|  |  | 

Jahan jañalıqtarı Sayasat

“Putindik Resey” jaylı 100 swraq 


Tat'yana Kastueva-Jannıñ "Putindik Reseyge qatıstı 100 swraq" kitabınıñ mwqabası.

Tat'yana Kastueva-Jannıñ “Putindik Reseyge qatıstı 100 swraq” kitabınıñ mwqabası.

“Putindik Reseyge qatıstı 100 swraq” (La Russie de Poutine en 100 questions) – qazirgi Reseydiñ jağdayı türli derekközderden alınğan faktiler men jeke avtordıñ täjiribesine süyenip sipattalğan 100 qısqa taraudan twratın kitap. Şığarmanıñ maqsatı – liberaldıq qwndılıqtar negizinde tärbielengen Batıs Europa twrğındarına qazirgi Reseydiñ bolmısın tüsindiru.

“Putindik Reseyge qatıstı 100 swraq” kitabında Resey men Franciya qoğamınıñ arasında tüsinispeuşilikter tım köp ekeni aytıladı. Kitap avtorı äri Franciyadağı İFRI halıqaralıq qatınastar institutına qarastı Resey jäne TMD ortalığınıñ direktorı Tat'yana Kastueva-Jan Azattıqtıñ Orıs qızmetine swhbat berdi.

- Fukuyamanıñ (Frensis Fukuyama – amerikalıq filosof, sayasattanuşı, sayasi ekonomist äri jazuşı – red.) “Tarihtıñ aqırı” degen kitabı esiñizde me? Sovet odağı qwlağannan keyin europalıqtardıñ köbi, tipti bütin batıs älemi adamdarı adamzat liberaldıq demokratiyağa bet bwrdı, kommunistik rejimderdiñ qwlauı – osınıñ ayğağı dep oyladı. Bwl proceske kömektesip, avtoritarlıq rejimderge qarsı narazılıq qozğalıstardı qoldau kerek dep tüsindi. Batıs jwrtınıñ bwl ümitin tüsinuge boladı. Adamzattıñ bwlay damuı Europa odağı elderinde twratın adamdarğa äldebir utopiya bolıp körinbeydi. Al biraq Reseyden älemniñ damuı mülde özgeşe sipatta körinedi. Sondıqtan Batıstıñ tälim-josığınan Resey elitasınıñ birtindep köñili qaldı.

Reseydi Euroodaq elderi nemese AQŞ tärizdi demokratiyalıq el retinde körgisi kelip, äldebir talap qoyadı. Biraq qazirgi Reseydiñ wstanğan sayasatı mülde bwl emes, ol basqa jaqqa bet aldı

Kastueva-Jannıñ sözinşe, Resey özindik erekşeligi bar el bolu qwqığın qorğap otır, al älemdegi aybının asıru mäselesinde Resey men Europa mülde eki türli täsil qoldanıp keldi. Qırım anneksiyasına deyin Europa odağı elderi ortaq qorğanıs byudjetin wlğaytu qajet dep oylamadı, al Vladimir Putin bilikke kelgen bette Resey armiyasın reformalauğa kiristi, onıñ nätijesin qazir köruge boladı. Kastueva-Jan Resey men Batıstıñ wstanımı jeke twlğanıñ, azamattıq qoğamnıñ röli, memleket pen qoğam arasındağı qatınastar, demokratiya men azamattıq erkindiktiñ mäni degen köptegen mäseleler boyınşa da mülde üylespeytinin aytadı.

- Batıs jwrtı payımındağı zayırlı qoğam degendi, bir jınıstı neke nelikten adamnıñ jeke erkindigi simvolına aynalıp şığa kelgenin, tözimdilik principine negizdelgen köşi-qon sayasatın Reseyde tüsinbeydi. Bwl mäselelerdi tüsinudegi qayşılıqtar tereñde jatır. 1990 jıldarı, tipti 2000 jıldardıñ basında Resey nağız europalıq elge, aşıq elge aynalıp kele jatqanday köringen. Bwl ümit aqtalmay, Resey Batıspen jaulasıp aldı, qazir [Franciyada] Reseyden qattı tüñilip otırğandar köp. Keyde Batıs jwrtı özge, Reseyden äldeqayda avtoritarlı äldebir elge äldeqayda jwmsaqtau közqaraspen qaraytın tärizdi körinedi. Öytkeni Reseydi Euroodaq elderi nemese AQŞ tärizdi demokratiyalıq el retinde körgisi kelip, äldebir talap qoyadı. Biraq qazirgi Reseydiñ wstanğan sayasatı mülde bwl emes, ol basqa jaqqa bet aldı.

Eger äjeptäuir mıqtı qarsılıqqa tap bolsa, işki sayasatta repressiyalıq, sırtqı sayasatta agressiyalıq sipattağı amaldarğa jüginetin boladı

Kitapta avtor postsovettik Reseydiñ damu evolyuciyası men onıñ lideri Vladimir Putinniñ evolyuciyasın salıstırğan. Ol sayasi kar'erasın Batıs elderine bet bwrudan bastadı, biraq Kastueva-Jannıñ pikirinşe, Putinniñ üşinşi prezidenttik merziminde onıñ bwl joldan bas tartqanı qattı bayqaldı. Onıñ pikirinşe, Putin kelesi prezidenttik merziminde de halıqaralıq arenada agressiyalıq sayasat wstanatın boladı.

- Putinniñ törtinşi merzimge arnalğan maqsatı tüsinikti. İşki sayasatta – rejim twraqtılığın, onıñ biligin saqtap qalu jäne äleumettik tolqulardı boldırmau maqsatın közdeydi. Al sırtqı arenada Resey Putinniñ üşinşi merzimi kezinde “qaytarıp alğan” poziciyalardı wstap qaluğa tırısadı. Maqsattarı tüsinikti, biraq oğan jetu üşin qanday ädisterdi qoldanatını tüsiniksiz. Şındığında, rejim barınşa oñtaylılıq tanıtıp otır. Eger maqsattarına azdı-köpti jwmsaqtau ädistermen jetuge bolatının bayqasa, rejim solarğa jüginedi. Al eger äjeptäuir mıqtı qarsılıqqa tap bolsa, işki sayasatta repressiyalıq, sırtqı sayasatta agressiyalıq sipattağı amaldarğa jüginetin boladı. Qay täsilge jüginetinin äli şeşken joq. Mwnıñ bäri qarımta jauap qaytaru men reakciyanı sozbaqtauğa bolmaytın sät tuğan kezde jäne qalıptasqan jağdayğa qaray şeşiletin boladı.

Kastueva-Jan “Qoğamdıq pikirdi Kreml' qalıptastırıp otır ma, älde Kreml'diñ sayasatın qoğamdıq pikir qalıptastıra ma?” degen qızıq swraq tuadı dep sanaydı.

- Kreml' qoğamdıq pikir saualnamalarına öte mwqiyat qaraydı. Qoğamdıq pikirdi bilu üşin saualnama jürgizumen aynalısatın jabıq qızmetter bar, onday mekemeler FSB işinde de bar. Mısalı, Qırımdı qosıp alğanğa deyin Qırım territoriyasında sonday saualnamalar jürgizilgen. Kreml' äueli qoğamdıq pikirdiñ betalısın anıqtap aluğa tırısadı, sosın älgi tendenciyağa belgili bir pişin berip, qoyulatıp, köpirtumen qarqındı aynalısadı. Öz kezeginde älgi tolqın Kreml'ge, al Kreml' oğan qayta ıqpal etedi, sondıqtan äldebir twyıq cikl payda boladı.

Jüyeli oppoziciya – Batıs jwrtına onşa tüsiniksiz birdeñe, öytkeni bwl biliktegi, biraq nağız bilikke wmtılmaytın adamdar

Kitapta “äleumettik teñsizdik – Reseydiñ qazirgi sayasatınıñ eñ osal twsı” dep jazılğan. Kedeylik deñgeyine qatıstı resmi körsetkişterdiñ Batıs elderindegi körsetkişterden onşa köp ayırmaşılığı joq bolğanımen, Batıs Europa elderine qarağanda, baylar men kedeyler arasındağı alşaqtıq Reseyde äldeqayda tereñ. Kitapta francuz ekonomisi Tom Pikettidiñ bıltırğı zertteuinen derekter keltirilgen. Ol derekterde Reseydiñ wlttıq baylığınıñ şirek böligi reseylikterdiñ bir payızınıñ ieliginde dep jazılğan. Al şındığında, atalğan üles bwdan äldeqayda ülken boluı mümkin, öytkeni zertteude el işindegi resmi kapital ğana eskerilgen. “Key derekter boyınşa, Resey jalpı işki öniminiñ jartısına juığı ofşorlıq aymaqtarda ekeni eskerilmegen” dep jazadı Kastueva-Jan. Ol kitapta Reseydiñ sayasi oppoziciyasınıñ evolyuciyasın da taldağan.

- Reseyde eki oppoziciya bar ekeni mälim, bireui – parlamentte partiyalarğa toptasqan jüyeli oppoziciya, ekinşisi – jüyesiz oppoziciya. Jüyeli oppoziciya – Batıs jwrtına onşa tüsiniksiz birdeñe, öytkeni bwl biliktegi, biraq nağız bilikke wmtılmaytın adamdar. Basqaday jağday tusa oppoziciyanıñ özge liderleri bolar edi. Al qazir ol şöbin şauıp alğan dala tärizdi bolıp qalğan. Qazir ol jerde ülken bwtaqtarı – Naval'nıy men onıñ ştabtarı bar jalğız ağaş ösip twr, är jerden Gudkov, YAvlinskiy, Rıjkov siyaqtı “masaqtar” qıltiyadı. Mülde köñilsiz bolıp ketpes üşin ädemi gül – Kseniya Sobçaktı “egip” qoydı. Özge klimat ornasa, älgi alañ mülde özgeşe bolıp köriner edi.

Kitapta reseylikterdiñ biraz böligi sovet zamanın jäne Stalinniñ twsındağı “temirdey tärtipti” añsaytını turalı da aytılğan. Biraq “Putindik Resey…” kitabınıñ avtorı ol kezdegi “tärtip” korrupciyasız edi ğoy, sondıqtan Reseydiñ qazirgi biligi eldi jemqorlıq jaylap alğan kezde Stalinniñ sayasatın aqtauğa tırısuımız orındı ma, joq pa dep jaqsılap oylanğanı jön bolar edi dep mısqıldaydı.

Franciya men Reseydiñ qarım-qatınası turalı kitaptıñ eñ soñğı tarauındağı: “Bwl eki eldiñ qazirgi qarım-qatınasın meñzeu emes pe?” degen swraqqa Kastueva-Jan bılayşa jauap berdi:

– Sovet odağı qwlağannan beri eki eldiñ qatınası, beyneley aytqanda, aranıñ tisteri siyaqtı damıp keledi. Jatıq damığan kezderi de boldı. 2003 jılı Resey men Franciya AQŞ-tıñ Iraktağı basqınşılığına birlesip qarsı şıqtı. Sätsizdikter de boldı, mısalı, YUgoslaviyanı bombalauğa qatıstı Franciya men Reseydiñ wstanımdarı üylespedi. 2011 jılı Liviya probleması eki eldiñ arasın tağı uşıqtırdı. Bütindey alğanda, francuzdar Resey-Franciya arasın “qırın qabaq pen dialog” üylesken qatınastar dep ataydı. Minsk kelisimi ayasında Franciya – asa mañızdı äriptes el, sondıqtan Makron men Putinniñ 2017 jılğı 26 mamırdağı kezdesuinen keyin “Trianon dialogı” dep atalatın, yağni eki eldiñ azamattıq qoğamı arasında tığız baylanıs ornatu turalı jaña formattağı ideyanı iske asıru josparlanğan. Al qatal poziciyağa qatıstı aytar bolsaq, Franciya Reseyge sankciyalar saldı, biraq özara ımırağa kelu joldarı, ıntımaqtastıqtı jaña deñgeyge jetkize alatın amaldar izdestirilip jatır.

Eki eldiñ özara qatınasında, Reseydegi saylaudan keyin bolmasa, äzirşe ilgeri jılju bayqalmaydı

Tat'yana Kastueva-Jan Franciyada Emmanuel' Makron prezident bolıp saylanğan 2017 jılğı mamırdan beri eki eldiñ arasındağı dialogtan äldebir twşımdı nätijeler şıqpağanın aytadı. Mwnıñ sebebi, prezident Makron köbinese işki problemalardı şeşumen aynalısqanına baylanıstı boluı mümkin.

“Bir jağınan, Resey saylauğa dayındalıp jatır, sondıqtan halıqaralıq kezdesulerde Siriya men Ukraina dağdarıstarına köbirek män berildi. Eki eldiñ özara qatınasında, Reseydegi saylaudan keyin bolmasa, äzirşe ilgeri jılju bayqalmaydı. Franciya prezidenti mamırdıñ ayağında Sankt-Peterburgte ötetin ekonomikalıq forumğa baratının mälimdep qoydı” deydi ol. Bwğan qosa, principti alşaqtıqtar, äsirese Qırım men Ukrainanıñ şığısındağı jağdayğa qatıstı qayşılıqtar äli joyılğan joq, sondıqtan eki el arasındağı qatınastarda tayauda aytarlıqtay ilgerileu nemese dağdarıs boladı dep kütudiñ reti joq dep boljaydı Kastueva-Jan.

(Azattıqtıñ Orıs qızmeti tilşisi Natal'ya Kanevskaya alğan swhbat orısşadan audarıldı.)

Related Articles

  • Samat Äbiş qalay “sütten aq, sudan taza” bolıp şıqtı?

    Azattıq radiosı Sayasattanuşı Dosım Sätpaev WQK törağasınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı, eks-prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ nemere inisi Samat Äbişke şıqqan ükim “Qazaqstandağı rejim bolaşaqtı oylamaytının körsetti” deydi qazaqstandıq sayasattanuşı Dosım Sätpaev. Sarapşınıñ payımdauınşa, bileuşi “elita” jeke isterimen jäne tasadağıkelisimdermen äure bolıp jatqanda elde tağı bir jaña äleumettik jarılısqa äkelui mümkin faktorlar küşeyip keledi. SayasattanuşıResey öziniñ ekonomikalıq müddeleri men geosayasi josparların keñinen jüzege asıru üşin Qazaqstannıñ işki sayasatına tikeley äser etuge tırısıp jatuı mümkin dep te topşılaydı. PUTIN “QAUİPSİZDİK KEPİLİ” ME? Azattıq: Sonımen wzaq demalıs aldında osınday ülken jañalıq jariyalandı. Meyram aldında, 19 naurızda qazaqstandıqtar mäjilis deputatınıñ postınan Samat Äbişke şıqqan ükim jaylı bildi. Mwnıñ bäriniñ baylanısı bar ma älde kezdeysoqtıq pa? Dosım Sätpaev: Äñgimeni bwl istiñ qwpiya

  • “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    Elena VEBER Atom elektr stansasın salu jäne paydalanu ekologiyalıq qater jäne tötenşe jağdayda adam densaulığına qauipti ğana emes, oğan qosa soğıs barısında Ukrainanıñ Zaporoj'e AES-indegi bolğan oqiğa siyaqtı bopsalau qwralı deydi äleumettik-ekologiyalıq qordıñ basşısı Qayşa Atahanova. Ol mwnıñ artında köptegen problema twrğanın, qazaqstandıqtarğa AES salu jönindegi referendum qarsañında birjaqtı aqparat berilip, onda tek paydalı jağı söz bolıp jatqanın aytadı. Sarapşı AES-tiñ qaupi men saldarı qanday bolatını jayında aqparat öte az dep esepteydi. Goldman atındağı halıqaralıq ekologiyalıq sıylıqtıñ laureatı, biolog Qayşa Atahanova – radiaciyanıñ adamdarğa jäne qorşağan ortağa äserin şirek ğasırdan astam zerttep jür. Ol bwrınğı Semey poligonında jäne oğan irgeles jatqan audandarda zertteu jürgizgen. Qarağandı universitetiniñ genetika kafedrasında oqıtuşı bolğan.

  • “Qazaqstan dwrıs bağıtta”. Dekolonizaciya, Ukrainadağı soğıs jäne Qañtar. Baltıq elşilerimen swhbat

    Darhan ÖMİRBEK Baltıq memleketteriniñ Qazaqstandağı elşileri (soldan oñğa qaray): Irina Mangule (Latviya), Egidiyus Navikas (Litva ) jäne Toomas Tirs. Sovet odağı ıdıray bastağanda onıñ qwramınan birinşi bolıp Baltıq elderi şıqqan edi. Özara erekşelikteri bar bolğanımen, sırtqı sayasatta birligi mıqtı Latviya, Litva jäne Estoniya memleketteri NATO-ğa da, Euroodaqqa da müşe bolıp, qazir köptegen ölşem boyınşa älemniñ eñ damığan elderiniñ qatarında twr. Resey Ukrainağa basıp kirgende Kievti bar küşimen qoldap, tabandılıq tanıtqan da osı üş el. Soğıs bastalğanına eki jıl tolar qarsañda Azattıq Baltıq elderiniñ Qazaqstandağı elşilerimen söylesip, ekijaqtı sauda, ortaq tarih, Resey sayasatı jäne adam qwqığı taqırıbın talqıladı. Swhbat 8 aqpan küni alındı. “BİZDE QAZAQSTANDI DWRIS BİLMEYDİ” Azattıq: Swhbatımızdı Baltıq elderi men Qazaqstan arasındağı sauda qatınası

  • Baqsılar institutı

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

  • AQŞ senatı Ukrainağa qarjılay kömek qarastırılğan zañ jobasın maqwldadı

    AQŞ kongresi.  AQŞ senatı 13 aqpanda Ukraina, Izrail' jäne Tayvan'ğa 95 mlrd dollar bolatın qarjılay kömek beru turalı zañ jobasın maqwldadı. Senatta demokrattar basım orınğa ie. Endi zañ jobasın Respublikalıq partiya basım Ökilder palatası qaraydı. Ökilder palatasında jobanıñ zañ statusın aluğa mümkindigi az degen boljam da aytaladı. Prezident-demokrat Djo Bayden biraz uaqıttan beri eki palatanı Ukraina men AQŞ-tıñ Ündi-Tınıq mwhit aumağındağı seriktesterine kömek berudi jıldamdatuğa şaqırıp keledi. Ukraina biligi bastı odaqtası AQŞ-tan qoldau azayğan twsta qaru-jaraq jetpey jatqanın birneşe ret mälimdegen. Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy bügin, 13 aqpanda AQŞ senatınıñ bwl zañ jobasın maqwldağanına alğıs ayttı. Qwjatta Kievke 61 mlr dollar beru qarastırılğan. “Amerikanıñ kömegi Ukrainağa beybit ömirdi jaqındastırıp, älemdik

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: