|  | 

Сұхбаттар

“Домбыра тартып, қазақша ән салатын буынның соңымыз ба деп қорқамын”


Германияның Хатценпорт ауылында. Сурет авторы - Талғар Дәлелғазы.

Германияның Хатценпорт ауылында. Сурет авторы – Талғар Дәлелғазы.

Түркияда туып, Францияда тұрған, арғы тегі алтайлық қазақ Өмір Өзкалп Германияда кәсіпкерге айналды. Түркияда – “Омер”, Францияда – “Виктор-Зафер” атанған Өмір шеттегі қазақ жастарының ана тілінен ажырап бара жатқанын айтып қынжылады.

Түркияның Алтай ауылында тамыздың 30-ы – жергілікті Жеңіс күні туған Өмір Өзкалпқа ата-анасы азан шақырып, Зафер (түрікшеден “жеңіс” деп аударылады – ред.) деп ат қойған. Бірақ үй-іші мен құрдастары Өмір деп атап кеткен. Мектепке барған кезінде құжатындағы есімі лақап атының түрікше формасында “Омер” деп жазылып кеткен. Кейін кәсіп іздеп Еуропаға қоныс аударған ол Франция азаматтығын алар кезде “Виктор” деген есім жалғап алған. Мұның да мағынасы – “жеңіс”.

Қытайда коммунистердің қуғынына ұшырап, Гоби мен Такламакан асып, Кашмирге өткен қазақтардың ұрпағы үшін Түркияда білім алып, Францияда тәжірибе жинап, Германияда кәсіпкер атану үлкен бір жеңіс іспетті.

ТЕРІДЕН КИІМ ТІГУ

Өмір әскери міндетін Стамбул қаласында өтегенін айтады. Орта мектептен асып әрі оқымаған. 1988 жылы әскерден оралған соң жұмыс іздеп Еуропаға аттанған. Францияға орныққан үлкен екі ағасының теріден киім тігетін кәсіпорнында жұмыс істепті.

- Аталарым Қытайдан қоныс аударған ғой. Алғаш Түркия жеріне келгенде зауыттан шыққан терінің қалдықтары тау болып үйіліп жататын болса керек. Солардың қиындысын алып, қолғап, құлақшын секілді бұйымдар тіккен. Кейін бұл олардың кәсібіне айналып кеткен. Тері өнімдерінен киім тігу өнерін Францияға келгеннен кейін де жалғастырдық, – дейді ол.

Өмір Өзкалптың дәмханасының ішкі көрінісі. Германия, Хатценпорт ауылы. Фото авторы - Талғар Дәлелғазы.

Өмір Өзкалптың дәмханасының ішкі көрінісі. Германия, Хатценпорт ауылы. Фото авторы – Талғар Дәлелғазы.

Өмірдің айтуынша, теріден киім тігетін цехтар Еуропада 1990 жылдардың ортасына қарай жабыла бастаған. Көптеген қазақ жұмыссыз қалған. Теріден киім тігетін ісмер Түркия қазақтары үшін басында француз тілін үйрену қажет еместей көрінген. Алайда тіл білмеу жұмыссыз қалған қазақтардың басқа қызметке орналасуына тұсау болған. Туыстарының арасында жұмыссыз ретінде тіркеліп, жәрдемақы алып отырғандары да болған.

Бірақ Өмір французшасы нашар кезде әуежайда жолаушылардың жүгін тасудан бастап, ғимараттарды бояп, әрлеу секілді қара жұмыстың барлығын істегенін айтады. Бір уақыт түріктердің дәмханасында дөнер пісірген. Кейін тілін жетілдіре келе мейрамханаларда түрлі тағам даярлайтын аспазға айналған.

МОЗЕЛЬ ЖАҒАСЫНДАҒЫ ҚОНАҚ ҮЙ

2001 жылы Франция азаматтығын алған соң үш жылдан кейін Өмір Германияға Қытайдың Үрімжі қаласынан оқуға келген Нұргүл есімді қазақ қызымен бас қосып, шаңырақ көтерген. Қазір Германияның оңтүстік-батысындағы Рейнланд-Пфальц жерінің Хатценпорт ауылында тұрады. 700 тұрғыны бар ауылда басқа қазақ отбасы жоқ.

- Екі сайдың арасында орналасқан шағын қалашық, жанында Мозель өзені ағып жатыр. Жергілікті жұрт жүзім өсіреді, атақты “Мозель” шарабы бізден шығады. Бұл өзі бір жағы Франциямен, екінші жағы Бельгиямен шектескен, үшінші жағы Голландиямен түйіскен, Германияның шекарасында жатқан ауыл. Кельнге жеңіл көлікпен бір-ақ сағатта жетемін, – деп сипаттады Өмір қазіргі мекенін.

Германияның Хатценпорт ауылында тұратын этникалық қазақ Өмір Өзкалп (ортада) қонақ үйінің алдында туристермен суретке түсіп тұр. Сурет авторы - Талғар Дәлелғазы.

Германияның Хатценпорт ауылында тұратын этникалық қазақ Өмір Өзкалп (ортада) қонақ үйінің алдында туристермен суретке түсіп тұр. Сурет авторы – Талғар Дәлелғазы.

53 жастағы кәсіпкер қазақ төрт жыл бұрын Мозель өзенінің жағасында орналасқан үш қабатты ғимаратты 90 мың еуроға аукцион арқылы сатып алып, қонақ үй мен дәмханаға айналдырған.

- Басында “үй аламын” деген жоспарым болған еді. Ол кезде Кельн қаласында тұратынбыз. Ол жақта үйдің құны бір миллион еуро тұрады. Қазіргі тұрып жатқан жерімізде де [үйді] кем дегенде 700 мың еуроға аласың. Мынау банкте кепілдікте тұрған ғимарат екен. Ешкім пайдаланбаған. Есік-терезесі де жоқ. Іші қоқысқа толы болатын. Соны жалғыз өзім екі жыл бойы жөндеп, ретке келтірдім. Міне, екі жылдан бері сол бейнетімнің зейнетін көріп жатырмын, – деді ол Азаттыққа.

Өмір мен Нұргүл келушілерге азиялық тағамдар мәзірін ұсынады. Олардың арасында қазақша асылған ет пен қуырдақ та бар. Клиенттерінің бір бөлігі – Совет одағы құлаған соң Қазақстаннан Германияға қоныс аударған немістер мен орыстар.

- Жұбайым Үрімжіден келгеннен кейін арасында ұйғырлардың да, қытайдың да тамағын жасайды, – дейді Өмір.

Германияның Хатценпорт ауылында тұратын Өмір Өзкалптың қонақ үйінің дәмханасы. Сурет авторы - Талғар Дәлелғазы.

Германияның Хатценпорт ауылында тұратын Өмір Өзкалптың қонақ үйінің дәмханасы. Сурет авторы – Талғар Дәлелғазы.

Қонақ үйдің кіре берісі мен дәмхананың ішін қазақша ою-өрнекпен безендірген кәспкер осылайша бір жағынан қонақтарды тартып, екіншіден туған мәдениетін жарнамалайтынын айтады.

- Бүкіл Еуропадан мен сияқты қазақша [еркін] сөйлейтін бір адам тапсаңдар қуанар едім, – дейді ол қуақылана.

“ҚАЗАҚША СӨЙЛЕЙТІНДЕР АЗАЙЫП БАРАДЫ”

Өмір расымен де қазақша өте жатық сөйлейді. Бұл қабілетін “бала күнінде атасы берген тәрбиенің арқасы” деп түсіндірді. Оның сөзінше, қазір Еуропа түгілі Түркияда тұратын жас қазақтар да ана тілін ұмыта бастаған. Ал Еуропада қоныстанған қазақтардың басым бөлігі “түріктің мектебі мен мешітінде жиналады”.

Австриядағы қазақ мәдени орталығы жетекшісі Қызырхан Шолпан. Сурет жеке мұрағатынан алынды.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Жастардың ана тілін үйренуіне мүмкіншілік жоқ

Үйде тек қазақ тілінде сөйлеуді талап ететін Өмір қызының “қазақ, неміс, ағылшын және француз тілінде сөйлейтінін” де сөз арасына қыстыра кетті.

- Өзім өлең айтамын, домбыра шертемін. Әкем домбырашы еді. Үлкен ағам да домбыраны жақсы тартатын. Қазір Еуропадағы қазақтардың арасында домбыра тартып, қазақша ән айтатын буынның соңы біз бе деп қорқамын. Өйткені қазақтың домбырасы мен күйі түгілі тілін білетін адам азайып бара жатыр. Ортасын былай қойғанда отбасында ана тілінде сөйлейтіндер аз, – деді ол.

Түркияда тұратын қазақ ғалымы Әбдуақап Қараның дерегінше, шетелдегі қазақтар Батысқа екі түрлі топпен барған. Біріншісі – өткен ғасырдың ортасына таман Қытайдан Түркияға ауып барған қазақтар. Олардың кейбірі 1960 жылдардан бастап Түркия мен Еуропа елдері арасындағы жұмысшы алмасу келісімі бойынша Ұлыбритания, Германия, Франция, Швеция, Голландия мен Австрияға қоныстанған. Екіншісі – 1920-1930 жылдары Қазақстаннан Ауғанстан мен Иранға ауып, 1980 жылдары Еуропаға өткен қазақтар.

Францияда өткен этнофестивальде қазақша киінген балалар. Париж, 31 қазан 2014 жыл. Көрнекі сурет.

Францияда өткен этнофестивальде қазақша киінген балалар. Париж, 31 қазан 2014 жыл. Көрнекі сурет.

Қазір Еуропа елдерінде нақты қанша қазақ тұратынын олардың өздері де, зерттеушілер де дәл айтып бере алмайды. Тарихшы Гүлнәр Меңдіқұлова “Еуропада бес мыңдай қазақ бар” деп есептейді. Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының орынбасары Сұлтанәлі Балғабаевтың дерегінше, Германияда – 300-дей, Францияда – 200-ден астам, Швецияда – 100-ден астам, Австрияда 20 шақты қазақ отбасы бар. Еуропа қазақтары ең көп тұратын Германияда, Қазақстаннның ол елдегі елшілігінің мәліметінше, бір мыңнан астам этникалық қазақ бар.

Азат Еуропа / Азаттық радиосы

Related Articles

  • “Геосаясат илеуіне түсіп қалуымыз мүмкін”. Қазақстанда АЭС салуға қатысты сарапшы пікірі

    Елена ВЕБЕР Атом электр стансасын салу және пайдалану экологиялық қатер және төтенше жағдайда адам денсаулығына қауіпті ғана емес, оған қоса соғыс барысында Украинаның Запорожье АЭС-індегі болған оқиға сияқты бопсалау құралы дейді әлеуметтік-экологиялық қордың басшысы Қайша Атаханова. Ол мұның артында көптеген проблема тұрғанын, қазақстандықтарға АЭС салу жөніндегі референдум қарсаңында біржақты ақпарат беріліп, онда тек пайдалы жағы сөз болып жатқанын айтады. Сарапшы АЭС-тің қаупі мен салдары қандай болатыны жайында ақпарат өте аз деп есептейді. Голдман атындағы халықаралық экологиялық сыйлықтың лауреаты, биолог Қайша Атаханова – радиацияның адамдарға және қоршаған ортаға әсерін ширек ғасырдан астам зерттеп жүр. Ол бұрынғы Семей полигонында және оған іргелес жатқан аудандарда зерттеу жүргізген. Қарағанды университетінің генетика кафедрасында оқытушы болған.

  • “Қазақстан дұрыс бағытта”. Деколонизация, Украинадағы соғыс және Қаңтар. Балтық елшілерімен сұхбат

    Дархан ӨМІРБЕК Балтық мемлекеттерінің Қазақстандағы елшілері (солдан оңға қарай): Ирина Мангуле (Латвия), Эгидиюс Навикас (Литва ) және Тоомас Тирс. Совет одағы ыдырай бастағанда оның құрамынан бірінші болып Балтық елдері шыққан еді. Өзара ерекшеліктері бар болғанымен, сыртқы саясатта бірлігі мықты Латвия, Литва және Эстония мемлекеттері НАТО-ға да, Еуроодаққа да мүше болып, қазір көптеген өлшем бойынша әлемнің ең дамыған елдерінің қатарында тұр. Ресей Украинаға басып кіргенде Киевті бар күшімен қолдап, табандылық танытқан да осы үш ел. Соғыс басталғанына екі жыл толар қарсаңда Азаттық Балтық елдерінің Қазақстандағы елшілерімен сөйлесіп, екіжақты сауда, ортақ тарих, Ресей саясаты және адам құқығы тақырыбын талқылады. Сұхбат 8 ақпан күні алынды. “БІЗДЕ ҚАЗАҚСТАНДЫ ДҰРЫС БІЛМЕЙДІ” Азаттық: Сұхбатымызды Балтық елдері мен Қазақстан арасындағы сауда қатынасы

  • “Саясаткерлер пафоспен сөйлегенді жақсы көреді”. Түркі мемлекеттері ынтымақтастығының болашағы бар ма?

    Елнұр ӘЛІМОВА Түркі мемлекеттері ұйымына мүше және бақылаушы мәртебесіне ие елдердің басшыларының Самарқанда (Өзбекстан) бірігіп түскен суреті. 11 қараша, 2022 жыл Астанада Түркі мемлекеттері ұйымының (ТМҰ) оныншы саммиті өтіп жатыр. Бұл кездесу не береді? Түркия Ресейдің Украинамен соғыстан бас көтере алмай жатқанын пайдаланып, аймаққа ықпалын күшейтуге тырыса ма? Түркі мемлекеттері ынтымақтастығының, әсіресе әскери салада болашағы бар ма? Азаттық осы жөнінде Солтүстік Кипрдегі Таяу Шығыс университеті саясаттану кафедрасының доценті Әсел Тутумлумен әңгімелесті. ТҮРКИЯНЫҢ МҮДДЕСІ МЕН ЫҚПАЛЫ ҚАНДАЙ? – Астанада Түркі мемлекеттері ұйымының (ТМҰ) оныншы саммиті өтіп жатыр. Ұйым азаматтық қорғаныстың бірлескен механизмін нығайтуға мүдделі. Сондай-ақ күн тәртібінде аймақтағы және сырттағы саяси-экономикалық оқиғаларды талқылау мәселесі тұр. Саммиттің уақыты мен геосаяси контексі жөнінде

  • АҚШ-тың Орталық Азиядағы саясаты өзгерді ме? Елші Дэниел Розенблюммен сұхбат

    Дархан ӨМІРБЕК  АҚШ-тың Қазақстандағы елшісі Дэниел Розенблюмнің Азаттық радиосына берген сұхбаты АҚШ дипломаты Дэниел Розенблюм Қазақстанға елші болып келгеніне бір жылға жуықтады. Оған дейін ол Өзбекстандағы елші қызметін үш жыл атқарған. Орталық Азияға маманданған дипломат аймақ басшыларының Нью-Йоркте президент Джо Байденмен оңаша кездескені саяси жетістік дейді. Азаттық елшіден сұхбат алып, C5+1 саммитінде адам құқығы тақырыбы қаншалық қозғалғанын, Қазақстанға төнген санкция қаупін және АҚШ-тың Орталық Азиядағы саясаты қалай өзгергенін сұрады. НЬЮ-ЙОРКТЕГІ КЕЗДЕСУ ҚАЛАЙ ӨТТІ? – АҚШ президенті Джо Байден жақында Орталық Азия басшыларымен C5+1 форматында кездесті. Саммит алдында құқық қорғау ұйымдары осы жиында адам құқығы басты назарда болса екен деп үміт білдірді. Бұл үміт ақталды ма? – Нью-Йоркте өткен C5+1 саммиті

  • “Украинадағы соғыс ондаған жылға созылуы мүмкін”. Британ генералымен сұхбат

    Важа ТАВБЕРИДЗЕ Украин сарбаздары зенитті қарумен атқылауда. Архив суреті. Ұлыбритания бірлескен күштерінің бұрынғы қолбасшысы, қорғаныс және қауіпсіздік тақырыбында кеңес беріп, дәріс оқитын генерал сэр Ричард Бэрронс майдандағы айла-тәсіл, өндірістік мобилизация және Украина мен Батыс елдері таңдауы соғыстың ондаған жылға жалғасуына қалай әсер ететінін айтып берді.  Генерал сэр Ричард Бэрронс Ұлыбритания бірлескен күштерінің бұрынғы қолбасшысы. Қазір Universal Defense & Security Solutions қорғаныс және күзет компаниясын басқарады. Ол Азаттықтың Грузин қызметімен сөйлесіп, Украинадағы соғыс неге ұзаққа созылатынын талдап берді. Азаттық: Украинада соғыс басталғалы бір жылдан асты. Осы уақыт ішінде қандай сабақ алдық? Ричард Бэрронс: Еуропа үшін жоғары деңгейде сабақ алатын дүниелер болды. Біріншісі, 90-жылдары Қырғиқабақ соғыс аяқталғаннан кейін көбі “енді соғыспайтындай болдық” деп ойлағанымен,

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: