەگەن جاڭگىر حانعا:

«حان ەمەسسىڭ قاسقىرسىڭ،

قاس الباستى باسقىرسىڭ.

دوستارىڭ كەلىپ، تابالاپ،

دۇشپانىڭ سەنى باسقا ۇرسىن!

حان ەمەسسىڭ، ىلاڭسىڭ،

قارا شۇبار جىلانسىڭ.

حان ەمەسسىڭ، ايارسىڭ،

ايىر قۇيرىق شايانسىڭ!» دەپ  ماحامبەت بولماسا، ول زاماندا باسقا ادام جاڭگىر حاندى بۇلاي تابالاي الماس ەدى.  تولعاۋدىڭ ءسوزى تۇنىپ تۇرعان وت!  ماحامبەت جىرلارىنىڭ كوركەمدىگى، كوركەمسوزدىك قادىرى سوندا. ماحامبەتتىڭ بارلىق  جىر تولعاۋلارى   وتتى، جالىندى كوركەمسوزدىڭ بيىك كورىنىسى. سونداي اق،  ولار نامىسقا، ەلدىككە شاقىراتىن، رۋحىڭدى كوتەرەتىن پافوسقا تولى، سونىسىمەن ماحامبەت جىرلارى كوسەمسوزدىك قاسيەتكەدە يە.

بىراق، حVIII-  حIح- عاسىرداعى قازاق جىراۋلارىنىڭ شىعارمالارىندا ساياسي ءمان بولعان جوق. ول كەزەڭدەگى جىرلار، تولعاۋلار، تەرمەلەر ءتارىزدى شىعارمالار  حان مەن قارا اراسىنداعى قايشىلىقتاردان تۋىنداعان.

رەسەي يمپەرياليزمىنىڭ وتارشىلدىق ەزگىسىنە دەگەن كۇرەس سيپاتىنداعى  كوزقاراس، كوركەمسوز بەن كوسەمسوز  حح عاسىردىڭ باس كەزىندە پايدا بولدى.

1867-1868- جىلدارى رەسەي پاتشالىعى قازاق جەرىندە اكىمشىلىك  رەفورمالار جۇرگىزىپ، تورعاي، سەمەي، جەتىسۋ، سىرداريا وبلىستارى قۇرىلىپ، تۇركىستان وبلىستارى قۇرىلىپ، ولاردى دالا اسكەري گۋبەرناتورلارى باسقاردى.  وسى گۋبەرنيالىق اكىمشىلىكتەردە سوتتار قۇرىلدى.  قازاق  جەرىندە وتارشىل ەلدىڭ قاتاڭ تارتىپتەرى ورناتىلىپ،  رەسەيدەن قاراشەكپەندىلەر مەن كازاك ورىستارىن  قازاقتىڭ ەڭ قۇنارلى،كوكوراي شالعىندى، كورىكتى جەرلەرىنە قاپتاتىپ اكەلىپ، ورنالاستىرا باستادى. كوپ قازاق  جايىلىمدىق جەرلەرىنەن ايىرىلىپ، ولار ىشتەگى قۋاڭ، سور جەرلەرگە تىقسىرىلدى.  سوتتاردا ادىلەتسىزدىك بولمادى. جەر اۋدارىلعان قازاقتار كوبەيە باستادى.

حح عاسىردىڭ باسىنداعى وقىعان قازاق زيالىلارى وسىنى بايقادى، كوردى.  وتارشىلدىق ەزگىگە قارسى كوزقاراستارى بار قازاق وقىعاندارى شىعا باستادى. ولار رەسەي يمپەراليزمىنىڭ قازاق جەرىندەگى قورقاۋ، ادىلەتسىز ىستەرىنە قارسى كۇرەسۋ جولدارىن ىزدەي باستادى. 1905-جىلعى اتاقتى «قارقارالى پەتيتسياسى»  رەسەي يمپەرياليستىك وتارشىلدىعىنىڭ قازاق  ارقاسىنا باتقان قاتال ەزگىسىنەن كەيىن بولعان الاششىل وقىعان  زيالىلارىنىڭ العاشقى قارسىلىق جانە زاڭدى قۇقىقتارىن تالاپ  ەتۋ قارەكەتى ەدى.

قارقارالى پەتيتسياسى بۇرىن ايتىلىپ جۇرگەندەي، گۋبەرناتوردىڭ اتىنا عانا ەمەس، پاتشانىڭ، رەسەي ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ اتىنا دا جازىلعان ەدى. بۇل حاتتىڭ ۇلكەن الاساپىران تۋعىزۋى دا سول سەبەپتەن ەدى.  وسوۆسكي دەگەن سەمەي جاندارمى باستىعىنىڭ جەتكىزۋى بويىنشا «حاتتاردى جازعان جاقىپ اقباەۆ». ج.اقباەۆ جوعارى ءبىلىمدى زاڭگەر، سول العاشقى «الاش قوزعالىسىنىڭ» باسىندا جۇرگەندەردىڭ ءبىرى.

ج.اقباەۆ، ا.بايتۇرسىنوۆ، ءا.بوكەيحانوۆ، م.دۋلاتوۆ وسى «قارقارالى پەتيتسياسى» بويىنشا گۋبەرناتوردىڭ قوزعاعان قىلمىستىق ىسىمەن جاۋاپقا تارتىلىپ، كەزىندە تۇرمەگە قامالعان.

«قارقارالى پەتيتسياسىنىڭ» تەكسى  قاراسوزبەن جازىلعان. ارينە، قارا ءسوز كوركەم  ءسوز ەمەس، بىراق بۇل بىلگىر، ءبىلىمى ادامنىڭ جازعان  حالىقتىڭ ۇلتتىڭ جوعىن جوقتاعان كوسەمسوزى ەدى.  ول كوسەمسوز بولماسا، بۇكىل  قاپ تاۋ ماڭىنداعى ەلدەردى قوسپاعاندا، ورتا ازيا مەن قازاق ەلىن ۋىسىندا ۇستاپ تۇرعان پاتشا اكىمشىلىگىن سونشا اۋرەگە تۇسىرەر مە ەدى!

سوندىقتان، الاش قوزعالىسىنىڭ العاشقى ساياسي قادامىنىڭ سوزبەن جازىلعان قارقارالى پەتيتسياسىن كوسەمسوز  قاتارىنا قوسۋعا بولادى.

احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن م.دۋلاتوۆ وسى العاشقى ساياسي كۇرەستەن كەيىن، حالىقتىڭ ساۋاتىن اشپاي، ساناسىن وياتپاي، وتارشىلدىققا قارسى كۇرەستە ءبىر ناتيجەگە جەتۋ قيىن بولاتىنىن ءتۇسىندى. ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ 1909-جىلى باسپادان شىققان «قىرىق مىسالى» مەن م.دۋلاتوۆتىڭ «ويان، قازاق» اتتى كىتابى  قازاقتىڭ ساناسىنا نۇر سەبۋدىڭ، «ۇيقىدان» وياتۋدىڭ العاشقى قادامدارى ەدى.  بۇل كىتاپتاردىڭ ۋاقىتىندا شىققاندىعى سونداي، ەل اراسىنا كەڭ، تەز تاراپ، قوعامي جاڭارۋدىڭ ۇلكەن سەبى بولدى.

سول كەزدە مارجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ:

«كوزىڭدى اش. ويان قازاق، كوتەر باستى،

وتكىزبەي قاراڭعىدا بەكەر جاستى.

جەر كەتتى، ءدىن ناشارلاپ، حال ارام بوپ،

قازاعى، ەندى جاتۋ جاراماستى» دەگەن اتاقتى جىرىن ءار اۋىلدا جاتقا ايتۋدى ادەت قىلعان. م.دۋلاتوۆتىڭ بۇل جىرى كوركەمسوزدىڭ ۇلى ۇلگىسى ەكەنىندە داۋ جوق. بۇل جىر ەلگە قاراپ ايتىلعاندىقتان كوسەمسوز رولىندە اتقارىپ تۇر.

ا.بايتۇرسىنوۆ پەن م.دۋلاتوۆتىڭ  بۇل شىعارمالارى ەلدىڭ وقىعان زيالىلارى مەن قاراپايىم قارا قازاقتىڭ بىرىگىپ، ءۇن شىعارۋىنىڭ باستاماسى بولدى. مىنە، كوركەمسوز بەن كوسەمسوزدىڭ قۇدىرەتى دەپ وسى كەزەڭدەردى ايتۋعا بولادى.

وسى جىلداردان كەيىن ا.بايتۇرسىنوۆ  شىعارعان «ءالىپبيى»، «وقۋ قۇرالدارى»  ەلدى ساۋاتتاندىرۋدا جاڭا ساتىعا كوتەردى.

ەندى، ەلدىك تۋىن كوتەرگەن كوسەمسوزشى زيالىلار شىعا باستادى. جۇرت «ايقاپ» جۋرنالىمەن قاۋىشتى.

ۇلت كوسەمسوزى  جىلى «قازاق» گازەتى العاشقى شىعا باستاعان كۇنىنەن باستاپ كوسەمسوزدىڭ  جاڭا بيىك ۇردىستەرىن كورسەتتى.

سول كەزدەگى ەڭ كوپ تاراعان، ەڭ حالىقتىق گازەت وسى «قازاق» گازەتى بولدى. ول كەزدە گازەت شىعارۋ پروتسەسسى وتە كۇردەلى، قيىن بولعان. گازەتكە كەلگەن حاتتاردى رەداكتسيالاپ، باسپاعا جىبەرەدى، ونى جەكەلەگەن تەمىردەن قۇيىلعان ارىپتەردەن تەرىپ، گازەتتىڭ بەتىنە ورنالاستىرادى… ماقالالاردى رەداكتسيالاۋ، گازەتكە ماقالا جازۋ، باس ماقالا جازۋ ىلعي ا.بايتۇرسىنوۆ پەن م.دۋلاتوۆتىڭ موينىندا بولعان. بەس جىلدىق عۇمىرىندا «قازاق» گازەتىنە ەل مۇددەسى  مەن قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىندا پالەن ءجۇز كوسەمسوز  دەڭگەيىندەگى وتكىر ماقالالار جاريالاندى. سول ءۇشىن ا.بايتۇرسىنوۆ  تۇرمەگە جابىلعان كەزى دە بولدى.

سول كەزدەگى «قازاق» گازەتىندەگى كوسەمسوزگە  الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ، ونىڭ ىشىندە ءاليحان بوكەيحانوۆ بولىپ، ءبارى  ۇلەس قوستى، ۇلتتىڭ ءۇنىن كوتەرىستى.

«قازاق» گازەتىندە قازاققا قاتىستى جازىلماعان تاقىرىپ، ماسەلە قالمادى. جەر ماسەلەسى، ونى قازاقتارعا ءبولۋ ماسەلەسى، ساۋاتتاندىرۋ، وقىتۋ جانە مەكتەپتەر اشۋ ماسەلەسى، سوتتارداعى زاڭداردى جەتىلدىرۋ ماسەلەسى تۇگەل جازىلىپ، جەرگىلىكتى جانە جوعارعى ۇكىمەتكە جەتكىزىلدى.

احمەت بايتۇرسىنوۆ  گازەتتىڭ باس رەداكتورى رەتىندە جۇزدەگەن باس ماقالا جانە  كەلەلى ماسەلەلەردى قوزعاعان  ءتۇپ ماقالالار جازعان.

باس ماقالا جانە ءتۇپ ماقالا دەپ وتىرعانىمىزدىڭ ءوزى ەلدەگى وزەكتى  ءجايلاردى قوزعايتىن كوسەمسوز بولىپ تابىلادى.

احاڭنىڭ «قازاق» گازەتىندەگى  جازعان «داعدارىس»، «تۋعان ءتىلىم»،، «شەكىسپەي، بەرىسپەيدى»، «ەمىلە تۋرالى»، «قازاقتىڭ وكپەسى»، «ەگىن ەگۋ»، «شارۋا جايىنا»، «اۋرۋ جايىنان»، «باس قوسۋ حاقىندا»،»بىلىم جارىسى  حاقىندا»، «وقىتۋ جايىنان» جانە ت.ب.  كوسەمسوزدەرى  ەل اراسىندا شەشىلمەي جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ باسىن اشىپ وتىردى.  «قازاق» گازەتىنىڭ  ەل اراسىندا ايتىپ جەتكىزە الماس بەدەلىن كوتەرگەندە وسى جۇرتتىڭ جوعىن جوقتاعان كوسەمسوزدەرى ەدى.

«قازاق « گازەتى  جىلعى توڭكەرىس كەزىندە دە بەلسەندى قىزمەت ەتىپ، ەلدى بولىپ جاتقان وقيعالاردىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ وتىردى. قازاقتى ۇيىمداسىپ، بىرىگىپ، ەل بولۋعا شاقىرعاندا وسى «قازاق» گازەتى. «الاش» پارتياسىن قۇرىپ، جەكە مەملەكەت بولۋعا ۇندەگەن دە وسى «قازاق» گازەتى.   1917-جىلعى العاشقى جالپى قازاق سيەزىنەن ەسەپ بەرىپ،  سول كۇزدە، قاراشا ايىندا «الاش» پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىن جاريالاعان «قازاق» گازەتى ەدى.

گازەتتەگى باستى ماقالالاردىڭ جانرىنا ا.بايتۇرسىنوۆ ءوزىنىڭ «ادەبيەت تانىتقىشىندا» «كوسەمسوز» دەپ انىقتاما بەرگەن ەدى. حح- عاسىردىڭ باس كەزىندەگى الاش قوزعالىسىنا، جالپى حالىقتىق قوزعالىسقا، تۇپكى ناتيجەسىندە قازاق ەلىنىڭ مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋىنا ەكپىندى داۋىلداي كوپ سەبى تيگەن وسى قازاق كوركەم ءسوزى مەن كوسەمسوزى ەدى.

 

جۇمات انەسۇلى،جازۋشى، تاريحشى

kerey.kz

Related Articles

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

  • ۇلكەن مىرزا…….

    مۇسا شورمانۇلى (1818-1884) – باياناۋىل اعا سۇلتانى، مەتسەنات، اعارتۋشى. ول جايلى گ.ن.پوتانين: “مۇسا شورمانۇلى – شوقاننىڭ تۋىس اعاسى، ول دالاداعى وتە بەدەلدى ادام ەدى، دالا باسشىلارىنىڭ قۇرمەتىنە يە بولدى، ورىس پولكوۆنيگى دەگەن شەن العان. ءبىراز جىلداي ومبىدا تۇردى، ەكى رەت پەتەربورعا بارعان، جالپى ايتقاندا قازاقتىڭ ناعىز ەۋروپالانعان تۇلعاسى” دەپ جازدى. ءبىرجان سال: “قازاقتا ءبىر قۇتىم بار مۇسا شورمان، ۇزىلمەي كەلە جاتىر ەسكى قوردان” دەسە، ءماشھۇر ءجۇسىپ: “بەس جاستا ء“بىسمىللا” ايتىپ جازدىم حاتتى، بۇل دۇنيە جاستاي ماعان ءتيدى قاتتى. سەگىزدەن توعىزعا اياق باسقان كەزدە، مۇسا ەدى قوساقتاعان ءماشھۇر اتتى” دەپ جىرلاعان. مۇسانى باياناۋىل ورىستارى “بولشوي گوسپودين”، اۋىل قازاقتارى “مۇسا مىرزا” دەپ اتاعان. ءوز قارجىسىنا باياناۋىلدا مەشىت، مەدرەسە سالدىرادى. ءىنىسى يسامەن بىرگە

  • الاش زيالىلارىنىڭ ۇرىمشىدەن قايتىپ كەلە جاتقاندا

    بولعان وقيعا ىزىمەن بولعان وقيعانىڭ ىزىمەن…   الاش جۇرتىنىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە سەزى ءوتىپ، ءاليحاننىڭ كولچاكتان بەتى قايتىپ، “ەندى قايتىپ تاۋەلسىز ەل بولامىز” دەپ جۇرگەن كەز ەدى. سەمي الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ورداسى ەدى. سەمەيدە جۇرگەن احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان ءبىر توپ الاشورداشىلار قىتاي شەكاراسىنداعى ءۇرىمشى قالاسىنا بارىپ، ونداعى قازاق جۇرتىنىڭ حال جاعدايىن ءبىلىپ قايتۋعا جولعا شىققوان. ول كەزدە ءۇرىمشىنىڭ كوبى قازاق ەدى ۇيلەرى نەگىزىنەن سازدان قۇيىلعان. ورتا ازيانىڭ كوپ قالالارىن ەسكە سالعانداي. ءبىراز ۇلكەن كىسىلەر مەن جاستار احاڭنىڭ توتە الىپبيىمەن كىتاپ گازەت وقيدى. ەكەن. احاڭدى بۇرىن كورگەن ادامدار دا كەزدەستى. دەگەنمەن، احاڭ ءۇرىمشى قازاقتارىنىڭ تاەلسىز اۆتونوميا قۇرۋ تۋرالى ويلارى دا جوقتىعىن بايقاعان. سونىمەنگ، ءۇرىمشى قازاعىنىڭ جانە قىتايعا جاقىن باسقا ۇلتتاردىڭ باستى تۇرمىسى

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: