|  |  |  | 

Sayasat Suretter söyleydi Tarih

Şarqi Türkistanşıl men Çin Türkistanşıl arasındağı qaqtığıs

68684167_1435523626611220_4451688350528569344_n1947-1948 jıldıñ örara kezeñinde Ürimjidegi qazaq igi-jaqsıları men ziyalıları, sayasatkerleri ölkelik ükimettiñ törağa, hatşılarımen birlesip Ürimji qalasına qarastı Qaratau (qıtayşa 南山) baurayında Naurız merekesin toylap şağın qwrıltay jinalısın ötkizedi. Naurız merekesine tigilgen onşaqtı kigiz üydiñ jäne ölkelik ükimet törağaları men äskeri adamdardıñ (qazaq äskeri de bar) suretin anıq köre alasız.

1947-1948 jıldarı Şarqi Türkistanşıl küşter men Çin Türkistanşıl küşter arasındağı qırğiqabaq qaqtığıs qattı uşığıp twrğan kez edi. 1946-1947-1948 jıldarı Manas, Qwtıbi, Böken (Fukañ), Jemsarı, Şonjı, Mori audandarınan qazaq äskeri jasaqtalıp Manas özeniniñ künbatıs betindegi Şarqi Türkistan äskerine arnayı qarulı qorğanısqa ötken kezeñ edi. Sonımen Manastı şekara etken Şarqi Türkistanşıl küşter men Çin Türkistanşıl küşter bolıp eki jaqqa bölingen qazaqtardıñ sayasi oqiğası birşama tereñ sipat aldı. 67631966_1435523689944547_4974029959396851712_n

1946-jılı Şarqi Türkistan men Gomin ekijaq “11 tarmaqtan” twratın kelsimşartqa qol qoydı, kelsimşartta Şarqi Türkistannıñ 30 mıñ äskerin 15 mıñğa qısqartu turalı hattama bar bolatın. 1946-jıldan bastap Şarqi Türkistannıñ äskeri qosını jappay qısqartıla bastadı, äsirese sovet odağınan kömekke kelgen ekinşi jahan soğıs maydanın körgen qazaqtar tügeldey qaytıp ketti. Sovetten kelgen äskeri kömek kilt toqtauına baylanıstı Şarqidıñ äskeri qwramı täjirbiesiz qaldı. Soğıs stratekteri qaytıp ketti, onıñ bir jağı 1944-45 jıldarı Şarqi Türkistanda äskeri reforma jürgizilip soğısqa edauir ısılıp qalğan jergilikti partizan qazaqtardı auılğa qaytarıp jiberip, ornına soğıs täjirbiesi az kileñ jastardı äsker qatarına alğan edi. Olar äskeri tüzilisten ötpey jatıp 1946-jılı Sovettiñ äskeri maman, tehnoloktarı qaytıp ketti. Bwl ölara kezeñ Çin Türkistanşıldardıñ Manastan Moriğa deyingi aumaqtan arnayı qazaq äskerin jinauına jäne İşki qıtay arqılı Aqş-tan äskeri qaru kirgizuine mümkindik berdi. Pätiqan Dälelqanwlı Sügirbaevtiñ “Ospan sirä qanday adam” attı esteliginde Ospan men Ürimjidegi qazaq oqığandarı aqıldasa kelip tört qazaqtı Aqş-qa oquğa attandırğanın tilge tiek etedi, jäne olar sol küyi Aqş-ta qalıp qoydı dep jazadı. 1947-jılğı Nan Kindegi wlıqwrıltay jinalısında işki qıtayda bilim alıp jatqan Şıñjañdıq qazaq, wyğır studentterge sayasi ideyalogiyalıq ügit-näsihat qattı jürgizildi. Şarqi Türkistanşıldar öz ideyasın tıqpaladı, oğan qarsı Çin Türkistanşıl küşter Şarqidıñ aldauına tüspeudi, tuğan elge oralğan soñ özderine jaqtas boludı ügittedi. İşki qıtayda äskeri kolledjde oqığan qazaqtar 1947-jılı Çin Türkistanşıldar qwramındağı qazaq polkında äskeri maman boldı. Olardıñ keyingi tağdırı mülde beymälim. 68270484_1435523746611208_4378933288161509376_n

Sayasi qaqtığıs Ürimji qalasında da tüs alıp jattı. Şarqi Türkistanşıl küşter Ürimjidegi ölkelik ükimettiñ törağaları Masqwt, Janımqan, Qaduan, Sälis, Zakariyalardıñ üstinen ortalıq bilikke şağım hat joldasa, Çin Türkistanşıl küşter on mıñ adamdıq Qazaq, Dwñğan mitingin wyımdastırıp Ürimjidegi Şarqi Türkistanşıl twlğalardıñ Qwljağa otstavkağa ketuin talap etip jattı. 68426179_1435523756611207_713649309182066688_n 68316443_1435523683277881_4627860792249679872_n 67876709_1435523629944553_1056863534534623232_n

Bwl derekke twzdıq bolatın qazaq äskerleriniñ suretin keyin jariyalaudı dwrıs kördim. Suretten Ürimjiniñ Qaratauındağı qazaq kigiz üyin anıq köre alasız. Qazaqtar igi-jaqsılardı jiıp naurız berip jatqan kezde, Çin Türkistanşıl qazaq äskerleri de amandıqqa kepildik etu üşin sol mañıdı qorğap jürgenin bayqauğa boladı. Ärine, bwl naurız merekesi baylanısımen qazaqtar ölkedegi sayasi twlğalardı jinap keleli mäselelerdi ortaq aqıldasqanı anıq. Bwl jinalısqa qatısuşı twlğalardıñ suretin keyin salayın…

Eldes Orda

Kerey.kz

Related Articles

  • Samat Äbiş qalay “sütten aq, sudan taza” bolıp şıqtı?

    Azattıq radiosı Sayasattanuşı Dosım Sätpaev WQK törağasınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı, eks-prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ nemere inisi Samat Äbişke şıqqan ükim “Qazaqstandağı rejim bolaşaqtı oylamaytının körsetti” deydi qazaqstandıq sayasattanuşı Dosım Sätpaev. Sarapşınıñ payımdauınşa, bileuşi “elita” jeke isterimen jäne tasadağıkelisimdermen äure bolıp jatqanda elde tağı bir jaña äleumettik jarılısqa äkelui mümkin faktorlar küşeyip keledi. SayasattanuşıResey öziniñ ekonomikalıq müddeleri men geosayasi josparların keñinen jüzege asıru üşin Qazaqstannıñ işki sayasatına tikeley äser etuge tırısıp jatuı mümkin dep te topşılaydı. PUTIN “QAUİPSİZDİK KEPİLİ” ME? Azattıq: Sonımen wzaq demalıs aldında osınday ülken jañalıq jariyalandı. Meyram aldında, 19 naurızda qazaqstandıqtar mäjilis deputatınıñ postınan Samat Äbişke şıqqan ükim jaylı bildi. Mwnıñ bäriniñ baylanısı bar ma älde kezdeysoqtıq pa? Dosım Sätpaev: Äñgimeni bwl istiñ qwpiya

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    Elena VEBER Atom elektr stansasın salu jäne paydalanu ekologiyalıq qater jäne tötenşe jağdayda adam densaulığına qauipti ğana emes, oğan qosa soğıs barısında Ukrainanıñ Zaporoj'e AES-indegi bolğan oqiğa siyaqtı bopsalau qwralı deydi äleumettik-ekologiyalıq qordıñ basşısı Qayşa Atahanova. Ol mwnıñ artında köptegen problema twrğanın, qazaqstandıqtarğa AES salu jönindegi referendum qarsañında birjaqtı aqparat berilip, onda tek paydalı jağı söz bolıp jatqanın aytadı. Sarapşı AES-tiñ qaupi men saldarı qanday bolatını jayında aqparat öte az dep esepteydi. Goldman atındağı halıqaralıq ekologiyalıq sıylıqtıñ laureatı, biolog Qayşa Atahanova – radiaciyanıñ adamdarğa jäne qorşağan ortağa äserin şirek ğasırdan astam zerttep jür. Ol bwrınğı Semey poligonında jäne oğan irgeles jatqan audandarda zertteu jürgizgen. Qarağandı universitetiniñ genetika kafedrasında oqıtuşı bolğan.

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: