ءۇش ليتر سۋ
kerey.kz
كەشە بولەمنىڭ ۇيىنەن بەسىك توي ما… بىردەڭەدەن كەلگەن، ايەلىم ازانىمەن «كەتتىك» دەيدى ماعان.
- كەتتىگى نەس…
- كەشە مەن ءبىر تاۋىپپەن جولىقتىم. سراز سەنى ايتتى، اپ كەل دەدى، ايتپەسە جامان بولاسىڭ سەن…
- دەنىڭ ساۋ ما؟ ايدالادا ناعىلعان ءتاۋىپ ول، باس اياعى جوق مەندە نەسى بار؟- دەپ جاتىرمىن دا ەندى.
سۇيتسەم ايتادى، ول كەرەمەت، باياعىدا ءبىر اتاسى ءتاۋىپ بولعان، «سول كىسى تۇسىنە كىرىپ ادام ەمدە دەگەن، سودان قاسيەت قونعان، قازىر ادام قارايدى. كەشە ماعان سەنى»…
- وي، تۇرا تۇرسايش سەن. باياعىدا ماعان دا اتام تۇسىمە كىرىپ «پيانينو الاسىڭ با، بايان الاسىڭ با؟» دەگەن. «بايان الام» دەگەم، پيانينو الىپ جۇرۋگە اۋىر بولعاسىن. سوسىن بازاردان بايان ساتىپ العان ەم، تۇر ءانى شاڭ-شاڭ بوپ، اتامنان دا حابار جوق، مەن دە بايان تارتىپ ۇيرەنبەدىم…
- سۇيتەسىڭ دا سەن سۇيتەسىڭ، بىردەڭە ايتسا، بىردەڭە ايتىپ لاعىپ وتىراسىڭ. ساعان جاقسىلىق ويلاپ وتىرعان مەن اقىماق.
ءبىزدىڭ قاتىن ءبىر اشۋلانباسىن، ءبىر اشۋلانسا دۇنيەڭدى توڭكەرىپ تاستايدى ول. گيتلەردىڭ ورنىندا بولماي قالعان، گيتلەردىڭ ورنىندا بوسا بارباروسسا قۇرماي-اق، ءستاليننىڭ باسىن ساندىققا تىعىپ كەتەر ەدى.
جالپى ايەل دەگەن قىزىق حالىق، ولاردىڭ ۇرىسىن ۇندەمەي تىڭداۋ كەرەك، سوندا عانا ايقايدىڭ سەبەبىن تۇسىنەسىڭ، تۇسىنگەنىم، بولەمنىڭ ايەلىنىڭ پودرۋگاسى ءتاۋىپ ەكەن، سوعان بال اشتىرعان با بىردەڭە، تيپا، سۇيتسە ايتىپتى «كۇيەۋىڭە ءبىر جاسى ۇلكەن ايەل كوز تىگىپ ءجۇر، الىپ كەل، مەن وقىپ بەرەيىن»، دەگەن عوي. سودان قاتىنى قۇرعىر تاڭ اتپاي شالا ءبۇلىنىپ جاتىر ەندى. ءبىر ايلىقتان ءبىر ايلىققا سۇيرەتىلىپ زورعا جەتىپ جۇرگەن مىنا مەنى قىرىنا الىپ جۇرگەن ناعىلعان اقىماق ەكەنىن يت ءبىلسىن. ۇرىستىڭ اياعى وزىمە قىزىق بولا باستادى. قىزىق بولعاندا، قىرما ساقال جاسقا جەتكەندە قىز قارامايتىنى بەلگىلى، انانىڭ كىم ەكەنىن بىلگىم كەلدى، وڭاشادا تاۋىپتەن سۇراپ الايىن دەگەن ويىم بار، ءسۇيتىپ ويدا-جوقتا جولعا شىقتىق.
***
كەشتەتىپ جەتتىك، بولەم قاۋقالاقتاپ قۋانىپ قارسى الدى، كورىسپەگەلى ءبىراز بولعان. جالپىلداپ جاعداي سۇراپ جاتىرمىز، «جايشا ما؟» دەپ قوياد، «وقىتىلۋعا كەلدىم» دەۋ ىڭعايسىز ەكەن، «جۇرگەن سول» دەدىم. ءبىزدىڭ ءبىر جاقسى جەرىمىز اشەيىننەن اشەيىن جۇرە بەرەمىز عوي. قىزدار جاعى بىردەن ىسكە كىرىستى، بولەمنىڭ بيكەسى تەلەفونعا جابىستى، «ويپىرماي، نە بولار ەكەەەن» دەپ وتىر ەم، باعىم با سورىم با بىلمەيم، ءتاۋىپ «بۇگىن كەش بوپ قالدى، ەرتەڭ ازانىمەن بارايىن» دەپتى. ە-ە، دەدىم دا قويدىم.
ايەلىمنىڭ ءاپ-ادەمى جوسپارىن كۇن باتا بولەم قۇرتتى. «كۇندە كەلىپ جاتقان جوقسىڭ» دەدى ەكەۋمىز تاماقتان كەيىن، سىرتتا تەمەكى تارتىپ تۇرعاندا، «جۇرسەي، مىنا جەردە كافە بار».
جاپپارقۇلدا جان بار ما وقىتىلۋ ەرتەڭگە قاپ تۇرعاسىن ماقۇل دەگەم. ايەلدەردىڭ ءبىر جاقسى جەرى اڭگىمەگە كىرىسسە اينالانى ۇمىتىپ كەتەدى، ءبىزدىڭ جوق ەكەنىمىزدى كەشتەۋ بايقاپتى. بايقاعان كەزدە-اق، تەلەفونعا جارماسقان بولۋ كەرەك، ەكەۋمىزدىكى بىردەي شىرىلدادى، جالكو ولارعا، كەشىگىپ قالدى دا، ولار زۆانداعان كەزدە ءبىز امەريكانىڭ پرەزيدەنتىن جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتقانبىز. ال ىركەس-تىركەس، ەتەكتەرى جەلبىرەپ ارتىمىزدان جەتكەندە، ءبىرىنشى شولمەكتى قۇلاتىپ، ەكىنشىسىن ورتالاپ، كىم باستاعانى بەلگىسىز ەلتسيندى ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ، ول بولعاندا ونى ءۇيتىپ، بۇنى ءبۇيتىپ جىبەرەتىنىن ايتىپ وتىرعانبىز….
***
ءتاۋىپ تاڭ اتپاي كەلدى دا «مىنالارىڭ ءىشىپ العان» دەگەنى. ونى ءبىلۋ ءۇشىن كورىپكەلدىكتىڭ قاجەتى شامالى، پەرەگارىمىز ايتىپ تۇر دا، «بۇگىن وقىماي مىن، ماستىعى تارقاماعان. مونشاعا ءتۇسىرىپ، جۋىندىرىپ، دارەت العىزىڭدار، كەشىرەك كەلەمىن» دەپ قالاي تەز كەلسە، سولاي تەز كەتتى. وقىعانىنا بەرەمىز دەگەن بەس مىڭ تەڭگەمىز بار-تۇعىن، ايەلىم بەرگەن ەكەن، ونى الىپتى، ونىسىنا دا راقىمەت.
ءبىزدىڭ ءپارۋايىمىز پالەك، انالارعا ابىگەردىڭ ەكىنشى سەرياسى باستالدى. مونشاعا ءتۇسىرۋ كەرەك، ورتالىققا جىبەرۋگە بولمايدى، تاپپاي قالاتىندارىن ءبىلىپ تۇر، بۇل جاقتا تاعى ەكى بولەم بار، سوسىن امال جوق، ۇيىندەگى مونشاسىن جاقتى. ول قىزعانشا ۇيىقتاپ ەس جينادىق، وبالى نە كەرەك، جارىقتىقتار قانشا بۇرقىلداسا دا ءبىزدى ويلايدى، سورپا ىستەپ قويىپتى، ونىسىن ءىشىپ الدىق، بىراق باسقا نارسە كەرەگىن ەكەۋمىز دە ءبىلىپ تۇرمىز، ايتۋعا ءتىل قىسقا. قىسقا بولعاندا قورىققانىمىز ەمەس، ءتاۋىپتىڭ ىشپەسىن دەگەنى قيىن ءتيدى، «انا جاقپەن» بايلانىسى بار بالە…
بۇل ەركەك دەگەن حالىق كومەيى بۇلكىلدەسە امالىن تابادى، بولەم قاي كەزدە ەكەنىن بىلمەدىم، جىپ ەتكىزىپ ءبىر دوسىنا زۆونداپ ۇلگەرىپتى، شومىلاتىنىمىزدى ايتىپتى. سول دوسى كەلدى، ونىمەن بۇرىن ءبىر-ەكى مارتە داستارحانداس بولعانىم بار، اينالايىن اقىلى بار جىگىت ەكەن، ماشالكاسىنا وراپ ەكى شيشا، ءبىر بادىرەن تىعىپ كەلگەنىن قايتەسىڭ. ىستىق مونشادا زاكۋسكەمىز جالعىز بادىرەن بولعاسىن وڭسىن با، ۇشەۋمىز تەرلەپ شىقتىق. شىققان بويدا تاماققا قاراماي كەشەگى سۋاتىمىزعا تارتتىق. ءومىر دەگەن سول دا، ايەلدەر كۇيەۋىنە تەك ساۋ كەزىندە ايتقانىن ىستەتەدى، ەركەكتەر ماس كەزىندە بىلگەنىن ىستەيدى، ىشىنە بىردەڭە تۇسسە قوقيلانىپ شىعاتىنى تاعى بار. ەكى شيشا وڭاي ما، اشىقتان اشىق، ەركەك ەكەنىمىزدى، قوجايىن ەكەنىمىزدى، ەشكىمگە باعىنبايتىن، اسىرەسە ايەلدەرگە باعىنبايتىن، باس يمەيتىن، سونداي ءبىر نامىسشىل، نا تو پوشلو ارميادا پول جۋماي قويعان مۋجيكتەر ەكەنىمىزدى بەتتەرىنە ايتىپ، شلوپكىمىزبەن، موينىمىزداعى سۇلگىمىزبەن كەتتىك، قوساقتارىمىز قالدى وزدەرىمەن وزدەرى قوساقتالىپ. وسى وتىرىستا بولەمە ساپارىمىزدىڭ سىرىن اشتىم، نەسىن جاسىرام ونىڭ…
***
ەرتەڭىنە اقىلىمىز كىردى، كىرگەندە دە، شىنىمدى ايتايىن، ىشۋگە جاراماي قالدىق، سوسىن قايتادان مونشاعا ءتۇسىپ، ءال جيناپ، كۇتتىك ءتاۋىپتى. ول دا ايتقانىنان قايتپايتىن بىرەۋ ەكەن كۇن كەشكىرە كەلدى. الدىڭعى كۇنى «كۇن كەشكىرىپ كەتتى، اننياياۋ ميننيياۋ» دەمەي وقي سالسا بالە دە جوق، سوعان قىرسىعىپ قالعانىم بار، ءارى بىلگىم كەپ، «قاشاننان بەرى ءتاۋىپسىز؟» دەگەم، «بەس جىل بولدى، اتام تۇسىمە كىرىپ…» دەپ ايەلىمنەن ەستىگەن اڭگىمەنى قايتالاپ وتىر ماعان.
- اتاڭىزدى بۇرىن كورگەنسىز با، ءتىرى كەزىندە…
- كورمەگەم
- وندا قالاي تانىدىڭىز؟
مۇدىرگەن جوق «وسىنداي دا وسىنداي، ساقال مۇرتتى، شاپان كيگەن كىسى دەپ پاپاما ايتىپ ەم، ە-ە، ول اتاڭ بولادى قىزىم، دەدى پاپام»…
***
ساقال مۇرتتى، شاپان كيگەن كىسىنى كورگەن جوقپىن، بىراق ءتاۋىپ وقىدى، وقىعاندا مەنى ەمەس، ءۇش ليترلىك بانكىگە سۋ تولتىرىپ سونى وقىدى، ءسۇيتتى دە ايەلىمە «وسىنى ءبىر قاسىقتان كۇنىنە ءۇش مەزگىل ىشكىزىپ وتىراسىڭ» دەدى. سوسىن تاعى بەس مىڭ تەڭگەمىزدى الىپ جونىنە كەتتى. «مىنانى ىشكەسىن ايەلىمە دە قاراماي قالمايم با؟» دەگەن ەم، «جوعا، وعان قارايسىڭ» دەدى ماعان.
ء…بىر بانكى سۋ باسىما بالە بوپ جابىستى، ايەلىم «ءىشتىڭ با؟» دەپ قىلقىلدايدى دا وتىرادى، قاسىقتاپ ىشسەڭ قالعان ومىرىمە جەتەتىن ءتۇرى بار، ەشكىم جوقتا كەسەگە قۇيىپ اپ تارتىپ جىبەرەم، تارتىپ جىبەرىپ ايناعا قارايتىنىمدى قايتەرسىڭ، وزگەرىپ جاتقان تۇگىم جوق، سول سالبىراعان قارىن، ءاجىم-ءاجىم بەت دەگەندەي… شاشىما دا اق تۇسە باستاعان با قالاي، «مىجىرايعان ءتۇرىمدى قىزعانىپ جۇرگەن جان جارىم، ءاي، سەندە دە ەس جوق-اۋ» دەپ قويام ىشىمنەن. تاۋىپكە وقىتىلدىم دەپ ۇرعاشىعا قارامايتىن ەركەك بولۋشى ما ەدى، ءسۇزىلىپ قالاتىنىمىز بار عوي، نەسىن جاسىرام، ول ەرۋندا، وزىمنەن ۇلكەن ايەل اتاۋلىعا «وسى ەمەس پەكەن-يي…» دەپ دامەلەتىندى شىعاردىم ماسقارا بولعاندا. قايتا بۇرىن جۇمىسىم مەن ءۇيدى عانا ويلايتىن ەم، سۋ ىشكەلى اينالاعا قاراي باستادىم بااا، بىردەڭە ەندى… بانكى تاۋسىلماي كەتكەسىن ايەلىمە ايتتىم «سەن دە ءىش دەدىم، ساعان دا جاسى ۇلكەن بىرەۋ قاراپ جۇرمەسىن»، اقىرى تاۋىسىپ تىندىق، مەن ۇيدە قالدىم، ونسىز دا ۇيدەمىن نەگىزى.
كەيىنىرەك ەستىدىم بولەمنىڭ ايەلى دە كۇڭكىلدەي باستاعان ەكەن، بولەم ايتىپتى «جىنىم كەسە سول ءتاۋىبىڭنىڭ وزىنە ۇيلەنىپ الام، اقىرى بويداق» دەپ. سول، سول-اق ەكەن ايەلى پودرۋگاسىمەن ۇرسىپ قالعان بااا… ايتەۋىر «قازىر ارلاسپايدى» دەيدى بولەم.
***
تيىن تۇرمايتىن تەسىك قالتامەن جۇرگەن ەركەككە مىستان دا قارامايتىنى انىق، قاراسا دا جەلپىلدەي سالاتىن جاستان ءوتىپ كەتكەم، سوڭعى كەزدە بوتەن ايەلدى ەمەس، تاۋىپكە كەتكەن ون مىڭ تەڭگەنى كوبىرەك ويلايتىن بولدىم. سۋدىڭ اسەرىنە سەنىمدى بولسا كەرەك جان جارىم دا ۇندەمەيدى. كەيدە ىشتەي ويلانام، ەركەكتى بوتەن ايەلگە قاراتپاۋ ءۇشىن شارلاتانعا بارۋدىڭ قاجەتى شامالى، جىلى سويلەپ، جالىنان سيپاپ وتىرساڭ بولعانى. شارشاپ كەلگەندە شايىڭدى ىسىتىپ بەرسەڭ، «اكەلەرىڭ شارشاپ كەلدى شۋلاماڭدار» دەپ بالالارىڭدى تيىپ وتىرساڭ، ايتقانىنا كونە سالساڭ، «ازاماتىم-اۋ ءبارى سەنىڭ ارقاڭ عوي» دەپ وتىرىك تە بولسا الداي سالساڭ، بارعا ءمازىر جوققا قاناعات قىلساڭ تۇگىڭ كەتپەيدى، ءبارىبىر اينالىپ كەلگەندە سەنىڭ دەگەنىڭ بولارى انىق، تەك ەركەك بايعۇس ءوزىن جارتى پاتشا سەزىنىپ، قودىرايىپ قالادى، بار بولعانى سول عانا. ۇيدە ءۇش كۇن جاتىپ قالسا «بارساي بارساي» دەپ دالاعا قۋىپ، باراتىن جەرىنە ەندى جەتكەندە، «قايتساي، قاتساي» دەپ زۆونداي بەرۋدىڭ تۇك تە كەرەگى جوق. ىعىرى شىققان ەركەكتى دۇنيەنىڭ تاۋىبىنە وقىتىپ، تەڭىزدىڭ سۋىن ىشكىزسەڭ دە ۇستاپ قالماسىڭ انىق…. دەەەپپ ويلايم ىشىمنەن… ءۇش ليتر سۋدى قاسىقپەن ىشكەنىم ەسىمە تۇسسە كۇيىپ كەتەم، كۇيىپ كەتەم، قايتەيىن…
پەرنەباي بەردالىۇلى ساپار
«گدە، لايكا؟»
«قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى» ءپانىنىڭ مۇعالىمى سوسىن، «قازاقتان تاريحى» ءپانىنىڭ مۇعالىمى دەگەن ەكى ديپلومىم بار، ەكەۋى دە قىزىل، قاراپ وتىرام با، جۇمىسقا تۇردىم، وحرانا بوپ. راحات، ءبىر سوتكە ىستەپ، ەكى كۇن دەمالاسىڭ، ايلىعىڭ وتىز مىڭ، ودان ارتىق نە كەرەك، «سپوكوينو» جۇرگەم، لايكا قۇرتتى «كارەرامدى». لايكا دەگەن قايدان، كىم اكەلگەنى بەلگىسىز، قاڭعىپ جۇرگەن قانشىق ەد، سول، تەررريتورياما قاڭعالاقتاپ كەپ قالعان ورىس كەمپىردى «و گوسپودي» دەگىزىپ تىستەپ العانى. كەمپىر باج ەتتى، تىرسەگىنەن جىلىمشى قان اعىپ، تۇر، الىپ بارا جاتقان بالەسى دە جوق، سوسىن عوي، «چەي سوباكا؟» دەگەندە ءتىلىم قىشىپ «ۋ موە» دەگەنىم. ءسۇيتىپ باسىم بالەگە قالدى مەنىڭ. «دوعدىرعا اپار» دەيدى اپام. «ءجايشا ما؟». وسى باياعىدا كورشىم ءىلياستىڭ قارا ماشكەسى تالاي تىستەگەن «ماما» دەگىزىپ، مەنى قويا بەرش، سول ماشكەسى ءىلياستىڭ ءوزىن تانىماي قاپ ءبىر-ەكى رەت «يباي شش» دەگىزگەن، بالەسى دە جوق، ءجۇر عو ءانى ءىلياس. ول كەزدە اكە-شەشەمىز ءبىر-اق اۋىز سوزبەن ەمدەيتىن – «ەشتەڭە ەتپەيدى» سونى ايتقىم كەپ «نەچەگو ستراشنابا» دەپ ەم، كەمپىردىڭ كوزى اقشيىپ، سويلەپ كەپ بەرگەنى. «بۇل يت قۇتىرعان بولۋى مۇمكىن، كوزىن قاراش، قىزارىپ تۇر، تىسىندە ميكروب كوپ، قانعا كەتىپ قالسا جامان بولاد، باياعىدا ءبىر پودرۋگاسىن يت تىستەپ، ول ءمان بەرمەي جۇرە بەرگەن، كەيىن قانىنا بىردەڭە ءتۇسىپ كەتكەن بە، بىلمەيم، ايتەۋىر اياعىن كەسىپتى، قازىر ەكىنشى گرۋپپا مۇگەدەك، وتكەندە رەسەيدە تۇراتىن قىزى كەپ جيناپ وتىرعان پەنسياسىن اكەتىپتى، تۇرىككە ما،نەمىسكە ما، بىرەۋگە تيگەن ەكەن، اجىراسىپتى، ونىسى سۇيەم سەنى دەپتى دا ۇيلەنگەن سوڭ، رەسەيدە تۇرمايم دەپ كەتىپ قاپتى، ەندى كوكتەمدە كەلەم دەپتى، قىسقاسى مىنا ءيتتىڭ بىردەڭەسى بار، ايتپەسە تانىمايتىن ادامدى نەگە تىستەيد؟» «يتتەر تەك تانىسىن عانا تىستەي ما، تانىماعاسىن تىستەيت تا، وزىڭنەن دە بالە بار، ناعىپ ءجۇرسىڭ تاڭ اتپاي؟» دەيىن دەسەم، ورىسشا ءتۇسىنۋىن تۇسىنەم، سويلەۋگە ءتىل جەتپەي دىڭكەلەدىم-اي كەپ، سو ەكىورتادا باستىق كەپ قالدى دا، ايتتى ماعان، «ماعان پروبلەما كەرەك ەمەس دەد، مىنا اپانى دوعدىرعا اپار دەد، ەكىنشى رەت كورمەيتىن بولايىن دەد، نەڭ بار قايداعى ءبىر ءيتتى اسىراپ دەد»، كوروچە بينابات بوپ شىقتىم سورىم قايناپ. اكەمىزدىڭ ءسوزىن اندا-ساندا جۇرە تىڭدايتىن ەك، باستىققا ويتە المايسىڭ دا، امال جوق، كەمپىر مەن لايكانى ەرتىپ اپ، دوعدىرعا تارتتىم، تاكسيمەن.
***
بۇرىن بىلمەيدى ەكەم، ولاردىڭ براشى بولەك بولادى ەكەن، بولەك بولعانىمەن ادامنىڭ دا، ءيتتىڭ دە براشى كادىمگى براش، الدىڭا بارساڭ الدەقانداي بوپ قالادى دا، اتى-ءجونىمدى، تۇراتىن جەرىمدى، اپامنىڭ اتى- ءجونىن، پاسپورتىمىزدى، ماسقارا بولعاندا لايكانىڭ تۋىلعان كۇنى مەن داكۇمەنتىن سۇراپ لاڭ شىعارعانى. ول ول ما، «بۇگىن ەمەس،كەيىن كەلىڭدەر، قاراپ بەرەيىن»، دەپ ءدام بولسىن، قۇلاققا كىرمەيتى سىلتاۋ ايتىپ شىقتى، ونىسىن قويا بەرش، «مليساعا نەگە حابارلاسپادىڭدار؟» دەيد، ادامنىڭ ءيتىن شىعارىپ. كەيبىر مليسا مەن دوعدىرعا ءىسىڭ تۇسسە اسپاننىڭ جەرگە جابىسىپ قالاتىن ادەتى كادىمگى. اينالايىن اپام، ءدال ماعان جاۋ شاپتىرعانداي وعان دا جاۋ شاپتىرىپ، ءوزىن قازىر قاراماسا، باراتىن جەرىنە بارىپ، جازاتىن جەرىنە جازاتىنىن ايتىپ ەد، الگى براش ءبىرىنشى اپامدى اپ، ارعى بولمەگە كىرىپ كەتتى، مەن لايكانى ۇستاپ وتىردىم، سالدەن سوڭ تىرسەگىنە لەكاپلاستر جاپسىرىپ اپام شىقتى، براش لايكانى اپ كەتتى، مەن اپامنىڭ قاسىندا وتىردىم. ونى دا كوپ ۇستاعان جوق، تەز شىقتى، تەز شىققانى قۇرىسىن، «مىنانى قاراپ شىققانىن، بىراق، ءالى دە قاراۋ كەرەكتىگىن، ول ءۇشىن ون بەس كۇن ۇزبەي اكەلىپ تۇرۋ كەرەكتىگىن، قۇتىرعان، قۇتىرماعانى سودان كەيىن عانا انىقتالاتىنىن، ون بەس كۇن بويى يتتەن كوز جازباۋ كەرەكتىگىن» تاپتىشتەپ ءتۇسىندىردى. تۇسىندىرگەندە دە ورىسشا ءتۇسىندىردى، ورىسشا تۇسىندىرگەن سوڭ اپام تازا ءتۇسىندى، مەن شالا ءتۇسىندىم.
***
مەن، تيپا ەكى بىردەي قىزىل ديپلومنىڭ يەسى، كوزى اشىق، ءبىلىمدى، اجەپتەۋىر سكالدتىڭ وحراناسى، (ارقاسىندا وحرانا دەگەن جازۋى بار كۇرتەشە كيەم), وتىز مىڭ جالاقىسى بار ازامات ەم، ماسقارا بولعاندا سكلادتى ەمەس، لايكانى كۇزەتىپ كەتتىم. ول دا تىنىش تۇرعان با، قۇيرىعى بۇلعاڭداپ تاپپايتىن تەسىگى، كىرمەيتىن ەسىگى جوق. ءبىر رەت بايلاپ قويعام، قۇرىسىىىىنن، قىڭسىلىعاندا توبە قۇيقاڭ شىمىرلاپ قۇلاعىڭدى قولىڭمەن باسىپ، دۇنيەدەن بەزىپ كەتەسىڭ. باستىق اتاۋلى «اناۋىڭنىڭ ءۇنىن ءوشىر» دەپ ىزعار شاشىپ كەتتى. اشەيىندە ءبىزدىڭ ونشا مۇنشا ءوتىنىشىمىزدى ەستىمەيتىن باستىقتىڭ الدىندا لايكانىڭ قۇرمەتى جوعارى، قىڭسىلاپ ءجۇرىپ بوستاندىعىنا قول جەتكىزىپ الدى. ءسويتىپ ەكى بىردەي قىزىل ديپلومنىڭ يەسىن سوڭىنان سالپاقتاتىپ قويدى ول. تاڭ اتپاي كەمپىر كەلەد، مەنىڭ شالا ساۋاتتى سالەمىم ونى قىزىقتىرمايد، بىرىنشىسۇراعى «گدە لايكا؟» سۇراعان كەزدە جانىمدا تۇرسا داۋ جوق، بولماي قالسا جۇرگەنىڭ سو تەنتىرەپ، «لايكانى كوردىڭدەر ما؟» دەپ اركىمنەن سۇراپ. ول جارىقتىق جاتادى، ترۋبانىڭ تۇبىندە كۇنشۋاقتاپ. لايكا تابىلعانداعى قۋانىشىمدى كورسەڭ، باياعىدا قىزدارعا «جۇرەمىز بە» دەپ تيپا ءسوز ايتساڭ، «ءيا» دەيتىن ەدى عو، سو كەزدە دە ءبۇيتىپ قۋانىپ كورمەگەن ەكەم. لايكانى كوتەرىپ، كەمپىردى جەتەكتەپ، براشقا تارتامىز، تاكسيمەن. ءوزىم ءوز بولعالى ەكى اپتا قاتارىنان تاكسيمەن جۇرگەنىم بولدى، وتىز مىڭ ايلىقتىڭ از ەكەنىن دە سو جولى سەزىندىم. براش نە ىستەيتىنىن بىلمەيم، اۋەلى لايكانى اپ، ارعى بولمەگە كەتەد، سوسىن كەمپىردى ەرتىپ تاعى كەتەد، مەن وتىرام لايكامەن. قايتاردا ايتارى ءبىر ءسوز «ەرتەڭ كەلىڭدەر». ءبىز قايتامىز تاعى دا تاكسيمەن. اپام اۋەلدە جۇمىسىما ءوزى كەلەتىن ەد، ەكى كۇننەن سوڭ، ۇيىنەن اپ كەتەتىن بولدىم، قۇددى باستىعىم سياقتى، ءسال كەشىكسەڭ بىردەڭە، شىردەڭەلەردى ايتىپ ۇرسادى ماعان. ونىسى دا ەرۋندا، كۇندە ءۇش-ءتورت مەزگىل تەكسەرىپ كەلەدى عو، «گدە، لايكا؟». كەمپىر كەلگەندە يت كورىنىپ ءجۇرۋ كەرەك، امال جوق جۇرگەنىم سول كۇنۇزاق ءيتتى اينالسوقتاپ. ءبىر كۇن ىستەپ، ەكى كۇن دەمالۋ قالدى جايىنا، كۇندە ءوزىم جەيم دەپ بەرمەشەل قۋرىپ اكەلۋشى ەدىم، ەندى وعان ارناپ تاعى ءبىر پورسى اكەلەتىن بولدىم. ەڭ ارىسى اجەتحاناعا كەتىپ بارا جاتىپ انە جەردەگى ادامدارعا تاپسىرىپ كەتەم، «لايكاعا قاراي تۇرش» دەپ، سۇمدىق بولدى ول ءبىر. مەن قارايتىن سكلادقا وكاراشكا، بالىق، كولباسا تاعى بىردەڭەلەر وپتىم كەلەتىن، سودان قالعان قۇتقانىن جيناپ لايكاعا تاسىپ جۇرەم، ول جۇنتتاي بوپ سەمىردى، بەرمەشەل جەمەي كۇيدىرەتىن بولد. ءوزى تويعانى بىلاي قاپ، قاسىنا توپىرلاتىپ بىرەۋلەرىن ەرتىپ جۇرەتىندى شىعادى ول شىراعىم. «لايكاعا قاراي تۇرش»، «لايكانى كوردىڭ بە؟» «لايكانى ىزدەسىپ جىبەرش» دەپ ءجۇرىپ ءبىرتالاي اداممەن تانىسىپ الدىم، كوبىسى اربا ايدايتىن، جۇك تۇسىرەتىن جۇمىسشىلار (باستىقتار بىزبەن تانىسپايدى), قارا جۇمىس ىستەيدى دەمەسەڭ، ولاردىڭ دا اراسىندا قىزىل ديپلومى بارلارى بار، ءتىپتى انەبىرەۋى دوتسەنت، بىرەۋى عىلىم كانديداتى ەكەن. جاس مامانى، عالىمى، دوتسەنتى بار، ءبارىن جيىپ سوڭىندا سالپاقتاتىپ قويعان لايكادا دا ارمان جوق، ءبارىمىزدى جيىپ يتپەن بىرگە يت قىپ جىبەرگەن قايراااانن اپام-اي ديم دا ىشىمنەن. ءبىر مەزگىل براشكا بارىپ كەلگەسىن، ۋاقىت كوپ، ماشكەمىز جايىلىپ ءجۇر، اپام اڭگىمە ايتاد قاسىما وتىرىپ. باياعىدا اتالارى كوشىپ كەپتى، پاتشا كوشىرگەن با بىردەڭە، تىڭ كوتەرۋ جىلدارى قازاقستان ميلليارد پۇت استىق تاپسىرىپتى، ونىڭ الدىندا سوعىسقا ءبىزدىڭ ەلىمىز كوووپ كومەك بەرىپتى، ءسسسردىڭ كەزىندە جاقسى ەكەن، گورباچەۆ قۇرتىپ كەتىپتى، ءبىر بالاسى بار، ونىسى كورەيا ما ءبىر جاققا جۇمىس ىزدەپ كەتىپتى، ءسۇيتىپتى-ءبۇيتىپتى دەيدى اپامنىڭ اڭگىمەسى. ءسۇيتىپ وتىرىپ-اق مەنىڭ ءتورت جىل وقىعان لەكتسيامدى قايتالاپ تاستايدى فايا «بيكەش»
***
ون بەسىنشى كۇنى اقشام تاقا تاۋسىلا باستادى، وزىمشە جيناپ-جيناپ باسقا جۇمىسقا تۇرماقشى بوپ جۇرگەم، ءيتتىڭ قۇرمەتىنە جاراتىلىپ بىتۋگە اينالدى. «بۇگىن سوڭعى كۇن عوي، شىدايىن» دەپ بارىپ ەم، براش تاعى بىردەڭەنى كوڭىرسىتىپ وتىر. امال جوق، «ءوزى ءبىر جاقسى ادام ەكەنىن، كىشىپەيىل، ءبىلىمدى ەكەنى كورىنىپ تۇرعانىن، نەگىزى ول مەنىڭ ءيتىم ەمەسىن، قايداعى ءبىر كەمپىرگە بولا تانىمايتىن ءيتتىڭ يت قىپ جىبەرگەنىن» تاعى بىردەڭە-بىردەڭەلەردى ايتىپ ءجۇرىپ، «مىناۋ ەڭبەگىڭىز بوسىن» دەپ ءجۇرىپ، قۇتىرماعانىنا كوز جەتكىزدىم، وندا دا ون جەتىنشى كۇنى، وڭاشا سويلەسىپ. ءسويتىپ ەكەۋمىز اپامدى سەندىردىك، ول كەتتى كوڭىلى جايلانىپ، كەتتىم كەتتىم جايىما. سودان ءبىر كۇنى، ءبىر كۇنى بولعاندا قۇتىرماعانىنا كوزىمىز جەتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە بولۋ كەرەك، اپام تاعى كەپ تۇر «گدە لايكا؟» دەپ. توبە شاشىم تىك تۇردى، «تاعى نە بولد؟» سويتسەم، اپام بايعۇس ءيتتى اسىراپ الۋعا كەپتى، ءوزى بايقاپ ءجۇرىپتى، كىم بوسا سول، تۇرتپەكتەي بەرەدى، ويتۋگە بولمايدى، يت تە قۇداي جاراتقان ماقۇلىق، ادامدار جانۋارلارعا جاناشىرلىقپەن قاراۋ كەرەك، سويتسە، انا دۇنيەدە ساۋابى تيەدى ەكەن، قىسقاسى لايكا فايا «بيكەشپەن» بىرگە كەتتى. ەەەمااەە، ەكى اپتا ساندالتپاي «نەچەگو ستراشنابا» دەگەندە كونە سالسا، باستىعىم «كۇندە وسى جەردە جۇرگەن يت قوي» دەسە، انا براش بارعان كۇنى-اق «قۇتىرماعان» دەي سالسا، جيعان تەرگەنىم قالتامدا قالار ەدى، ول دا ساۋاپ شىعار، «مەن دە قۇداي جاراتقان جانۋارمىن عو» دەپ ايتا الماي مەن قالدىم ارتىندا. سول كۇنى جۇمىستان شىقتىم، قازىر بوسپىن، ەكى ديپلوم جاتىر ساندىقتا، اندا-ساندا لايكا ەسىمە تۇسەد، جاعدايى مەنەن ءتاۋىر شىعار دەپ قويام، وزىمشە جاقسىلىق تىلەگەن ءتۇرىم عوي ەندى، قايتەيىن، جاقسى وقىعان جاس ماماندى جۇمىسقا الايىق، ءسويتىپ ساۋاپ جينايىق دەيتىن ەشكىم بولماي تۇر، ازىرگە…
پەرنەباي بەردالىۇلى ساپاروۆ.
ون بەس سوتكە…
قولىمدا ءبىر بوتەلكە سىرام بار، الگىندە عانا توي دان كەلگەم، ءجۇز مەتر جەردەگى پاتەرىمە شىلىمىمدى بۇرقىراتىپ اياڭداپ كەلە جاتىر ەم، قىزىلدى-جاسىلدى شامى جارقىراپ مليسانىڭ ماشينەسى قۋىپ جەتكەنى. الدىڭعى ەسىگى اشىلىپ جاس جىگىت ءتۇستى.
- سەرجانت پالەنشەيۆپىن مەن، اعاسى، قۇجاتتارىڭىز…
- ناعىلعان قۇجات؟…
-تولقۇجاتىڭىز..
- ءىنىم مەن اناۋ ۇيدە تۇرام عوي،- دەدىم سەرجانت بايىرعى تانىسىم سەكىلدى. – قۇجاتىم ۇيدە.
- وندا كولىككە وتىرىڭىز…
- تىنىشتىق پا؟
ءمان جايدى جاڭا قوسىلعان ەكىنشى سەرجانت ءتۇسىندىردى. سويتسەم كوشەنىڭ بويى قوعامدىق ورىنعا جاتادى ەكەن، مەن ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا قوعامدىق ورىندا ىشىمدىك ءىشىپ، تەمەكى تارتىپ، ءتارتىپ بۇزعان، قۇجاتىن الىپ جۇرمەيتىن بارىپ تۇرعان وڭباعان بۇزاقىنىڭ ناق ءوزى ەكەم. سول ءۇشىن مەنى جازالاماقشى ەندى.
- جىگىتتەر مۇمكىن، ءتۇسىنىسىپ كەتەرمىز.
- جوق.
ەكى سەرجانتتىڭ ەكەۋى دە ءوز جۇمىستارىنا بەرىلگەن، ادال ءسۇت ەمگەن ۇلاندار بولسا كەرەك، «جوق» دەپ بىردەي ايتتى.
- ەندى نە بولادى؟
- بولىمشەگە بارامىز قاعاز تولتىرامىز.
- سوسىن…
- سوسىن ءسىز ايىپپۇل تولەيسىز..
- ءىنىم ايىپپۇلدى قويا تۇر. ونسىز دا ەرتەڭ پاتەراقى تولەۋىم كەرەك. تاڭ اتپاي قوجايىنىم كەلەدى. اقشا وزىمە دە كەرەك بوپ تۇر. جازانىڭ باسقا ءتۇرى بار ما؟
- ارينە، ون بەس سوتكەگە قامالاسىز كەم دەگەندە…
- ون بەس سوتكەگە…
جازانىڭ وسى ءتۇرى قاتتى ۇنادى ماعان.
- مەن ايەلىمە زۆونداپ «بالا-شاعانى اپ شىق» دەيىنشى…
- جاي ما؟
- ايتتىم عوي ەرتەڭ قوجايىن پاتەراقىعا كەلەدى. ال مەن سوڭعى اقشاما تويعا بارىپ كەلە جاتىرمىن. ون بەس سوتكە بولسا دا ءوز ەركىممەن قامالعانىم دۇرىس قوي، جاتىن ورىن تەگىن. ءۇش مەزگىل تاماق بەرەدى ءيا ول جاقتا…
- مازاقتاپ تۇرسىز با؟
مەن شىنىمدى ايتىپ تۇرعان ەدىم. ويلاپ قاراشى، تەگىن تاماق، جىلى جەر… اقىسىن سۇراپ جاتقان ەشكىم جوق. اتتەڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بالا-شاعاڭمەن قوسىپ سوتتايتىن زاڭ جوق، ايتپەسە كىشىگىرىم قىلمىسىڭدى ىستەپ، قاتىنىڭدى قولتىقتاپ، بالاڭدى جەتەكتەپ تۇرمەگە بارىپ جاتىپ الساڭ.
- پاتەراقى تاپپاي جۇرگەن ادامعا ۇقسامايسىز عوي. شىرت كيىنىپ العانسىز، ءوزىڭىز تويدان كەلە جاتىرسىز.
- شىراعىم سەن «ءبورى ازىعىن بىلدىرمەس، سىرتقى ءجۇنىن قامپيتار» دەگەندى ەستىپ پە ەڭ..
- نۋ..
- دىم دا نۋى جوق ونىڭ. ءبىز ءبورى تەكتەس قازاقپىز، سىرتقى ءجۇنىمىزدى قامپيتىپ جۇرەمىز. ميلليونداپ بانككە قارىزبىز، نەمىستىڭ مايشينەسىندە شىرت تۇكىرىپ وتىرامىز. قالتامىزدىڭ تەسىگىن تىشقان ارالاپ جۇرەدى، اق كويلەك قارا شالبارمەن اۆتوبۋس كۇتىپ تۇرامىز. وزبەكتەر ەكى ءجۇز بۇقاسىن ءوزى باعىپ، كۇتەدى، ءبىز ەسىگىمىزگە ەكى بۇقا بىتسە ادامعا باقتىرامىز. مەن دە تازا قاندى قازاقپىن، شىراعىم، الپىس مىڭ ايلىعىم بار، اپتاسىنا ەكى رەت تويعا بارام. ەرتەڭ جۇمىسقا جاياۋ… جاقىن جەردە ىستەيم سونىسى جاقسى…
سەرجانتتاردىڭ ءجۇزى جىليىن دەدى، قايتسىن بايعۇستار ولار دا ءوزىمىز سەكىلدى ادام.
- تويعا بارماي-اق، پاتەراقىڭىزدى بەرمەدىڭىز بە؟،-دەيدى بىرەۋى.
مىنا سوزگە كادىمگىدەي رەنجىپ قالدىم مەن. اقىلىنا بولايىن، مەن دە قۇدايدان ءۇمىتى بار اداممىن، ەرتەڭ ءوزىم دە توي جاسامايم با، سوعان اعايىن تۋىس كەلمەي مە ەكەن. قازىر بىرەۋگە بارماساڭ، بىردەڭە اپارماساڭ بىرەۋ ساعان كەلە مە؟ بۇكىل قازاققا ءتان لوگيكاعا باسى جەتپەي مە، مليسامىسىڭ دەگەن. مەن ويلانىپ بولعانشا، بەتىن اشاتىن كەلىندى ەرتكەن جەڭگەلەر ۇقساپ، ەكەۋى ەكى جاعىمنان قولتىقتاپ اپارىپ ماشينەگە سالىپ الدى. رۋلدە تاعى بىرەۋى وتىر ەكەن.
- سويلەپ وتىر، مىرزا، – دەيدى ماعان.
- مەن تەك جينالىستا سويلەۋشى ەدىم.
كولىك سىرعىپ ءجۇرىپ كەتتى. قاتىن-بالا ۇيدە قالدى، «امال قانشا تەگىن تاماق پەن جاتىن ورىنىڭ قىزىعىن ءوزىم عانا كورەتىن بولدىم» دەدىم ىشتەي. ەكى كوشە جۇرگەن سوڭ، رۋلدەگى مليسامەن دە ءتىل تابىسىپ ۇلگەردىم. فورما كيگەنى بولماسا ولار دا ناعىز قازاقتىڭ جىگىتتەرى. اڭگىمەمىز جاراسىپ جۇرە بەردى. كوشە سوڭىنداعى قاراڭعىلاۋ تاساعا توقتادىق.
- اعاسى ءبىز جۇمىستاعى ادامبىز.
- تۇسىنەم عوي…
- ءسىز تويدان كەلە جاتىر ەكەنسىز، ءبىر شارشادىق دەگەندەي…
رۋلدەگى جىگىت (ەسىمىن بىلسەم دە ايتپاي-اق قويايىن) الدىڭعى ورىندىقتىڭ استىنان ءبىر بوتەلكە سۋىردى. وعان قوسا پلاستماس ستاكان، تۇزدالعان قيار، جارتى لەپەشكا شىعارىپ ءاپ-ساتتە داستارقان جاساپ تاستادى. ءسويتىپ كۇتپەگەن جەردەن، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا مليسالارمەن اراق ىشۋگە تۋرا كەلدى. اراق شىركىن نە دەگىزبەيدى، بوتەلكە بىتكەنشە ۇشەۋىنىڭ دە ءوزىم سياقتى پاتەريانتتار، الدى ءۇش، ارتى ەكى بالانىڭ اكەسى ەكەنىن، جاقىندا عانا بىرەۋى پالەن اقشاعا جەر الىپ، ونىسى قىزىل سىزىققا ءتۇسىپ قاپ، ۋايىمداپ جۇرگەنىن، ۇيدەگى كەلىننىڭ «جۇرتتار سياقتى قاشان ءوز ءۇيىمىز بولادى؟ اقشا جيناپ ءۇي سالايىق تا» دەپ قۇلاقتىڭ قۇرت ەتىن جەيتىنىن، ولاردىڭ دا تويعا بارۋ كەرەك ەكەنىن، بىرەۋىنىڭ ءالى بالالارىنىڭ مەكتەپ كيىمىن الماعانىن ءبىلىپ الدىم. بارىمىزگە ءتان قيىندىق مليسالاردىڭ دا باسىندا بار ەكەن، كادىمگىدەي جانىم اشىدى ولارعا. بىردەڭە بولسا «مەنتتەر» دەپ شىعامىز، ولاردا ادام، ادام بولعاندا دا قازاق قوي، ءبىر-ەكى مارتە «كوزەلدەر» دەپ وزىمشە كىجىنگەنىم بار ەدى، سوعان قاتتى ۇيالدىم، وزدەرىنە ايتقان جوقپىن بىراق. ەلدىڭ تىنىشتىعى، دەننىڭ ساۋلىعىن تىلەپ توست كوتەردىك. بوتەلكە دەمدە تاۋسىلدى. بوتەلكە تاۋسىلعان سوڭ، اڭگىمەدەن دە ءمان كەتتى. جوقتىق جومارتتىڭ قولىن بايلاپ، مەن دە ءلام دەمەدىم. اقىرى رۋلدەگى جىگىت ءتۇسىپ قاپ، قايتا بەرۋىمدى ەسكەرتتى.
- جەتكىزىپ تاستامايسىڭدار ما؟
- براتان، ءبىز تاكسي ەمەسپىز.
جاۋاپتارى سالقىن شىقتى، مليسا ەكەندەرى ەستەرىنە ءتۇستى-اۋ دەيم، مۇمكىن مەن تاعى ءبىر شولمەك العاندا، اپارىپ تاستايتىن دا ما ەدى كىم بىلگەن.
نە ماس ەمەس، نە ساۋ ەمەس ءدۇبارا كايىپپەن ۇيگە كەلە جاتىرمىن. ميىمدا دىڭىلداپ ون بەس سوتكە تۇر… ون بەس سوتكەگە… اتتەڭ بالا-شاعانى اپ كەتپەيتىنىم قيىن بوپ تۇر عوي، ايتپەسە… ءۇش مەزگىل تاماق بەرەدى ەكەن، پاتەراقى تولەمەيسىڭ… مەن نەگىزى ەلدىڭ، جەردىڭ، وتانىمنىڭ قامىن ويلايتىن، ۇلتىمدى سۇيەتىن، حالىق ءۇشىن جانىن بەرۋگە دايار پاتريوت ازاماتپىن، پروستو، ەرتەڭ قوجايىن كەلەدى، پاتەراقىعا… ايتپاقشى الگى مليسانىڭ دا ەرتەڭ بە ارعىكۇنى مە پاترقىسىن تولەۋى كەرەك ەكەن، سوعان… جۇمىس ىستەپ ءجۇر…
پەرنەباي بەردالىۇلى ساپاروۆ.
kerey.kz
پىكىر قالدىرۋ