|  | 

Sayasat

Djordj Krol: “Qazaqstan men AQŞ qarım-qatınası dami tüsedi”


AQŞ-tıñ Qazaqstandağı elşisi Djordj Krol.

AQŞ-tıñ Qazaqstandağı elşisi Djordj Krol.

Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev Vaşingtonğa saparın ayaqtadı. AQŞ prezidenti Donal'd Tramp pen Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev halıqaralıq qauipsizdikten bölek qanday mäselelerdi talqıladı? AQŞ-tıñ Qazaqstandağı qazirgi elşisi Djordj Krol Azattıqqa Nazarbaevtıñ AQŞ-qa saparı turalı aytıp berdi.

Qazaqstan BWW Qauipsizdik keñesiniñ auıspalı müşesi bolıp saylanıp, qañtar ayında keñeske törağa mindetin atqarıp jatır. Aqparat qwraldarı köbine Nazarbaevtıñ Tramppen kezdesuine män berip, basqa jayttar nazardan tıs qaldı. Azattıq radiosınıñ tilşisi Nazarbaevtıñ saparına oray Vaşingtonğa barğan AQŞ-tıñ Qazaqstandağı elşisi Djordj Krolmen swhbattastı.

Azattıq: Prezident Nazarbaevtıñ prezident Tramppen kezdeskenin bilemiz. Qazaqstan basşısınıñ AQŞ saparında tağı kimdermen tildeskenin aytıp bere alasız ba?

Djordj Krol: Prezident Nazarbaev N'yu-Yorkke jol jürerdiñ aldında (18 qañtar-red) vice-prezident Nensi Penspen kezdesti. Josparınan öziñiz bayqağan bolsañız, Qazaqstan qañtarda boyı BWW Qauipsizdik Keñesine basşılıq jasaytının bilemiz. Sondıqtan Nazarbaev BWW Qauipsizdik keñesiniñ sessiyasına törağalıq etuge ketip wşıp ketti. Al Vaşingtonda eñ bastı oqiğa prezident Tramppen kezdesui boldı. Sol kezdesuden soñ ol energetika ministri Rik Perrimen äñgimelesti. Odan soñ prezident AQŞ Sauda palatasınıñ döñgelek üstelinde söz söyledi. Sol otırısta Qazaqstanda jwmıs istep jatqan jäne jwmıs isteuge niettenip jürgen köp kompaniyanıñ basşıları boldı. Nazarbaev “Bler Haus” rezidenciyasında kompaniya basşılarımen jeke kezdesu ötkizui de mümkin.

AQŞ prezidenti Donal'd Tramp (sol jaqta) jäne Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev (oñ jaqta). Ortada - Qazaqstan prezidentiniñ ülken qızı Dariğa Nazarbaeva. Vaşington, 17 qañtar 2018 jıl.

AQŞ prezidenti Donal'd Tramp (sol jaqta) jäne Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev (oñ jaqta). Ortada – Qazaqstan prezidentiniñ ülken qızı Dariğa Nazarbaeva. Vaşington, 17 qañtar 2018 jıl.

Azattıq: Bwl saparında Nazarbaev AQŞ-tıñ resmi twlğalarımen alğaş ret kezdeui mümkin. Al siz Qazaqstandasız, prezidentti jii körip twrasız. Sizdiñ oyıñızşa, Qazaqstan prezidentiniñ AQŞ-pen qarım-qatınasqa közqarası qanday?

Djordj Krol: Prezident AQŞ-pen baylanıstı öte pozitivti sipattaydı. Soltüstiktegi jäne şığıstağı iri körşilerimen jäne şalğayda jatqan AQŞ-pen strategiyalıq äriptestik ornatudı közdeytin köpvektorlı sırtqı sayasat twrğısınan qarastıradı. Nazarbaev kezdesulerde AQŞ-tıñ Qazaqstannıñ egemendigi men täuelsizdigin qoldauı öte mañızdı dep jii aytadı. Ol 90-jıldardıñ basınan beri eki el arasındağı ekonomikalıq qarım-qatınastı joğarı bağalaydı. Sol kezde Chevron, Exxon jäne Mobil siyaqtı AQŞ-tıñ iri kompaniyaları Teñiz kenişin igeru üşin alğaşqı kelisim-şarttarğa qol qoyğan. Odan keyin Qazaqstannıñ mwnaydı satu arqılı ekonomikasın transformaciyalauğa mümkindik bergen Qaşağan jobası, qwbır qwrılısı jobaların qolğa aldı.

Sondıqtan ol Amerikamen aradağı ekonomikalıq jäne sayasi baylanıstardı joğarı bağalaydı jäne AQŞ-tıñ Qazaqstan täuelsizdigin moyındağan alğaşqı el ekenin eske alıp otıradı. 25 jıl işinde qarım-qatınas dami tüsti. Prezident Nazarbaev ülken Djordj Buştan bastap AQŞ prezidentteriniñ barlığımen kezdesip keledi. Nazarbaev pen Tramp bwğan deyin de telefonmen söylesip, bıltır Saud Arabiyasınıñ Er-Riyad qalasında az-maz tildesken. Al bwl sapar AQŞ-tıñ jaña basşılığımen, jaña äkimşilikpen jaqın baylanıs ornatudıñ tağı bir mümkindigi boldı.

Azattıq: AQŞ-Qazaqstan qarım-qatınasınıñ artıqşılıqtarı qanday?

Djordj Krol: Osı saparğa dayındıq kezinde naqtılanğan äri AQŞ pen Qazaqstannıñ birlesken mälimdemesinde aytılğan basımdılıq – 21 ğasırdağı strategiyalıq äriptestikti odan äri nığaytu. Bwl üşin biz prezidentten bastap, ministrlikterge deyin eñ joğarı basşılıq deñgeyinde baylanıs ornatıp, aymaqtıq mäselelerdi şeşuge jäne olardı talqılauğa küş saluımız kerek. Mäselelerdiñ arasında bizdiñ prezidenttiñ (Tramp-red) Oñtüstik Aziyadağı strategiyasınıñ negizgi böligi Auğanstan taqırıbı da bar. Sebebi qazir älem özgerip jatır jäne biz ekstremizmmen betpe-bet kelip otırmız. Odan soñ Soltüstik Koreyanıñ yadrolıq qaru mäselesi bar. Qazir AQŞ ta, Qazaqstan da Birikken Wlttar Wyımı Qauipsizdik Keñesiniñ müşesi bolğandıqtan, birşama mäseleler boyınşa qarım-qatınas jañaşa transformaciyalandı äri bizdiñ ükimetterdiñ arasındağı özara baylanıs ta jaña deñgeyge köterildi.

Sonımen birge biz dästürli sektorlardan basqa mäseleler boyınşa da aralas-qwralastıqtı arttıruımız kerek. Bwrın biz kömirsutegi salasın aytıp kelsek, endi basqa salalardı qamtu qajet. Qazaqstannıñ maqsatı – şikizat öndiruşi elden önim men qızmet türlerin öndiruşi elge aynalu, ekonomikanı transformaciyalap, ärtaraptandıru. Osı rette AQŞ-pen de qarım-qatınastı ärtaraptandırğısı keledi. Sol arqılı Amerika biznesi men investiciyasın energetikadan basqa salalarğa da tartudı qalaydı. Osı kezdesude eki eldiñ ükimetteri de osığan basa män berdi. AQŞ-tıñ “Şetelde jeke investiciya salu korporaciyası” (OPIC) dep atalatın ükimettik mekemesi men Qazaqstan arasında kelisim-şartqa qol qoyıldı. OPIC tek investiciyanı saqtandırıp qana qoymay, Qazaqstanda biznes aşıp, onı damıtqısı keletin amerikalıqtarğa da investiciya böle aladı. Sol arqılı Qazaqstandağı biznesti damıtıp, ekonomikanı ärtaraptandıruğa küş salamız. Qazir Amerikağa turist retinde kelgisi keletinderge 10 jılğa deyin viza beremiz. Qazaqstan özine keletin amerikalıqtardı vizasız kirgizu rejimin engizdi. Bwğan qosa kölik qatınasın damıtu jayı bar. Qazaqstan AQŞ-qa tikeley äue qatınasın aşuğa qızığuşılıq tanıtıp otırğanın bilemin. Bwl jayttı äli talqılau kerek. Aşılıp jatsa, baylanıs odan äri nığayarı anıq.

Odan keyin ağılşın tilin oqıtu jayı bar. Ağılşın tili – Amerikanıñ töl önimi emes. Biraq AQŞ ağılşın tilinde söyleytin eñ iri memleket. Al Qazaqstan oquşılardıñ barlığına qazaq, orıs, ağılşın tilderin üyretuge talpınıp jatır. Osığan oray biz Qazaqstannıñ Bilim ministrligimen birlesip, bizdiñ elşilik arqılı köp resurs bölip jatırmız. Soñğı on jıl boyı men Ortalıq Aziya öñirinde jwmıs istep kelemin. Aldımen Memlekettik hatşınıñ Ortalıq Aziya boyınşa kömekşisi, odan soñ Özbekstanda elşi boldım. Keyin Qazaqstanğa keldim. Eki el arasında yadrolıq qarudı taratpau, eksporttı baqılau, şekara qorğanısın küşeytu, zañ üstemdigin arttıru, zañsız esirtki tasımalımen küreste birigip jwmıs istep jatır. Bwğan qosa, Irak pen Siriyada, osı öñirde belsendilik tanıtıp jatqan sodırlarğa jäne terrorizmge qarsı küreste küş biriktiru mäseleleri jaqsı jolğa qoyılğan.

Odan keyingi mäsele – Auğanstan. Amerika äkimşiligi Auğanstanğa qatıstı wstanımın nığaytıp jatır. Qazir AQŞ auğan ükimetine kömektesip, “Talibanmen” aradağı jağdaydı kelissözder arqılı retteuge müddeli. Sonda ğana Auğanstanda wzaqtan beri toqtausız jürip jatqan qantögis pen soğıstı toqtatıp, ekonomikalıq damuğa, halıqtı jwmıspen qamtamasız etuge köñil böluge boladı. Qazaqstan Ortalıq Aziyanıñ basqa elderi siyaqtı osı saladağı bastı äriptes bola aladı. Sondıqtan Qazaqstan men Amerika äkimşiligi özara qarım-qatınasta osı mäselege basa nazar audaradı.

UQazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev BWW Qauipsizdik Keñesinde söz söylep otır. 18 qañtar 2017 jıl.

UQazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev BWW Qauipsizdik Keñesinde söz söylep otır. 18 qañtar 2017 jıl.

Azattıq: Prezident Nazarbaev AQŞ pen Resey arasınıñ naşarlağanı turalı da ayttı. Nazarbaevtıñ saparı qarsañında ol eki eldiñ arasında araağayın boluğa wsınıs bildiredi degen boljamdar boldı. Türkiya Resey wşağın atıp qwlatqanda eki el arasın jaqsartuğa Nazarbaev at salısqan edi. Qazaqstan prezidenti Vaşington men Mäskeu arasında araağayın bolu nietin ayttı ma?

Djordj Krol: Älemdegi şielenisterdi şeşu mäselesi qarastırıldı, söz boldı. Bwdan keyingi mäselelerdiñ jay-japsarın ayta almaymın. Sebebi ol turalı pikirtalas pen onıñ detal'darın qazir jariya etip aytatın deñgeyde emes. Tek biletinim, prezident Nazarbaev AQŞ pen Qazaqstannıñ körşileriniñ arasında tiimdi qarım-qatınas bolğanın qalaydı. Nazarbaevtıñ qalauına, közqarasına qwrmetpen qaraymız.

Azattıq: Moldovalıq biznesmenniñ töñiregindegi sot procesine baylanıstı BNY Mellon Qazaqstan Wlttıq qorınıñ 22 milliard dolların bwğattağanı belgili. Nazarbaevtıñ AQŞ-qa saparı kezinde bwl taqırıp talqılandı ma? Qazaqstan bwl mäseleni ekijaqtı pikirtalastıñ taqırıbı retinde qarastırdı ma?

Djordj Krol: Joq, sebebi meniñ biluimşe, [Qazaqstan aktivterin] New York Mellon bankiniñ Londondağı bölimşesi bwğattağan. Meniñşe, bwğattau turalı şeşimdi britan sotı şığarğan. Osı is boyınşa Niderlandıda da osığan wqsas jağday bolğanın oqıdım. Sondıqtan bwl Amerika Qwrama Ştattarınıñ ükimeti aralasatın şarua emes.

Azattıq: Viktor Hrapunov siyaqtı sırtta jürgender men dissidentterdi Qazaqstan ükimetiniñ sotqa beru mäselesine kelsek. Mwnı swrap twrğan sebebim, “Qazaqgeyt” sotı kezinde Qazaqstan tarabı “mwnı ekijaqtı mäsele retinde qarastıramız” degen. Biraq, AQŞ ükimeti “bwl Ädilet departamentiniñ şaruası” degen mazmwnda jauap bergen. Nazarbaev AQŞ-ta bwl mäseleni talqıladı ma? Älde bwl Ädilet departamentiniñ isi me?

Djordj Krol: Bwl jaytqa baylanıstı bizdiñ közqarasımız belgili. Onı söz etetindey sebepter bolğan joq.

Azattıq: Prezident Nazarbaev prezident Tramptı Qazaqstanğa şaqırdı. Biliktegi Amerika prezidenti eşqaşan Qazaqstanğa kelgen joq. Prezident Tramp Qazaqstanğa kelui mümkin be?

Djordj Krol: Onday mümkindik är kez boladı. Bwl AQŞ prezidentiniñ şeşimine baylanıstı. Onıñ şaqırtu alğanın bilemin. Endi ol mwnı salmaqtap oylanatın şığar. Eger şeşim qabıldanıp jatsa Aq üydiñ bwl turalı mälimdeme jasaytını anıq. Biraq äzirge qazirgi prezident Qazaqstanğa baru turalı şeşim qabıldağan joq. Bolaşaqta mwnday sapar bola ma, bolmay ma onı biz tap basıp ayta almaymız. Bola qalğan jağdayda bwl tek Qazaqstan üşin ğana emes, bükil Ortalıq Aziya aymağı üşin tarihi oqiğa bolar edi.

Nazarbaev pen amerikalıq biznesmendermen kezdesip twr. Vaşington, 16 qañtar 2018 jıl.

Nazarbaev pen amerikalıq biznesmendermen kezdesip twr. Vaşington, 16 qañtar 2018 jıl.

Azattıq: Elşi mırza, qamtılmay qalğan mäseleler boyınşa tağı alıp-qosarıñız bar ma?

Djordj Krol: Eki eldiñ basşıları da kezdesu kezinde özara tüsinistik bolğanın, keñ auqımdı taqırıptardı jeñil talqılağandarın ayttı. Meniñşe, eki prezident bir-birine qwrmetpen qaraydı jäne eki jaq ta betpe-bet kelip otırğan älemdegi sın-qaterlerge basa män beredi. Prezidentter bir-birin tüsinu üşin, közqarastarın wğınu üşin bas qosıp, biraz uaqıtın birge ötkizdi. AQŞ vice-prezidenti Pens Nwrswltan Nazarbaevpen bwrın-soñdı kezdespegen. Olar birge as işip, wzaq pikir almasqannan keyin bir-biriniñ sözine qwlaq qoyıp, bir-birin tüsine bastadı. Diplomatiyada jäne qarım-qatınasta betpe-bet kezdesip, türli mäselelerdi ortağa salıp, közqarastarın bilu öte mañızdı. Osı swhbattıñ basında atap ötkendey, prezident Nazarbaev ülken Djordj Buştan bergi AQŞ prezidentteriniñ barlığımen kezdesken. Demek, onıñ AQŞ-pen qarım-qatınasta 26 jıldıq ülken täjiribesi bar. Aymaqtağı jağdaydı jaqsı biletin adamnıñ közqarasına qwlaq türu Amerika üşin de öte mañızdı. Sapardıñ eñ bastı jetistigi de – osı. Olar öte köp mäseleni talqılağandıqtan, barlığın alğa jıljıtıp, qarım-qatınastıñ mazmwnın odan äri bayıta tüsu üşin alda bizdi öte köp jwmıs kütip twr. Sondıqtan eki eldiñ ükimeti, kelisimderdi jüzege asıratın qızmetkerlerdiñ barlığı osı sapardan soñ köp jwmıs isteui tiis.

Swhbattı ağılşın tilinen Mwhtar Ekey audardı.

Azattıq

Azat Europa / Azattıq radiosı 

Related Articles

  • Samat Äbiş qalay “sütten aq, sudan taza” bolıp şıqtı?

    Azattıq radiosı Sayasattanuşı Dosım Sätpaev WQK törağasınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı, eks-prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ nemere inisi Samat Äbişke şıqqan ükim “Qazaqstandağı rejim bolaşaqtı oylamaytının körsetti” deydi qazaqstandıq sayasattanuşı Dosım Sätpaev. Sarapşınıñ payımdauınşa, bileuşi “elita” jeke isterimen jäne tasadağıkelisimdermen äure bolıp jatqanda elde tağı bir jaña äleumettik jarılısqa äkelui mümkin faktorlar küşeyip keledi. SayasattanuşıResey öziniñ ekonomikalıq müddeleri men geosayasi josparların keñinen jüzege asıru üşin Qazaqstannıñ işki sayasatına tikeley äser etuge tırısıp jatuı mümkin dep te topşılaydı. PUTIN “QAUİPSİZDİK KEPİLİ” ME? Azattıq: Sonımen wzaq demalıs aldında osınday ülken jañalıq jariyalandı. Meyram aldında, 19 naurızda qazaqstandıqtar mäjilis deputatınıñ postınan Samat Äbişke şıqqan ükim jaylı bildi. Mwnıñ bäriniñ baylanısı bar ma älde kezdeysoqtıq pa? Dosım Sätpaev: Äñgimeni bwl istiñ qwpiya

  • “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    Elena VEBER Atom elektr stansasın salu jäne paydalanu ekologiyalıq qater jäne tötenşe jağdayda adam densaulığına qauipti ğana emes, oğan qosa soğıs barısında Ukrainanıñ Zaporoj'e AES-indegi bolğan oqiğa siyaqtı bopsalau qwralı deydi äleumettik-ekologiyalıq qordıñ basşısı Qayşa Atahanova. Ol mwnıñ artında köptegen problema twrğanın, qazaqstandıqtarğa AES salu jönindegi referendum qarsañında birjaqtı aqparat berilip, onda tek paydalı jağı söz bolıp jatqanın aytadı. Sarapşı AES-tiñ qaupi men saldarı qanday bolatını jayında aqparat öte az dep esepteydi. Goldman atındağı halıqaralıq ekologiyalıq sıylıqtıñ laureatı, biolog Qayşa Atahanova – radiaciyanıñ adamdarğa jäne qorşağan ortağa äserin şirek ğasırdan astam zerttep jür. Ol bwrınğı Semey poligonında jäne oğan irgeles jatqan audandarda zertteu jürgizgen. Qarağandı universitetiniñ genetika kafedrasında oqıtuşı bolğan.

  • “Qazaqstan dwrıs bağıtta”. Dekolonizaciya, Ukrainadağı soğıs jäne Qañtar. Baltıq elşilerimen swhbat

    Darhan ÖMİRBEK Baltıq memleketteriniñ Qazaqstandağı elşileri (soldan oñğa qaray): Irina Mangule (Latviya), Egidiyus Navikas (Litva ) jäne Toomas Tirs. Sovet odağı ıdıray bastağanda onıñ qwramınan birinşi bolıp Baltıq elderi şıqqan edi. Özara erekşelikteri bar bolğanımen, sırtqı sayasatta birligi mıqtı Latviya, Litva jäne Estoniya memleketteri NATO-ğa da, Euroodaqqa da müşe bolıp, qazir köptegen ölşem boyınşa älemniñ eñ damığan elderiniñ qatarında twr. Resey Ukrainağa basıp kirgende Kievti bar küşimen qoldap, tabandılıq tanıtqan da osı üş el. Soğıs bastalğanına eki jıl tolar qarsañda Azattıq Baltıq elderiniñ Qazaqstandağı elşilerimen söylesip, ekijaqtı sauda, ortaq tarih, Resey sayasatı jäne adam qwqığı taqırıbın talqıladı. Swhbat 8 aqpan küni alındı. “BİZDE QAZAQSTANDI DWRIS BİLMEYDİ” Azattıq: Swhbatımızdı Baltıq elderi men Qazaqstan arasındağı sauda qatınası

  • Baqsılar institutı

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

  • Mäskeu Toqaevtan Prigojinniñ büligin basuğa kömektesudi swradı ma?

    Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaev jäne Resey basşısı Vladimir Putin. Bwl aptada Batıs basılımdarı mausım ayında «ÇVK Vagnerdiñ» jetekşisi Evgeniy Prigojinniñ äskeri büligi kezinde Resey Qazaqstannan kömek swrağanın, biraq prezident Qasım-Jomart Toqaev odan bas tartqanın jazdı. Sonımen qatar Astana men Ankara äskeri saladağı seriktestikti küşeytip, 2024 jılı elde dron şığara bastaytınına toqtaldı. Bwdan bölek Ortalıq Aziya Batıs elderi üşin ne sebepti mañızdı aymaqqa aynalğanın taldadı. QAZAQSTAN MEN TÜRKIYA ANKA DRONIN ŞIĞARA BASTAYDI AQŞ-tağı Jamestown qorı Qazaqstan men Türkiya äskeri seriktestikti küşeytip jatqanına nazar audaradı. Qazaqstan 2024 jıldan bastap elde Türkiyanıñ Anka drondarın şığara bastaydı. 28 qaraşa küni qorğanıs ministrligi dron öndiretin otandıq kompaniyanı tañdap jatqanın habarladı. Mälimdemede Türkiyanıñ Anka dronı elde

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: