|  | 

مادەنيەت

انا ءتىلىم – بايلىعىم

كوكاجاەۆا ا.ب.

قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى،
ماتەماتيكا كافەدراسىنىڭ قاۋىم.پروفەسسور م.ا.Qazaq

زامان تالابىنا ساي يننوۆاتسيا مەن تەحنولوگيانىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام
باسقان حالقىمىز ءۇشىن باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ول – ءتىل تاعدىرى، ياعني «ءتىل
تاعدىرى – ۇرپاق تاعدىرى، ۇرپاق تاعدىرى – ەل تاعدىرى».
ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەن جاڭعىرۋدىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىنە كوشۋىمىز
جاھاندىق تەحنولوگيالىق باسەكەلەستىگىمىزدى ارتتىرۋمەن قاتار، رۋحاني-
مادەني  دامۋىمىزعا دا سەرپىن بەرەرى بارشاعا ءمالىم. وسىعان وراي، قازىرگى
زاماناۋي قوعام ازاماتتارى تىلدىك ورتانى جەتىلدىرۋگە، ونىڭ ىشىندە قازاق
ءتىلىن ءوز ەلىمىزدىڭ بولاشاق دامۋى ءۇشىن ورتاق تىلگە اينالدىرۋعا
اتسالىسۋىمىز قاجەت.
ءتىل ماسەلەسى – بولاشاق ۇرپاققا ماقتانىشپەن تاپسىراتىن اتا-
بابامىزدىڭ قالدىرعان اماناتى. وسى انا ءتىلىمىز قارىم-قاتىناس جاساپ كەلە
جاتقان ۇرپاعىمىزدىڭ وتكەنى مەن بۇگىنگىسىن سالماقتاي كەلە، كەلەشەگى باياندى
بولاتىن حالىقتىڭ ماڭگىلىك بەينەسىن كورسەتەدى. تىلدەردى دامىتۋ مەن
قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماعا
نەگىزدەلگەن رەسپۋبليكا كولەمىندە ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، قولدانىس اياسىن
كەڭەيتۋگە باعىتتالعان ءىسشارالار جوسپارى ازىرلەنىپ، جۇمىس بارىسى بۇگىنگى
كۇنى ءار سالادا جۇيەلى جولعا قويىلۋدا.
جالپى مەملەكەتتىك ءتىلدى قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنا ەنگىزۋ ارقىلى
2025 جىلعا دەيىن قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ
كوزدەلىپ وتىر. بۇل تاپسىرما بارشامىزعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىنى
بەلگىلى. وسى باعىتتا مەملەكەتتىك تىلگە جاناشىر، ياعني وعان جان-جاقتى كوڭىل
ءبولۋ، انا تىلدە سويلەيتىن، ءوز قىزمەت ورتاسىندا وسى تىلگە توردەن ورىن
بەرەتىن جاناشىرلارىنىڭ قاتارىن كوبەيتىپ، ونىڭ قولدانىس اياسىن
كەڭەيتۋگە كۇش سالۋ. بۇل دەگەنىمىز انا تىلىمىزگە دەگەن شەكسىز قۇرمەتتەن،
ۇلتقا دەگەن سىيلاستىق پەن مەيىرىمدىلىكتىڭ نىسانى.
ءسوز ونەرىن قادىر تۇتىپ، كيەلى ساناپ، ءتىلدى بارىنشا ناسيحاتتاپ جۇرگەن
جاستارعا قولداۋ كورسەتۋ – ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋى مەن وتانشىلدىق
قاسيەتتەرىن كوتەرۋدىڭ بىردەن-ءبىر نەگىزگى ماقساتى. ەگەمەندى ەلىمىزدە
كوكجيەگىمىزدى كەڭەيتىپ، رۋحاني كەمەلدەنۋىمىزدىڭ كەپىلى بولماق. وركەنيەتتىڭ
ءور بيىگىنە شىعارار بەرىك تۇعىر – ۇلتتىق بولمىس دەسەك، سول ۇلتتىق
بولمىستىڭ ءبىر قيىرى تىلمەن ساباقتاس. قوعامدىق سانانى رۋحاني تۇرعىدان
جاڭعىرتۋ رۋحاني قازىنالارىمىزدى، سونىڭ ىشىندە قاستەرلى قازااق ءتىلىمىزدىڭ
تۇعىرىن ودان ءارى بيىكتەتە تۇسۋمەن جانە ونى ۇرپاق كادەسىنە جاراتۋمەن
تىعىز بايلانىستى ەكەكنى بارشاعا ايان. سوندىقتان، وسىنداي
قۇندىلىقتارىمىزدى باعالاپ، وسكەلەڭ ۇرپاققا ادەمى كۇيىندە امانات ەتۋ
بۇگىنگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنا اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋ ارقىلى ونى
بۇقاراعا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، سول ارقىلى قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋ

ماقساتىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ، ينتەرنەت-رەسۋرستارىنىڭ
الەۋەتى كەڭىنەن پايدالانىلادى.  تىلدىك احۋالدى ودان ءارى جاقسارتا ءتۇسۋ
ماقساتىندا بۇگىندە الدىمىزدا ۇلكەن مىندەتتەر تۇر. وسىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ
باستىس ماسەلە – قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى اياسىندا قازاق
ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ.
تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى – ۇلتتىڭ ءتىلى جانە ءدىنى. تاۋەلسىز ەلىمىزدە كوپتەگەن
ۇلت وكىلدەرى الاڭسىز ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانى بارشامىزعا ايان. ەلباسىنىڭ
كورەگەن ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى ۇلتتار ءوز تىلدەرىنە ەشقانداي
نۇسقان كەلتىرمەي، مەملەكەت قولداۋىمەن وركەندەپ دامۋدا.
سونىمەن قاتار، تىلدەردى قۇقىقتىق تۇرعىدان قورعاۋ قازاقستان
رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىمەن، قر «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى
ءتىل تۋرالى» زاڭىمەن جانە وزگە دە زاڭ اكتىلەرىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن.
تاۋەلسىز قازاقستاندا كوپتەگەن ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ
جاتقانىن ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان الەمدەگى ەڭ بەيبىتشىل، ساياسي تۇراقتىلىق،
الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وركەندەۋ قالىپتاسقان مەملەكەت رەتىندە تانىلىپ
وتىر. بۇل جەتىستىك قازاقستان حالىقتارىنىڭ كوز قاراشىعىنداي ساقتايتىن
بايلىعى دەپ ايتساق ارتىق بولماس.
وسى ورايدا ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق كەلىسىمگە، الەۋمەتتىك – ەكونوميكالىق
دامۋ ۇردىسىنە، ازاماتتىق قوعامنىڭ ورنىعۋىنا كەپىلدىك بولىپ وتىرعان
پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن
ەل بولىپ باعالاي ءبىلۋىمىز قاجەت.
«انا تىلىندە ەركىن سويلەپ، شىن جۇرەگىڭمەن قۇرمەتتەسەڭ عانا وزگەلەرگە
دە انا ءتىلىڭدى قۇرمەتتەتە الاسىڭ»، – دەپ اتاقتى جازۋشى بابامىز احمەت
بايتۇرسىنوۆ ايتقانداي، انا ءتىلىمىز وركەندەپ، اسقار شىڭداردان كورىنە
بەرسىن!. قازاق ءتىلى – باي دا قۇنارلى تىلدەردىڭ قاتارىنا جاتادى. ەجەلگى
بابالارىمىزدىڭ تاريحى، شەجىرەسى جانە ءتۇرلى ادەبي مۇرالار بۇگىنگى ۇرپاققا
ءوزىمىزدىڭ وسى انا ءتىلىمىز ارقىلى جەتىپ وتىر. ءتىل تاريحى حالىق تاريحىنا
ۇقساس. قوعامنىڭ جىلجىپ، وزگەرۋىنە بايلانىستى ءتىل دە دامىپ، وزگەرىپ
وتىرادى.
بۇگىنگى قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىر مەن بولاشاعى قازىرگى جاستاردىڭ قولىندا.
سوندىقتان دا بولار ەلباسىنىڭ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە»،
«انا ءتىلى – ءبارىمىزدىڭ انامىز، ويتكەنى ول – ۇلتىمىزدىڭ اناسى» دەگەن ءسوزى
بار. ال سوڭعى جولداۋىندا ايتىلعان «قازاق ءتىلى، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىمىز
ءوسىپ-وركەندەپ كەلەدى. 2020 جىلعا قاراي مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەندەردىڭ
قاتارى 95 پايىزعا دەيىن جەتەتىن بولادى. ەلىمىزدەگى بارلىق مەكتەپتەر مەن
وقۋ ورىندارىندا قازاق تىلىندە وقىتۋ ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتىر» دەگەن.
ءتىل – ۇلتىمىزدىڭ بايلىعى، ءتىل ۇمتىلسا – سالت-ءداستۇرىمىز دە ۇمتىلادى،
«وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە» دەمەكشى، ءوز ءتىلىن بىلمەگەن ادام
اتا – بابا تاريحىن ەشقاشان تۇسىنە المايدى.
ءسوزىمىزدى قورىتىندىلاي كەلە، تىلدەردىڭ الەۋمەتتىك-كوممۋنيكاتيۆتىك
قىزمەتىن كەڭەيتۋ مەن نىعايتۋ، بەلسەندى قولدانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ،
جالپى مادەني قىزمەتىن ساقتاۋ – بارشامىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز بولماق.

Kerey.kz

Related Articles

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

  • ادامداردىڭ ءسىزدى ەزىپ تاستاۋىنا جول بەرمەڭىز

    شەبەر ءبىر سۋرەتشىنىڭ وقۋشىسى ءوز وقۋىن ءتامامداپتى. وقۋىن تامامداعان وقۋشىسىنا ۇستازى بىلاي دەپتى: “ەڭ سوڭعى سالعان سۋرەتىڭدى قالانىڭ ەڭ كوپ ادامدار جينالاتىن الاڭىنا قويىپ قوي. سۋرەتتىڭ قاسىنا دا ءبىر قىزىل ءتۇستى قالام قوي. ادامدارعا سۋرەتتىڭ ۇناماعان جەرىن سىزىپ قويۋىن ءوتىنىپ ءبىر حات قالدىر”، دەپتى ۇستازى. وقۋشى ۇستازىنىڭ ايتقانىنداي جاساپ بولىپ، بىرنەشە كۇننەن كەيىن سۋرەتتى كورۋ ءۇشىن الاڭعا بارادى. ادامدار سۋرەتتى قىپ قىزىل سىزىپ تاستاعانىن كورەدى دە ادامدارعا رەنجىپ ۇستازىنىڭ جانىنا جىلاپ بارادى. ۇستازى وعان رەنجىمەي سۋرەت سالۋدى جالعاستىرۋىنا كەڭەس بەرەدى. وقۋشى تاعى دا سۋرەت سالىپتى. ۇستازى تاعىدا ادامدار كوپ جۇرەتىن الاڭعا اپارىپ قويۋىن ايتادى. بىراق بۇل رەتتە سۋرەتتىڭ جانىنا ءبىر قۇتى تولعان ءتۇرلى ءتۇستى قالام قويۋىن جانە ۇناماعان جەرلەرىن وزدەرى

  • قۇنانبايدىڭ ساپارعا اتتانار الدىندا ۇلجانعا ايتقانى:

    بايبىشە، ءۇي سەرىگىم عانا ەمەس، ءومىر سەرىگىم ەدىڭ. ۇزاق كەشكەن تىرلىكتە قاي بەلدىڭ استىندا جۇرسەم دە، ارتىمدا وتىرعان ءبىر بەل ءوزىڭ ەدىڭ. وزىمە تاعدىر باق بەرگەن جانمىن دەۋشى ەم. ايتىسپاساق تا، جەر تانىتىپ وتىراتىن قاباق پەن جۇرەك بار ەدى، سوعان سەنۋشى ەم دە، كەيدە شالكەس، كەيدە قيا دا باسىپ كەتە بەرۋشى ەم. باعىما ماسايىپ ەركەلەگەنىم بولسا كەرەك. ەندى قاي ءدوڭنىڭ باسىندا قالارمىز، كىم بىلەدى. سەنىڭ ايتار كىناڭ بولسا دا، مەنىڭ ساعان ارتار ءبىر تۇيىردەي نازىم جوق. ادال جۇرەك، اق بەيىلىڭ ءۇشىن بالالارىڭنىڭ باعى اشىلسىن. مەن ايتاردى ءوزىڭ ايتىپسىڭ. مەنىڭ ارمانىمدى ءوز ارمانىڭ ەتىپسىڭ. – دەدى بۇل – جۇرەر الدىنداعى قۇنانبايدىڭ ۇل­جانعا ايتقان ءسوزى. قالىڭ تۋىس، ءۇيىرلى اعايىن، شوعىرلى بالا-شاعا، دوس-جاران،

  • قاپسامەتۇلى ومەر مىرزا

    قاپسامەتۇلى ومەر مىرزا: 1998 جىلدارى نيگدە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپاپتار كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى بولىپ تاعايىندالدى. ول وسى جەردەن مىندەتىن توقتاتىپ، قازاقستانعا ورالىپ الماتىدا 10 جىل تۇرىپ، 3 جىلداي بۇرىن ىستامبۇلعا كەلگەندە دۇنيەدەن وزدى. جاستاس بولماساق تا قۇرداس بولىپ كەتكەمىز. ءارى تۋىسىم بولادى. سۋرەتتەگى ۇستاپ وتىرعان دومبىرا ماعان قازاقستاننان سىيلىققا تارتىلعان ەدى. وسى دومبىرا ءىلۋلى تۇرعان جەردەن جەرگە ءتۇسىپ شاعىلىپ قالعان دا ومەر مىرزاعا وسىنى جوندەپ بەرۋىن ءوتىندىم. ول ماعان اسىقپاساڭ ايتەۋىر وزىڭە قايتىپ تاپسىرىپ بەرەم دەگەن ەدى. سونىمەن نيگدەدەگى شەبەرحاناسىنا اپارىپ قويدى دا 7 جىلدان كەيىن قايتا قالپىنا كەلتىرىپ اكەپ بەردى. سوندا مەن ومەرمەن ازىلدەسىپ نە دەگەن احىرىن ادامسىڭ دەگەنىمدە ول، “الدىمەن ءبىر شەرتىپ كورشى، مەن سەنىڭ شاعىپ العان دومبىراڭنىڭ بولشەكتەرىن كۇنگە كۇيگىزىپ،

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: