Jügirtpeler
 |  | 

Tarih

Huañ PU äskeri mektebinen bilim alğan Şığıs Türkistandıq qazaqtar

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Sep 20, 2019

21616289_934379660058955_147339601436112667_n

Eldes Orda

20-şı ğasır basında dünie jüzinde tört ülken äskeri oqu ornı bolsa, sonıñ biri- Huañ PU äskeri mektebi (黄埔军校) dep jazadı qıtay jazuşıları. Şınımen de bwl äskeri mekteptiñ däuirlik röli eresen zor bolğan. Bügingi qıtay memleketiniñ qalıptasuına tikeley tarixi ıqpal jasağan üzdik oqu ornı. Mingo ükimetiniñ prezidenti Jañ QAYŞI (蒋介石) öziniñ sayasattağı ömirin osı äskeri oqu ornında orınbasar meñgeruşi boludan bastağan. Tipti, kömenes qıtaydıñ prem'er ministri Ju IÑLAY (周恩来) da sayasattağı ğwmırın osı oqu ornında sayasi meñgeruşi boludan qalıptastıra bastağan-tın. Huañ PU äskeri mektebi qıtaydıñ tayau zamanğı üş ükimetine äskeri, sayasi twlğalardı, qağılez SAYASATTANUşılar men ataqtı TIÑŞILARdı da jetistirip bergen oqu ordası. Bir qızıq jäyit, osı äskeri oqu ornınan bilim alğan QAZAQtardı bile bermeymiz. Huañ PU äskeri oqu ornı qwrılğannan beri odan wzın sanı onğa juıq QAZAQ oquşıları ärtürli salada bilim alğan. Kerek deseñiz, birikken koalecsiya ükimeti kezinde Qaduan Hanım bastağan QAZAQ depudattarı Mingo (民国) astanası Nänkiiñde (南京) Huañ PU äskeri mektebinen bilim alıp jatqan Şığıs Türkistandıq soñğı qazaq oquşılarımen kezdesken degen derek bar. 21616195_934379666725621_156967519312442857_n
Biz Istanbwldan, Qazan men Bwqaradan bilim alğan Şığıs Türkistandıq qazaqtardıñ deregin bilemiz. Bertingi jıldarda Zaysan, Almatı jäne Taşkennen ärtürli mamandıq salasında oqığan Şığıs Türkistandıq Qazaqtardı derekterden qarap bilemiz, al nege Nänkiñ men Guañ JUda Huañ PU äskeri mektebinde bilim alğan QAZAQtar turalı bile bermeymiz? Bwnıñ sebebi meniñşe mınada:
Birinşiden, bwğan deyin fb jazbamda jazğamın Çin Türkistanşıldar men Şarqi Türkistanşıldardıñ ayqası turalı. İşki qıtayda bilim aluşınıñ köbi Çin Türkistanşıl boldı, Sovet odağınıñ küşimen Kömenestermen ımırağa kelgen Şarqi Türkistanşılar olardı Şıñjañnan “alastay” bastadı. Şıñjañğa oralğan olardı türli jaqtan qaqpayladı. Olarğa sayasi twnşıqtıru jasadı. Olar sayasi, ruxani, tarixi jaqtan adam nanğısız soqqığa wşıradı. Al, Şarqi Türkistanşıldardıñ ziyalıları birmezgil kömenestermen sayasi ımırada bolğandıqtan tarixi, mädeni, twlğalıq jazbalardı tek öz müddelerine beyimdep jazıp-sızıp, olar turalı şınayı tanımdıq aqparattıq mälimet jazılmadı. 21558727_934379730058948_5792459101663636116_n
SOSIN, işki qıtaydan bilim alğan Çin Türkistanşıl QAZAQ oquşıları köbinde OSPAN Batır jağında boldı, sosın da keybiri atılıp ketti. 1983- jıldarı Gomindañnıñ (国民党) Biñtuan (兵团) därejeli äskeri kadrları aqtalsa da QAZAQtar aqtalmadı. Olar turalı mağlwmattı ğılmi aynalımğa endiru ülken sayasi qatelikke äkeletin bolğan soñ eş aytılmay qalıp kete berdi.
Tağı bir sebep, Şıñ DUBAN ükimetiniñ aldı artındağı Şıñjañ qazaqtarınıñ mädeni, ağartu tarixı ökinişke oray tolıq aşılmadı. Keyingi jazuşılar ÜŞ AYMAQŞILDIQ şeñberden şıqpadı, al odan soñğılar Kömenestik ideyalogiyalıq qwrıqtan alıstay almadı.
Jwrttıñ nazarında bolsa eken dep jazıp otırmız, artıq-kemi bolsa ayıp etpeñizder!

Related Articles

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Baqsılar institutı

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

  • Şağın saraptama:Şıñjañ ölkelik ükimeti, şetelge oquşı jiberu jwmısı

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Şağın saraptama 1934-35 jılı jaña Şıñjañ ölkelik ükimeti qwrılğan soñ şetelden oqu, şetelge oquşı jiberu jwmısı keşendi jüzege astı. Sonıñ negizinde ölkelik ükimet Sovet Odağınan oqitın jas talapkerlerge konkurs jariyalap arnayı ükimettiñ oqu stipendiyasın böldi, nätijesinde 1935-39 jıldarı wzın sanı 300-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı. 1935 jıldarı Şığıs Türkistandıq studentterdiñ eñ köp oquğa tüsken bilim ordası- Taşkendegi SAGU edi, atap aytqanda Ortalıq Aziya Memlekettik Universiteti. Taşkennen oqığan Şıñjañdıq studentter Şığıs Türkistannıñ barlıq aymaqtarında türli qızmette jwmıs istedi, olardı keyin “Taşkentşilder” dep te atadı. 1939 jıldan keyin Mäskeu men Şıñjañ ölkelik ükimettiñ arası diplomatiyalıq dağdarısqa wşıradı, sonıñ kesirinen resmi Ürimji Sovet Odağı qwramındağı student azamattardı elge şaqırtıp aldı. Bilim

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: