Pedagogika-filosofmyamen tamırlas ğılım.Onı qısqaşa payımdasaq:ol-adamdı damıtu jolın ayqındauşı  filosofiya. Al,din degenimiz adamzattı Jaratuşınıñ salğan jol-ınan adastırsay alıp jürer, bağıt-bağdarın nwsqauşı şamşıraq.  Mine,  sondıqtan da, Imanipedagogika jeke bir wlttıñ nemese näsildiñ,dinniñ  nesibesi emes jalpığa ortaq , wltandı tanım qorı.
Imanipedagogika adamzattıñ eñ asıl sapası,adamşılıqtıñ asqar şıñı izgilikke  negizdelgenlikten:Birinşi.Öskeleñ jas wrpaq tärbiesiniñ pedagogikalıq ideyaları men täjiribesiniñ tarihi dästürler tamırı tereñge ketedi. Otandıq pedagogika ğılımı ğasırlar boyı – bala eñ joğarı qwndılıq, adam ömiriniñ jalğası, adamzat qoğamın jalğastıruşı degen izgilikti oydıñ negizinde damıp keledi. Qay kezde de bala tärbiesi sol qoğamnıñ bastı mindetiniñ biri bolğan. Sondıqtan otandıq izgilikti pedagogikanıñ dästürlerin damıta  otırıp onıñ twğırlı tüyinderin tirek etedi.Qazaqta tälim-tärbielik köptegen ilim-bilim bar.Mäselen:Erlik-batırlıqqa baulu qazaq ilimi;Imandılıqqa baulu qazaq ilimi; Ziyalılıqqa baulu qazaqi joldar;Adamtanu qazaq ilimi;Eñbekke baulu qazaqi amaldar; Alıp Er Tonanıñ «Aqi » ilimi(b.z.d. 7 ğasır),Äl-Farabidiñ parasattı adam ilimi (H ğasır),Jüsip Balasağünidiñ jäuanmärtilik ilimi((H1 ğasır),YAsauidiñ häl ilimi (Hİİ-Hİİİ ğasır), Abaydıñ tolıq adam ilimi (HİH ğasır soñı),Şäkärimniñ ar ğılımı (HH ğasır basında). M.J.Köpeywlınıñ tügel adam ilimi, Ü.Aqıt qajınıñ imanjüzdi adam qalıp-tastıru amalı,  M.Jwmabaevtıñ Tärbieleu wlttıq ilimi  t.b. Osı ilimderdiñ twjırım-dağan oy tüyinderin,pedagogikalıq zerdeleu süzgisinen ötken  payımdarın wstanadı. Sonday-aq,olardı,zaman talabına say qayıra zerdelep,kezekti keregine jaratadı. Qorıta tüyindesek Imanipedagogika:- «Imandılıqqa baulu qazaq ilimin»  basşılıq etedi.
         Ekinşi.İzgilik wğımı qazaq tanımında onıñ jaratılısına say tım keñ aumaqtı qamtidı.Qazaq adamtanuşıları adamnıñ izgilik sapası kün nwrınan jaralğan jannıñ bir şoğı dep tanıp,onı ruhqa sıbaylas etip tüsindiredi. İzgilik – adamnıñ bastı qwndılığı. Kisige eki düniede paydalı (närse) -İzgi is nemese minezi tüzulik.Ekinşisi – wyat, üşinşisi – ädildik.Bwl uşeui arqılı adam şın baqıt tabadı.(Jüsip Balasağwn) İzgilik adamnıñ özine jäne özgelerge jasağan jaqsı, igi isteri.İzgilikti tilek,jılı söz,moral'dıq kömek, qolpaştap qoltığınan demep,köñiliñdi bayızdatqan ıstıq lebiz– jan azığı. Ol janıñdı ösiredi, jalındatadı, qanattandıradı, ömirge qızıqtıradı, şattıqqa böleydi, ömir jasın nwrlandıradı, ruhani biiktikke köteredi.İzgilikke tän meyirimdilik, süyispenşilik, sıylastıq,qayırımdılıq siyaqtı qasietter adamdı tek jaqsılıqqa jetkizetinini belgili. Eñ parasattı täjiribe-halıq tüygen twjırımdar.Meyirimdilik pen izgilik – egiz qozıday osı eki qasiet basqalarğa (äke-şeşe, ağayın-tuıs, tanısqa )   köñil bölu  olardıñ senimine ie boludı aynaladağılarmen özara dwrıs qarım-qatınas jasau,adamğa emociyalıq jağınan tiimdi, kisiniñ şat-şadıman tirşiligi üşin mañızdı bolumen qatar adamnıñ jaynap,ömir süru ortasın tuğızu,köñil küy auanın jayğastırıp tınıştandıruşı negizgi faktor boluı tiis. Halıq:«İzgiliktiñ nışanı-halıq üşin qaytpay qwraq wşadı.İzgi jürek izgilikti satpaydı» deydi. «Şamañ kelse, izgilik iste,izgilik, ädildik ölmeydi»-degen,Sayf Sarai.İzgilik is-äreket,söz niet, tilek-bata,kömek-järdem arqılı ömirde
jüzege asıp jatadı.Ol öz boyına mına adami qwndılıqtardı  siñirip alğan:  İltipttılıq,ädeptilik,inabattılıq,kişipeyildilik,qarapayımdılıq;Sıpayılıq, jaqsılıq jäne onı satpau; Ädilettik;İsi sözine säykes kelui,şınşıldıq.Sondığı bolar, izgilik är uaqıtta este saqtaladı, wmıtılmaydı.Wrpaqtan –wrpaqqa sol   izgilikti,eldiñ mereyin kötergen sol ruhani ömirdi kökparday qağıp alıp,mereyin özinen keyingi wrpaqqa tabıstap kelgen,ata-babalarımızdıñ tarihı,ğwrıp-saltı,til baylığı eşkimnen kem emes ekenin maqtanış etemiz.Jetkinşektiñ oy sanasına osı maqtanış sezimin qwya bilsek, jüregine wyalatıp, janına jılu bersek tärbielegenimizdiñ belgisi  bolmaq.Adam izgilik turalı jalañ aytpay,onı is jüzinde körsete biluge tiis. Jaqsılıq  isteuden jalıqpa, istegen jaqsılığıña ökinbe.İzgi niet aq köñilmen jasalğan är isiñde  izgiliktiñ izi bar ekenin eske saqta.İzgilik payda üşin emes,adamdardıñ quanışı üşin jasaladı. «Şırağım, jasağan jaqsılığıñdı satpa, qwdaydan qaytadı!»-dep otıratın qarttar sözinde tereñ mağına,adami qatınastıñ äsem ülgisi jatır. Üyde de, tüzde de kisige izgilik, imandılıq pen qarap, onıñ qamın oylau, oğan meyirimdilik pen meyirmandıq bildirgen janaşır-lıqpen qamqorlıq jasay bilu kisiliktiñ, wnamdı minezdiñ körinisi.Mine, osı tektes qazaqtıñ «İzgilikke baulu ilimi» bar.Imanipedagogika osı ilimge süyenedi.
Üşinşi. Sanalı jan iesi bwl ömirge kelgende,adam atalğanımen birden tolıqsığan kisi bolıp tumaydı.Ol,jetilip damidı,baulınıp körkeyedi.Osınıñ özi belgili retpen, kezeñmen, satılay jüriledi.Damudıñ är satısında atqarılatın is-äreket pen ıqpal äserdiñ mölşeri bar,bauludıñ amal täsili bar.Mwnı qazaqtıñ wlıq wstazdarı anıqtap, tiyanaqtap qoyğan.Dälirek aytqanda, qazaqtıñ «Kemel kisi qalıptastıru» arnaulı ilimi bar.Imanipedagogika osı ilim qağidaların basşılıq etedi. Bwl ilim qazaqtıñ tärbieleu amal aylasın,ädis-täsiliniñ özindik erekşeligi men özgeşelikterin basa körsetumen qatar adamzattıq ortaq tärbielik qwndılıqtardıñ qwnarlı zañdarı men kağidalarına jügin-gendikten eşkimge jat bolmaydı.Imanipedagogika men evropalıq pedagogikanıñ bir-birinen ayrmaşılığın olardıñ ädistemelik negizinen alınğan bir ğana mısalmen körse-telik.Imanipedagogikada: «Jalpı bala düniege kelgende päk,Islam bolmısı negizinde tuıladı.»Balanı eger tüzu jolmen,imani bağıtpen tärbieleseñ ol kemel kisi bolıp,ösip jetiledi.Tamaşa tolıq adam bolıp qalıptasadı.Aynaladağı külli adam osılay baulınıp jetilgen jağdayda Älem adamzatı qayrımdı qala twrğındarına aynaladı.Bwl ,şındıqqa tım jaqın tüyin ekendigin tarih bayağıda- aq däleldep körsetken bolatın.Imandı adamdardan qwralğan top, ru,taypa,irgeli el,qauımdastıq qwrıp , memleket ornatıp  ğwmır keşken jwrt käzir de barşılıq.Al,qazaq aumağında ru taypadan asıp,memleket därejesine jetken irgeli el,wzaq ğwmır keşpegenimen, toptar,  rular,ata-baba qauımdas-tığı,auıl-aymaq küni büginge deyin jalğasıp jetti.Bwlardı,tekti atalar wrpağı desip jürmiz.Osı «tekti atalardan wrpaq alıp qalu»- dep atalatın saltımız da bar. Al, Evropalıq pedagogikada: « Adam balası kirşiksiz taza, aq paraqtay nemese aq taqtaday  bolıp düniege keledi.Biraq öse kele  sol aq paraqqa qara nükteler tüse bastaydı.» -deydi.Bwl da bwltarıssız şındıq!Qara daq kesirge aynalğanda jalpayıp audan alıp ketedi.Sondıqtan Evropalıq pedagogika onı nokat kezinde joyudıñ jolın,öşirudiñ amalın tım erte isdestirdi.Köptegen oyşıldar,ğwlamalar,pedagogtar talay-talay  oy-pikir ayttı,wsınıs jasadı,zertteu jürgizip,täjiribe qoydı,boljam jasap,tekserip kördi. Daqtıñ tüymege aynalğan şağında,onı joyu ülken küş,zor qajır-qayrat,qarajat talap etetindigin anıqtadı.Tipten,tärbielenuşini mäjbürleu,äuelde küş qoldanu qajettigi tudı. Mwnı,qayta tärbieleu dep atap,onı jüzege asırudıñ tärtibi, erejesi tiyanaqtalıp, kezeñderi belgilendi.Jalpı nätijesi tım joğarı bolmaytındığı belgili boldı.Adam tärbiesin mwnday halge jetkizbeu eskertildi.Daqtıñ az kezinen öşirip joyu üşin tärbielenuşiniñ işki mümkindigin paydalanu teoriyaları ömirge keldi.Onı jalpısınan özin-özi tärbieleu desip jür.Adam boyındağı asıl qasietterdi sırtqı äserler arqılı oyatıp,jüregine jetip,jan jıluımen meyirlendiru arqılı,oñ-solın ayırtıp,is-qılığındağı jaqsı-jamandı ekşey alatın qabılet igertpek boldı.Ärine, mwnday qabılet igerse onda ülken jetistik bolar edi.Ol, adam damuınıñ birer qırın oñdı şeşuge mümkindik berer edi.Bwl bağıttağı wmtılıs,birer jağdayda oñdı nätije berdi. Mısalı,sezim müşeleri men tänindegi mükistik pen kemistikti,ol adamnıñ işki mümkindigin paydalanıp joqtatpauğa bolatının körsetti.Sonday-aq,jattığular men qwlşınıs arqılı onday adamdardıñ boyındağı talantın aşıp,darının damıtuğa mümkindik bar ekeni anıqtaldı.Älemge osı jolmen tanılıp äygilengen mwnday adamdar tarihta qaşannan bar bolatın.Al,adam öziniñ jan sarayın aşıp,öz jüregin özi tıñdap,köñilindegi daqtı qırıp tastau oñayğa tüspeytini belgili boldı.Mwnı jan-jaqtı qarastırıp, tolığımen zertteu qajettiligi tudı. Qajettilik qamtamasız etildi.  Qorıtındı mınau: 1.Twlğa özin-özi tanu üşin öz menin özgeniñ meninen ajırata alatın halge jetip, adamtanu qabıletin igerui tiis.2.Adam özin-özi tanıp bolğanğa deyin,köldeleñ twlğa talpınsa, onıñ iesinen bwrın tanıp qoyatındığı anıqtaldı.Olay bolsa,özi turalı köldeleñ twlğa-basqa jannıñ,qorşağan äleumettik ortanıñ pikirimen sanasıp otıru läzim eken.3.Özin-özi tanu öte däldikpen anıqtalğan  satımen,rettilik arqılı belgili uaqıt aralığında anıqtalu mümkindigi bar bolıp şıqtı. Şındığında,adamnıñ özin-özi tärbieleu oñaylıqpen qolğa tüspeydi. Özine – öziñ ünilip, öziñdi tizgindeuge tırısu, belgili maqsat közdeu-osı istegi bastapqı qadam. Adam öz minez –qwlqınıñ jaman- jaqsı jaqtarın oy tarazısına saluğa wmtıladı, aldına tauday talaptar qoyıp, bwların qaytkende tiimdi etip orındau jolın qarastıradı. Adam özin-özi tärbieleude asqan şıdamdılıq, qiınşılıqtarğa tözimdilik, erekşe wstamdılıq, wzaq uaqıt boyına qajımay-talmay, erinbey jalıqpay jwmıs istey biluge maşıqtanuı kerek. Bwl rettilik pen satılardı köptegen ğalımdar arnayı ayqındap ta berdi. Osınıñ nätijesinde özin-özi tärbieleu teoriyaları san-saqqa jügirip,tım kürdelenip ketti.Käzirgi tañda,özin-özi tärbieleu,qayta tärbieleu  ömirde kerektenilip, eskerilumen qatar jas säbidi «künädan taza, köñili päk perişte » deytin qazaq qağidasında, näreste:  «imani qalıpta düniege keledi»- deytin islamipedagogika wstanımında körse-tilgen qalıp-küyin,adami jan düniesin alğaşqı qalpın kölegeylemey, daq tüsirmey Tüp ielik beynesin saqtap damıtuğa bet bwruşılıq Jwmır Jer pedagogikasında anıq bayqaladı. Imanipedagogika  säbilik şağınan bastap päk köñilin taza saqtau täsilin sol tekti jannıñ özine ielendirip, «özin-özi tärbieleu» amalın igertedi.Mwnı köre bilgen,  tani bilgen evropalıq ğalım-pedagog,oyşıldar erteden moyındap,tärbieniñ imani bağıtına bet alğanı belgili.
Törtinşi.Kemel kisi qalıptastıru qazaq ilimi imanipedagogikanıñ qüre tamırı ekeni belgili.Olay bolsa,imanipedagogika zamanaui kemel kisiniñ bet-beynesin ayqın-dap,onıñ qalıptasu jolın tiyanaqtap,oğan qoyılatın talaptar men erekşe sapalardı tağayındap,olardı igertu amal aylasın belgilep,bwl sapalardı qalay igergendigin bağalap sınap,ölşep mölşerleytin körsetkişterdi anıqtap beruge tiis.Osınday zerdeliq qızmetter men zertteu isi wlanğayır şarua,kürdeli jwmıs ekeni belgili.Qanşama qiın da kürdeli osı jwmıstıñ atqarıluında da bir töte jol bar  sekildi.Onıñ ädistemelik bir sırın aşu üşin keşegi keñestik däuirge säl şeginis jasalıq.Keşe ğana Qazaq eli,Twñğış ağası Reseydiñ qolastında jürip,kommunizmniñ kemel adamı,kommunistik partiyağa şınayı berilgen,Kommunizmge jan tänimen sengen,qızıl kommunist-Sovet adamın şamalı uaqıtta-aq, qalıptastırıp bergen edik qoy!  Al,egemendigimizdi alğannan bergi şirek ğasırdan astam uaqıt ötse dağı,Mäñgilik eldiñ zamanaui  kemel kisisiniñ bolmağanda nobayın beynelep bere almağanımız qalay?Bwl qazaqtıñ tekti Erlerine sın bolmay ma?Atalmış mümkindiktiñ qolğa kelmeuiniñ bastı sebebi mınau: Kemel kisi qalıptastıru turalı qazaq ilimi zerttelmegen.Zamanaui kemel adam beynesi ayşıqtalmaq twrğoy keşegi, ötken şaqtağı qazaq ğwlamalarınıñ ayşıqtap qoyğan kemel adam turalı äl-Farabi, YAssaui,Abay,Şäkerim,M.Jüsip,M.Jwmabaevtardıñ ilimi igerilmegen,tolıq zerdelenil-megen,tipti olardıñ keybirin jatsınudı äli de oydan tastamağan,  jattandı bolğan jalpı pedagogikasın eski wğımımen,älemde jañadan aşılıp jatqan jaña közqarastardı eskermey-aq,därisin oqıp,därejesin köterip, napäqasın tabatın «andragogtar men menedjer-pedagogtar» qazaq pedagogika ğılımına ielik etip.ornığıp alğan.Al , jattandı pedagogikalar Qazaq eliniñ bilim beru,tärbieleu jüyesine tigizetin äseri, därmensiz, problema şeşetin şaması qauqarsız  qalğanına män berip jatqan eşkim joq. Bärinende, ökiniştisi,I.Altınsarin negizin salğan,M.Jwmabaev jüyelegen wlttıq tärbieleu ilimin, G.N.Volkovtıñ Etnopedagogikasına japsıra salğan.Ibıray ata qayda?Mağjan kähim qayda?Al,Volkovtıñ özi solardan oy-sana wşığın alğan ğoy! Kisiniñ tolıq
sipatın qazaq ğalımdarı aşqan.Mwstafa Şoqay: “Balanı tärbie qılu – twrmıs maydanında aqılmen, ädispen kürese biletin adam şığaru degen söz,…qısqası, adamzat düniesiniñ kerek bir müşesi bola alatın tört jağı tügel kisi qılıp şığaru.”  T.Täjibaev:“Jeke adam äleumettik qatınastar men sanalı is-äreketti jüzege asıruşı, naqtı qoğamnıñ müşesi, özin basqalardan ajırata biletin, öziniñ kim ekenin tüsinetin esi kirgen eresek kisi”-degen.

.Pedagogika ğılımımızdıñ bügingi jağdayı osılay bolıp twrğanda Imanipedagogika zamanaui kemel adam « qalıbın» jasap bermese onda,onıñ da qajeti bolmay qaladı.K.D. Uşinskiy : «Bala balqıtılğan altın.Onı qanday  qalıpqa qwysañ, sonday adam şığadı» – degen.Osınday qalıptı dayındau üşin socialistik pedagogika qanday ädis qoldanıp edi?Basqaşa  aytqanda.nağız kommunist şığaru üşin qanday qalıp paydalanıp edi?Meniñ biletinim olar,kommunistik  köpirme adamgerşilikpen äsemdep kömkergen,altınday jıltıratıp aptağan,kümispen küptep zerlegen jasandı, jalğan qalıp paydalanğan.  Osınday jalğan qalıpqa qwyılğan sovet adamı da,jalğan-kisikiik bolıp şıqqan.   Büginderi onıñ bärin de tappaysıñ, jalğandıqtan jaralğandar közden ğayıp bolğan. Men nege osınday qalıp paydalanbaymın?Onday qalıp,eş adamğa zalalın tigizip pe edi?Bäri de,ötti ketti,qalğanı öz ornında.Qalıbı da,ğayıp boldı,adamı da aspanğa wşıp ketti. Keybiri olardıñ men jetpeytin «qoñır» degen jerde jür desedi.Wlıq wstazdardıñ jasap bergen,wlı ilimderin igere almadım.Älde basqa şara bar ma? Osı jağdaydan bolıp,Imanipedagogika öz ornına kelgen edi. Imanipedagogika-zamanaui tärbie teoriyası. Ol osı däuirdegi irgeli pedagogikalıq ilimderdiñ bir arnağa toğısuı. Anığıraq aytqanda: Materialistik pedagogika, Gumanipedagogika, Etnopedagogika, Islamipeda-gogika  ğılımdarınıñ  zañdı baylanıstarına süyenip,olardıñ özara ıqpaldasuınan tuğan sintezdik ğılım.Imanipedagogika turalı alğaşqı maqala jariyalanğannan    (Tärbie bağıtı imani qwndılıq | Kerey.kz/11273) bergi mağan hat joldağan adamdardıñ  (student,mwğalim,oqıtuşı,pedagog-18  adam) bastı  swrağı:
-Islamipedagogika men  Materialistik pedagogika qalay qabısadı?Meniñ bergen jauaım: «Bizdiñ jauap dayın.Jalpı pedagogikanıñ tärbie toeriyasınıñ asıl özegine «operaciya jasau kerek». Onıñ asıl özegindegi beriş pen bezdi (taptıq idiologiya men jauınger ateizm, köpirme adamgerşilik) sılıp alıp tastap,ornına kisilik, imandılıq,izgilik ilimderin ornalastıru kerek. Osı negizde Imanipedagogika saltanat  qwradı.»

Qobdabay Qabdırazaqwlı

ğalım-jazuşı

Kerey.kz