|  |  |  | 

Sayasat Swhbattar Tarih

Alğaşqı teñgege Nazarbaev beynesi qalay tüspey qaldı?


Serikbolsın Äbdildin.

Serikbolsın Äbdildin. 

1993 jılı qaraşanıñ 15-inde Qazaqstan öziniñ wlttıq valyutası – teñgeni aynalımğa şığardı. Sol kezde eldiñ Joğarğı keñesin basqarğan Serikbolsın Äbdildin teñgeniñ qalay basılğanı jaylı, dizaynı qalay dayındalğanı turalı aytıp berdi.

Teñge aynalımğa şıqpas bwrın Qazaqstan soñğı sätke deyin Reseydiñ rubl' aymağında qaluğa tırıstı. Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev “Ğasırlar toğısında” attı kitabında rubl'di saqtap qaluğa degen wmtılısın “rubl' aymağınıñ bwzıluı (ortaq valyuta – red.) TMD elderinen alşaqtaudı tezdeter edi. Al Qazaqstan bwğan dayın emes edi” dep tüsindiredi. Kitapta Nazarbaev “1992 jılı Reseyde barlıq bağa bosatıldı. Sol kezde iske kiristik. Men Qazaqstan valyutasın şığarudı bastau turalı qwpiya jarlıqqa qol qoydım” dep jazdı. Alayda Azattıq tilşisimen swqbattasqan Joğarğı keñestiñ sol kezdegi törağası Serikbolsın Äbdildin teñge şığaru isinde aytarlıqtay qwpiya bolmağanın aytadı.

Qazaqstandıq teñge
OQI OTIRIÑIZ

Keşikken teñgeniñ şirek ğasırlıq jolı

Azattıq: - “Teñge öte qwpiya jağdayda dayındaldı” degen sözder bar. 1993 jılı qırküyekte reseylik “Rossiyskaya gazetağa” bergen swhbatıñızdı oqıdım. Swhbatta Qazaqstan öz aqşasın şığaruğa dayındalıp jatqanı jaylı aşıq aytıpsız. Teñge qwpiya türde dayındaldı ma?

Serikbolsın Äbdildin: - Qwpiya degen mälimet ötirik. Sebebi ol kezde teñgeni dayındau Joğarğı keñestiñ qwziretine kiretin. Öytkeni Wlttıq bank törağası men ministrlerdiñ bärin Joğarğı keñes bekitetin. Teñgeni dayındau jwmısın Joğarğı keñes öz betinşe, eşkim aytpay-aq bastadı. Deputat Timur Süleymenov dizaynın jasadı. Sauıq Täkejanovtıñ (deputat – red.) Joğarğı keñestegi ekonomikalıq reformalarmen şwğıldanatın komitetine aqşa dayındaudı jüktedik. Komitettiñ jwmısı öz aramızda aşıq jürdi. Töralqada qaralğan teñgeniñ jwmısı jwrtqa da taraydı ğoy. Al keyinirek teñge dayındau jwmısı turalı prezidentke bayandadım. Nwrswltan Nazarbaevtıñ sondağı reakciyası osı künge deyin esimde saqtalıptı. “Oybay, onı El'cin bilip qoysa qaytemiz” dedi. Sebebi ol Boris El'cinmen (1991-99 jılğı Resey prezidenti – red.) “rubl' aymağında bolamız” degen äñgimeni bastap jürgen edi. Al biz memleket bolğannan keyin öz valyutası boluı kerektigin eskerip, eşkimnen jasırmay-aq [jwmıs] istegenbiz. Ol kezde Resey Ortalıq bankiniñ törağası Viktor Geraşenkonı öte jaqsı tanitın edim. Ol Qazaqstan swrağan aqşanı berip twrdı. Bir jolı “Serik Abdildaeviç, öz aqşalarıñız qaşan boladı?” dep qaljıñdadı. Men “jwmıs ister jatırmız” dedim. Al “qwpiya” dep jürgenderiniñ de bir sebebi bar.

Bir küni Nwrswltan Äbişwlı “teñgege qanday belgi qoyamız?” dep swradı. “dizaynnıñ bärin köriñiz” dedim. Ol “prezidenttiñ suretin salayıq degen de wsınıs bar eken ğoy” dep küldi. “Osı zamanda tiri patşanıñ suretin salatın memleket körgenim joq” dep men de küldim. Arada biraz uaqıt ötken soñ “teñgeniñ dizaynın Erik Asanbaev (Qazaqstannıñ sol kezdegi vice-prezidenti – red.) qarasın, sağan qarağanda bos qoy” degen soñ kelistim. Asanbaev pen Täkejanov birigip, teñgeniñ suretterin jasağan bir uaqıt boldı. Sol uaqıttı kimniñ suretiniñ şığatını qwpiya boldı. Jwrt “teñge qwpiya jasaldı” dep sonı aytıp jürgen bolar.

Azattıq: - Teñgege prezidenttiñ sureti basılmay qaldı ma?

Serikbolsın Äbdildin: - Keyin bir äñgimeleskende “mınalar meniñ suretimdi wsınıp otır” dep tağı da ayttı. “Ne dediñiz?” dep swradım. Prezident “äli erte” dep külip jauap beripti.

Joğarğı keñes törağası Serikbolsın Äbdildin (oñ jaqta) men vice-prezident Erik Asanbaev (sol jaqta) Joğarğı keñes töralqasında otır. Minberde - Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev. 1992-93 jıldarı tüsirilgen foto.

Joğarğı keñes törağası Serikbolsın Äbdildin (oñ jaqta) men vice-prezident Erik Asanbaev (sol jaqta) Joğarğı keñes töralqasında otır. Minberde – Qazaqstan prezidenti Nwrswltan Nazarbaev. 1992-93 jıldarı tüsirilgen foto.

Azattıq: - Teñge 1993 jıldıñ kökteminde dayın bolğan eken. Biraq soğan qaramastan Qazaqstan qırküyekte Resey rubliniñ aymağında qalu jöninde kelisim jasasauğa wmtıldı. Biraq köp wzamay teñge aynalımğa şıqtı. Osı aralıqta ne boldı?

Serikbolsın Äbdildin: - “Rubl' aymağında bolamız” degen – Qazaqstan prezidentiniñ ideyası. Al Joğarğı keñes “töl aqşamız boluı kerek” degen wstanımda boldı. Az-maz keşigip şıqqanı da sodan bolar. Jwrt “valyuta jasau üşin Angliyağa töleytin aqşamız bolmadı” dep te aytıp jür. Ol kezde aqşa bar edi. Şetel valyutası az boldı. Biraq Resey ükimeti de, Resey banki de swrağan aqşamızdı berip otırdı. Jalpı, Resey “täuelsizdik alsañdar birjola ketiñder” degen sayasat wstandı. “Ortaq aqşamen jwmıs isteyik” degen, meniñ oyımşa, anığın kesip ayta almaymın, bizdiñ prezidenttiñ ideyası.

Azattıq: - 1993 jılı qırküyekte Qazaqstan Reseymen ortaq valyuta turalı kelisim jasasuğa wmtılıp jürgende, Özbekstan öz valyutasın şığardı. Qazaqstannıñ basqa da körşileri öz valyutasın aynalımğa engizdi. Bwl elderde aynalımnan şığıp qalğan, kereksiz “saban aqşanıñ” bäri Qazaqstanğa keldi ğoy?

Serikbolsın Äbdildin: - Resey de aqşasın özgertti. 1993 jılğa deyingi şıqqan aqşanı paydalanudan bas tartıp, “ol aqşanı alğısı kelgender ala bersin” dedi. Saban aqşanıñ köpşiligi Qazaqstanğa keldi. Sondıqtan bizge jwmıs isteu öte qiın boldı. Aqşa bar, qwnı joq. Sol sebepti 1993 jıldıñ ayağında Joğarğı keñes zañ qabıldap, sol zañ boyınşa wlttıq teñgemizdi jariyaladıq.

Azattıq: - Qaraşanıñ 15-i küni teñge qolıñızğa tigende qanday äserde boldıñız?

Serikbolsın Äbdildin: - Teñgeni odan bwrın da qolıma wstadım. Öytkeni teñgeni jasağan fabrika prezidentke, Joğarğı keñes törağasına – mağan jäne prem'er-ministrge dep üş-tört al'bom jasap beripti. Ol al'bom mende osı künge deyin bar. Jaqsı şıqqanına quandıq. Teñgeniñ aynalımğa şığuı qiın bolğan joq.

Azattıq: - Swhbatıñızğa raqmet!

Azat Europa / Azattıq radiosı

Related Articles

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    Elena VEBER Atom elektr stansasın salu jäne paydalanu ekologiyalıq qater jäne tötenşe jağdayda adam densaulığına qauipti ğana emes, oğan qosa soğıs barısında Ukrainanıñ Zaporoj'e AES-indegi bolğan oqiğa siyaqtı bopsalau qwralı deydi äleumettik-ekologiyalıq qordıñ basşısı Qayşa Atahanova. Ol mwnıñ artında köptegen problema twrğanın, qazaqstandıqtarğa AES salu jönindegi referendum qarsañında birjaqtı aqparat berilip, onda tek paydalı jağı söz bolıp jatqanın aytadı. Sarapşı AES-tiñ qaupi men saldarı qanday bolatını jayında aqparat öte az dep esepteydi. Goldman atındağı halıqaralıq ekologiyalıq sıylıqtıñ laureatı, biolog Qayşa Atahanova – radiaciyanıñ adamdarğa jäne qorşağan ortağa äserin şirek ğasırdan astam zerttep jür. Ol bwrınğı Semey poligonında jäne oğan irgeles jatqan audandarda zertteu jürgizgen. Qarağandı universitetiniñ genetika kafedrasında oqıtuşı bolğan.

  • “Qazaqstan dwrıs bağıtta”. Dekolonizaciya, Ukrainadağı soğıs jäne Qañtar. Baltıq elşilerimen swhbat

    Darhan ÖMİRBEK Baltıq memleketteriniñ Qazaqstandağı elşileri (soldan oñğa qaray): Irina Mangule (Latviya), Egidiyus Navikas (Litva ) jäne Toomas Tirs. Sovet odağı ıdıray bastağanda onıñ qwramınan birinşi bolıp Baltıq elderi şıqqan edi. Özara erekşelikteri bar bolğanımen, sırtqı sayasatta birligi mıqtı Latviya, Litva jäne Estoniya memleketteri NATO-ğa da, Euroodaqqa da müşe bolıp, qazir köptegen ölşem boyınşa älemniñ eñ damığan elderiniñ qatarında twr. Resey Ukrainağa basıp kirgende Kievti bar küşimen qoldap, tabandılıq tanıtqan da osı üş el. Soğıs bastalğanına eki jıl tolar qarsañda Azattıq Baltıq elderiniñ Qazaqstandağı elşilerimen söylesip, ekijaqtı sauda, ortaq tarih, Resey sayasatı jäne adam qwqığı taqırıbın talqıladı. Swhbat 8 aqpan küni alındı. “BİZDE QAZAQSTANDI DWRIS BİLMEYDİ” Azattıq: Swhbatımızdı Baltıq elderi men Qazaqstan arasındağı sauda qatınası

  • Baqsılar institutı

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: