|  |  |  | 

مادەنيەت سۋرەتتەر سويلەيدى شوۋ-بيزنيس

قازاق پاتريوت قۇرىلىسشىسى

kulybayev rysmendiev

11 تامىز كۇنى، بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ اۋماعىندا
قۇرىلىسشىلاردىڭ كاسىبي مەرەكەسى اتاپ ءوتىلدى. ەرىكسىز، مەنىڭ دوسىم
الەكساندر ۆلاديميروۆيچ ريازانوۆتى (1958-2009) ەسكە الدىم. ءيا، بيىلعى
تامىزدىڭ باسىندا ودەسسا قالاسىنا قىسقا ساپار شەكتىم. وسى ايماقتا ءومىر
سۇرەتىن الەكەڭنىڭ تۋىسقاندارىمەن قاۋىشتىم: بولە اعاسى الەكساندر
برايلوۆ، بولە قارىنداسى وكسانا پوزنياك، بولە ءىنىسى اندرەي بارباكار. ودەسسا
ايماعىنىڭ قۇراماسىنداعى يزمايل قالاسىندا تۇراتىن ونىڭ دوسى، جۋرناليس
الەكساندر وبودوۆسكيمەن سويلەستىم. زىمىراپ وتەتىن ۋاقىتتىڭ قارقىنى
سونشاما: بيىل ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ مەزگىلسىز قازاسىنا دارداي ون جىل تولدى.
قايران الەكساندر ۆلاديميروۆيچ ايگىلى امەريكاندىق ەسترادالىق ءانشى
مايكل دجەكسوندەي (1958-2009) جارقىراعان جۇلدىزداي ءوتتى. ەلىمىزدىڭ
قۇرىلىس سالاسىندا الەكەڭ دە ءبىرتۋار جۇلدىز ەمەي نەمەنە؟
الايدا، كەڭ-بايتاق مەملەكەتىمىزدە كۇنى بۇگىنگى دەيىن ونىڭ قۇرمەتىنە
بىردە-ءبىر كوشە، الاڭ، داڭعىل اتالمادى. ەشقانداي ەسكەرتكىش تۇرعىزىلمادى.
قۇرىلىس ماماندىعىن جەتىك مەڭگەرەتىن وقۋشىلارعا ريازانوۆتىڭ سىيلىعى
الدە ستيپەندياسى بەرىلمەيدى. ارينە، ونىڭ دوس-جاراندارى مۇمكىندىگىنشە
الەكەڭنىڭ جەتىستىكتەرىن قۇرمەتتەيدى. مىسالى، ونىڭ اتىنداعى «ءنومىر 25-ءشى
كوپىر سالاتىن جاساعى» اشىلعان. بىراق، بۇنداي تۇلعانىڭ قازاقستان ءۇشىن
جاسالعان ەڭبەگى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تانىلۋى كەرەك. ول باسقارعان
قاپشاعايداعى «ترانسسترويموست» كومپانياسى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ
اۋماعىندا ەڭ ءىرى كوپىر سالاتىن فيرمالارىنىڭ ءبىرى بولدى.
«ترانسسترويموست» كومپانياسىندا التى مىڭ استام جۇمىسشىلار مەن
ينجەنەرلەر ىستەدى. قازاقستان تۇگىل، رەسەيدىڭ وزىندە وسى فيرما بىرنەشە ءىرى
جوسپارلارىن ورىندادى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ
قۇرىلىس نارىعىندا قانداي قاتاڭ باسەكەلەستىك بارشىلىق! سونىڭ وزىندە،
ساشا اعاي مۇناي نەمەسە بيداي سەكىلدى تەز وتەتىن شيكىزات بۇيىمىمەن ەمەس،
قۇرىلىستىڭ ەڭ كۇردەلى سالاسى – كوپىر سالۋ ونەركاسىبى – ارقىلى رەسەيدىڭ
نارىعىندا نىق ورنىڭ باستى. ونىڭ باتىل ءومىر ۇستانىمى كۇردەلى ساياسي
ماسەلەلەردى دە قامتيتىن. تەلە سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە الەكساندر
ۆلاديميروۆيچ بىلاي دەدى: «قازاقستان الەمدەگى ەڭ دامىعان مەملەكەتتەردىڭ
العاشقى بەستىگىنە كىرۋى ءتيىس!» نە دەگەن اسىل، جۇلدىزدارعا قاراي جەتەلەيتىن
مۇرات!
الەكەڭ اۋىلشارۋاشىلىق باتىرى نۇرمولدا الدابەرگەنوۆتەي
ەلىمىزدىڭ ناعىز ەڭبەك ەرى بولعان ەدى. بالكىم، ماركسيزم-لەنينيزم ىلىمىندەگى
«تاريحتاعى تۇلعا ماڭىزدىلىعى» («رول ليچنوستي ۆ يستوري») ۇعىمىنان
حاباردارسىز. ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ مەزگىلسىز اجالىنان كەيىن كوپ ۇزاماي تابىستى
«ترانسسترويموست» قيراپ، بانكروتتىققا ۇشىرادى. نۇرەكەڭنىڭ دە دۇنيەدەن

2
وتكەنىنەن سوڭ، ونىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق دارىنىنىڭ ارقاسىندا گۇلدەنگەن
مۇقىرى اۋىلى ەكى-ءۇش جىلدان كەيىن قايتادان ارتتا قالدى. ايتپاقشى،
الەكەڭنىڭ مەزگىلسىز اجالى ونىڭ اسا قارقىندى ەڭبەكقورلىعىنىڭ سالدارى
بولسا كەرەك. ءىرى باستىق بولا تۇرا، پالەن قۇرىلىس ورنىندا شۇڭقىردىڭ
قازىلۋىن دا كەيدە باقىلادى ەڭبەك باتىرىمىز! سونشاما مۇقياتتى جەتەكشى
بولعان الەكساندر ۆلاديميروۆيچ! چەرنوبىل اپاتىنىڭ قۇتقارۋ-قالپىنا
كەلتىرۋ جۇمىستارىنا قاتىستى جىگەرلى الەكەڭ، الپاۋىت ەلدىڭ الدىندا
ازاماتتىق بورىشىن ورىنداپ.
سونىمەن قاتار، الەكساندر ۆلاديميروۆيچ كەرەمەت دوستىق قاسيەتتەرىن
يەسى بولعان. مىسالى، 2009 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا وتكەن ونىڭ 50-جىلدىق
مەرەيتويىنىڭ قۇرمەتتى قوناقتارىنىڭ اراسىندا قازاقستان
رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇرىنعى قۇرىلىس ءمينيسترى اسقار التىنبەكۇلى
قۇلىباەۆ پەن جامبىل ايماعى مەركە اۋدانىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى بولات
قاناتبايۇلى رىسمەنديەۆ كوزگە ءتۇستى. مەرەيتويلىق فوتوسۋرەتىمدە قوس
بىردەي مەملەكەتتىك قايراتكەرلەر قاتارلاسىپ تۇر. ارتقى قابىرعادا
بەينەلەنگەن كوپىر – «ترانسسترويموست»-تىڭ بەلگىسى. گۇلشوقتىڭ تاساسىندا
تۇرعان مۇرتتى ەر ازامات – وسەتين حالقىنىڭ بالاسى، ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ
ورىنباسارى تيمۋر ۆيلگەلموۆيچ ناكۋسوۆ. الەكەڭنىڭ باسقا دوسى، استانا
قالاسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى اسقار ۇزاقبايۇلى مامين، مەرەيتويدىڭ وزىنە
قاتىسپاسا دا، مەرەكەلىك شارا وتكىزىلەتىن الماتىلىق «انكارا» قوناق ۇيىنە
كەلىپ، ا.ۆ. ريازانوۆتى جەكە تۇردە قۇتتىقتادى. الەكەڭنىڭ مەرەيتويىندا
اسابا رەتىندە بەلگىلى تەلە جۇرگىزۋشىسى ۆالديس پەلش بولسا، ونىڭ مادەني
باعدارلاماسىنا نۇرلان ابدۋللين، «دوس مۇقاسان» توبى، ءجاميلا
سەركەباەۆا، يۋري لوزا، «ۆەراسى» توبى جانە باسقا ونەر قايراتكەرلەرى
قاتىسقان.
ۇلكەن كاپيتاليست بولسا دا، الەكساندر ۆلاديميروۆيچ تۋعان ەلىنە
قولىنان كەلگەنشە كومەكتەستى: مەركە ەلدى مەكەنىندە وقىعان مەكتەبىن كۇردەلى
جوندەۋدەن وتكىزىپ، كوپىر سالدى. جاسىراتىنى جوق، وزگە ۇلتتىڭ
جەتەكشىلەرىنىڭ كوبىسى قازەكەڭدەردى تەحنيكالىق ماماندىقتارعا جولاتپاۋعا
تىرىسادى. ءوز كەزەگىندە، الەكەڭ كوپتەگەن قازاقتاردى ءتيىمدى جۇمىس
ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتتى. «ترانسسترويموست» كەڭسەسىندە كابينەت
ەسىكتەرى اتاۋلارىنىڭ ءبارى دەرلىك قازاقشا جازىلعان ەدى. ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ
ۇلكەن بالاسى ۆالەنتين دە (1981-2008) وتان سۇيگىش ازامات بولدى. ۇلتتىق
قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ اكادەمياسىنا تۇسكەندە، ۆاكەڭ بۇكىل تالاپكەرلەردىڭ
اراسىندا ەڭ جوعارى ۇپاي جينادى! الەكەڭ وتانىمىزدىڭ باسپاگەر مەن
ءباسپاسوز سالاسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان جان ەدى. ونىڭ «مى سوەدينياەم
بەرەگا…» كىتابى اعىلشىن مەن قازاق تىلدەرىنە اۋدارىلعان، تۇساۋكەسەرى قر
ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا ءوتتى. جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ تىلشىلەرىنە بىرنەشە سۇبەلى
تاپسىرىستارىن بەردى قايران كوپىر سالۋشىسى. قاپشاعايداعى باسكەتبول
قۇراما كومانداسىنا دەمەۋشىلىك جاسادى.

3

دانيار ناۋرىز

ۋكراينا

Related Articles

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

  • الماتىدا ءزىلزالا بولسا، ەڭ الدىمەن قانداي ۇيلەر قيراۋى مۇمكىن؟ ساۋلەتشى ايدار ەرعاليمەن سۇحبات

    پيوتر تروتسەنكو الماتىنىڭ جوعارعى جاعىنداعى كوپقاباتتى عيماراتتار. 18 شىلدە، 2022 جىل قازاقستاندىق ساۋلەتشى ايدار ەرعالي ەگەر كۇشتى جەر سىلكىنىسى بولسا، سەيسميكالىق قاۋىپتى ايماقتا ورنالاسقان الماتى قالاسى قانداي قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەلەتىنىن، سوۆەت كەزىندە سالىنعان ۇيلەر قازىرگى زامانعى كوپقاباتتى عيماراتتارمەن سالىستىرعاندا جەر سىلكىنىسىنە توتەپ بەرۋگە نەلىكتەن ءالسىز ەكەنىن ايتتى. 23 قاڭتار كۇنى الماتىدا جەر ادەتتەگىدەن قاتتىراق سىلكىنىپ، ەلدى دۇرلىكتىردى. بۇل وقيعا كەڭ اۋقىمداعى تابيعي اپاتقا قالا بيلىگى مەن تۇرعىندار قانشالىقتى دايىن دەگەن اڭگىمەنى قايتا قوزدىردى. جۇرت اسىرەسە توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى دەپارتامەنتتىڭ ەرتە حابارلاۋ جۇيەسى دۇرىس جۇمىس ىستەمەگەنىن، سمس-حابارلامالار دەر كەزىندە تۇسپەگەنىن دە سىنعا الدى. جەر ءبىرىنشى رەت سىلكىنگەن ساتتە الماتى تۇرعىندارى جاپا-تارماعاي ۇيدەن سىرتقا قاراي جۇگىردى، كەيبىرى ءتىپتى سىرت كيىمىن دە كيمەگەن

  • شاعىن ساراپتاما:شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى

    شاعىن ساراپتاما 1934-35 جىلى جاڭا شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى قۇرىلعان سوڭ شەتەلدەن وقۋ، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى كەشەندى جۇزەگە استى. سونىڭ نەگىزىندە ولكەلىك ۇكىمەت سوۆەت وداعىنان وقيتىن جاس تالاپكەرلەرگە كونكۋرس جاريالاپ ارنايى ۇكىمەتتىڭ وقۋ ستيپەندياسىن ءبولدى، ناتيجەسىندە 1935-39 جىلدارى ۇزىن سانى 300-گە تارتا ستۋدەنت سوۆەت وداعىندا ءبىلىم الدى. 1935 جىلدارى شىعىس تۇركىستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ ەڭ كوپ وقۋعا تۇسكەن ءبىلىم ورداسى- تاشكەندەگى ساگۋ ەدى، اتاپ ايتقاندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى. تاشكەننەن وقىعان شىڭجاڭدىق ستۋدەنتتەر شىعىس تۇركىستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا ءتۇرلى قىزمەتتە جۇمىس ىستەدى، ولاردى كەيىن “تاشكەنتشىلدەر” دەپ تە اتادى. 1939 جىلدان كەيىن ماسكەۋ مەن شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ اراسى ديپلوماتيالىق داعدارىسقا ۇشىرادى، سونىڭ كەسىرىنەن رەسمي ءۇرىمجى سوۆەت وداعى قۇرامىنداعى ستۋدەنت ازاماتتاردى ەلگە شاقىرتىپ الدى. ءبىلىم

  • ءتسيفرلى تەڭگە “جاڭا ەكونوميكا” قۇرۋعا كومەكتەسپەك

    بلوكچەين تەحنولوگيالارى قازاقستاندى جەمقورلىقتان بارىنشا تازارتىپ شىعا الادى. بۇگىن مەملەكەت باسشىسى بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ جۇمسالۋىن باقىلاۋ ءۇشىن تسيفرلىق تەڭگەنى پايدالانا وتىرىپ، اقشانى تاڭبالاۋ كىلتى تۋرالى ايتىپ ءوتتى. ءتسيفرلى تەڭگەنىڭ ەڭ مىقتى جەرى وسى. پروگراممالانعان توكەن بولعاندىقتان اقشا كىمنەن كىمنىڭ قولىنا ءوتتى، باقىلاپ وتىرا الامىز. مىسالى، مەملەكەتتىك تەندەرلەردىڭ بارلىعىن ءتسيفرلى تەڭگەگە اۋىستىرىپ، وسى تەندەرلىك ءتسيفرلى تەڭگەنى قولما-قول اقشا رەتىندە شەشىپ الۋ مۇمكىن بولمايتىنداي جاساپ قويۋعا بولادى. سوندا ءبىز تەندەر جەڭىمپازىنىڭ اقشانى قالاي جۇمساعانىن، كىمنەن تاۋار العانىن، كىمدەرگە قانشا ايلىق تولەگەنىن كورىپ، سودان ۇلكەن BIG Data بازاسىن قۇرايمىز. ءدال وسى كەزدە، مەملەكەتتىك اقشاعا مۇمكىندىگىنشە قازاقستاندىق تاۋار الىنعاندىعىن باقىلاپ، ماجبۇرلەپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بار. وسى ارقىلى جەمقورلىقتى اتىمەن جويىپ، وتاندىق بيزنەسكە مىقتى قولداۋ كورسەتە الماقپىز.

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

1 پىكىر

  1. اۆتور ززززز

    اۆتوردىڭ قاتەسى، الەكەڭنىڭ مەرەيتويى 2008 جىلى ءوتتى.

POST YOUR COMMENTS TO اۆتور ززززز (Cancel)

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: