|  | 

Twlğalar

Jaqiya qajı – imani joldıñ jarşısı

scale_600-1
Aspandı äuelep wşqan qıran qws jılı wyasına qaytıp oraldı. Sarı auız balapandarı qanattarı qataymağandıqtan, mamıq jaydan alısqa wzay alar emes. Anaları qaşan tamaq äkelgenşe janarların kök aspanğa qadap, wzaq kütken edi. Auızına tistegen qoregimen när jalğatıp, balapandarınıñ mäz-mäyram bolğanın körip, analıq qws ta quanışqa bölendi.
Osı bir jılı körinisterdi wzaqtan beri qadağalap twrğan Jaqiya ömirde izgilik ataulınıñ qalay payda bolğanın oylap, bas qatırdı. Atası aytıp otıratın äñgime de oyına oraldı. Bükil jahandı jaratqan bir Alla degen sözdiñ astarına üñilgisi keldi. Biraq, Jaratuşı Qwday turalı kimnen swrarın bilmey tosıldı. Jarıtıp aytar adam bolsa şe? Auıldağı moldağa barayın dese, qazir olardıñ da qarası azaydı. Joqtıñ qası dese de boladı. Molda ataulınıñ soñına şıraq alıp tüsken keñes ökimeti «din –apiın» dep talayınıñ közin qwrtıp, temir torğa toğıtıp tındı.
Bwl otızınşı jıldardıñ ayaq şeni edi. Qaymana qazağın aştıq näubeti qarpıp, qatigez tağdırdıñ aşı zapıranın jwtqan qım-quıt kezeñde öziniñ düniege kelip, eñseni ezgen eleske tolı säbi künderin de emis-emis biledi. Endi mine, sol balğın balalıq şaqtıñ auılınan wzamay jatıp, ğalamnıñ jaratılısı jaylı qalıñ oydıñ qarmauına tüsti. San saual sanasın kezip, san-saqqa jügirtedi. Biraq, Jaratılıs jaylı osı bir saualğa jauap taba alar emes. Säbilik päk sezim şıñırau qwzdıñ da, şıñı biik asudıñ da köz aldınan kölbeñdegen sağım körinisterine jeteley berdi…
Ombınıñ irgesindegi auılına kelgen bir meyman Jaqiyanıñ üyinde qonaq boldı. Qonaq degeni bolmasa, Jaqiyanıñ da ata-anası jwtañ ömirdiñ küyki tirliginen öz meymanına asta-tök dastarhan jaya almadı. Aq peyilmen işilgen qara şay da meymannıñ mereyin tasıttı. Jaqiya özin tolğandırğan köp saualğa sol küni jauap taptı. Alla tağala jäne onıñ uahi sözderi jazılğan Qwran jaylı köp mağlwmat alıp, tanımın joğarılattı. Bala jüregi Allağa degen süyispenşilikti alğaş ret şınayı sezingen kezi de osı edi.
Äke bayğws balasına Alla jaylı bolğan bwl äñgime turasında eşkimge tis jarıp aytpaudı qattı tapsırdı. Al, özin Jaratuşı qwdiretke degen sırğa tolı älemmen qauıştırğan adamnıñ kim ekenin bilgen de emes. Üyine moldanı qondırğanı üşin talay adam naqaqtan-naqaq jazalanğan zaman edi ğoy. Bala Jaqiyağa äkesi onı saqtandıru üşin de meymanınıñ esimin jasırğan şığar-au.
Mine, sol Jaqiya eseye kele özin jaratqan Alla tağalanıñ süyikti qwlı bolamın dep bar ömirin imandılıq jolına arnadı. Bala küninde aq jol nwsqağan auızı uäli sol atasınıñ: «Dinşil bolsañ, şınşıl bol, özimşil bolsañ, oñbaysıñ» degen sözin qaperinen eş şığarğan emes.
«Din dese, auıldağı şal-şauqannıñ şala qayırğan «qwlhuallası» oyğa keletin bwrın. Sosın… änebir bayağıda janarmay ortalığı bolğan orındardı sol atalar «selsebetke» kirgiştep jürip, swrap alğan eki bölmeli eski meşit eske tüsetin. Bizdiñ sol bala tüsinik «din» söziniñ mağınası bwzılğan bir dübärä kezeñniñ soqqısına wşıradı. Bwl kezeñniñ adamdarı Qwdayğa sendi, biraq, qwlşılıqtı zeynetke şıqqannan keyingi josparına kirgizdi.
Haqqa senim şelpek pisirip, ölgen adamğa janaza asın berumen şekteldi. Qwran kärim törden, biikten orın aldı, häm sol biiginen tömendemey, şegege ilingen qalpı qalıp qoydı. Şañ bastı… «ata-babamız»degenge sayatın däyeksiz äñgimeler sol soqqığa wşırağan wğımnıñ saldarı edi. Qazaq asa qadir twtatın, dara twlğalı danışpan , «Allanıñ özi de ras, sözi de ras» dep jırlağan Abay qayda qaldı?» dep tolğanadı Jaqiya qajı bir esteliginde.
Mine, sol islam danalığın nasihattağan Jaqiya qajı Beysembaywlı 1932 jılı Ombı oblısınıñ Lyubin audanına qarastı qazaq auılında düniege keldi. Kişkentayınan imani joldı tañdap, 1959 jılı Özbekstannıñ Bwhara qalasındağı «Mir-arab» medresesine oquğa tüsti. Osı bilim ordasında on jıl oqığan Jaqiya Beysembaywlı üzdik diplom alıp şığadı. Sol kezdegi Özbekstannıñ bas müftii Babahan Işannan tälim alğan ol öziniñ bala künindegi Alla tağala jaylı sırlarına odan sayın qanığa tüsken edi. Keyin Almatı qalasınıñ bas imamı bolıp, dindi nasihattap, adamdardı allanıñ jolına saldı.
Al, arağa birer jıl salıp Siriyağa sapar şekti. Damask Islam universitetinde «Şarihat» fakul'tetinde oqıp, onda da öziniñ bilimdar şäkirt ekenin tanıttı. Qızıldar ökimetiniñ ayı aspandap twrğan kezinde bwlay şetel asıp, din bilimin alu degeniñ ekiniñ biriniñ tağdırına bwyıra bermeytin baq edi. Jaqiya Beysembaywlı sol baqıttıñ özine oñaylıqpen kelmegenin de biledi. Sebebi, osı bedeldi bilim ordasın tämämdağanan keyin Qazaqstan mwsılmandarı qaziyatın basqaruğa mümkindik aldı. Qazaqtıñ da ata-babalardan wstanıp kele jatqan dinin jaña kökjiekke köteruge atsalıstı. Imandılıqtan alşaqtap bara jatqan wrpağın araşalap qaludıñ qamına den qoydı.
Bwl onıñ islam dinin örkendetudegi eñ bir qajırlı ter tökken jıldarı edi. Osı twsta elimizde qanşama meşitter aşıldı. Keñes biliginiñ sayasatı dindi memleketten aulaqtatu bolsa da, halıqtıñ dini senimine qılau tüsiru qiın bolatın. Birde ol keñes delegaciyası qwramında Afrikanıñ Nigeriya, Mali jäne Senegal elderine sapar şekti. Ondağı mwsılmandıq jağdayğa qanıqtı. Özi de qazaq jerindegi islamnıñ äleueti turalı äñgimeler ayttı. Sol esteliginde: «Men afrikalıq bauırlarıma keñ baytaq qazaq jeriniñ tarihı men halqı jaylı oy qozğadım. Wlttıq jäne dini dästürlerdiñ bite qaynasıp, qazaqtardıñ şariğat ilimderin özderiniñ kündelikti ömirlerinde bastı wstanım etetininen de habardar ettim. Şınında, qazaq jwrtı ateystik ömirge kirikse de, Allasın eşqaşan auzınan tastağan emes. Elimizde köp meşitter salınıp jatqanın, osınday irgeli Allanıñ üyiniñ Abay elinde qwrılısı bastalğanın da jetkizdim» deydi ol.
Qajı ömiriniñ önegeli bir soqpağı Kökşe jerinde jalğastı. Osında on jeti jıl oblıstıq meşittiñ bas imamı bolıp qızmet etti. Bwl sekseninşi jıldardıñ bası edi. Keşegi keñestiñ ideologiya kommunistik senimdi bastı nısana etip, bar wlttıq qwndılıqtardı orıs şovinizminiñ astarına jatqızğan alasapıran kezeñ edi ol. Alaş deseñ, wltşıl atanıp, qudalauğa tüsirgen tar zaman-ay deysiñ. Jaqiya qajınıñ islamdı nasihattau arqılı wlttıq arnamızdan alıstamauğa qwlşına kirisken jıldarı da osığan twspa-tws keledi. Öziniñ uağız sözderinde qazaq wltı ruhaniyatınıñ negizgi arnası – islam dini ekenin de qorıqpay ayta aldı. Imandılıq küşeyse, biz wlt retinde küşeyetinimizdi de ol ärkez eske saldı.
Ol Kökşe jerine alğaş imam bolıp kelgende oblısta bar-joğı bir ğana meşit bar edi. Keyingi jıldarı Kökşetau qalasında eki, Qızıltu, Leningrad, Lenin audandarında meşitter aşıldı. Al onıñ şäkirti, alğaş öz sauatın aşqan Erkin qajı Kökşetau qalasında sol jıldarı 140 şäkirt Jaqiya Beysembaywlınıñ aldınan bilim alğanın aytadı. Tipti, öz qarajatına dini oqulıqtar da şığaradı.
Kökşetau qalasındağı qazirgi Nauan hazret atındağı ortalıq meşittiñ aşıluına da kuä bolğan edik. Oblıs basşılarına qayta-qayta barıp, bwrınğı meşit ğimaratın özine qaytartqızdı. Sondıqtan qasietti dinimiz üşin eren eñbek etken Jaqiya qajınıñ önegeli ömiri kimge bolsın ülgi bola aladı. Keşegi qım-quıt zamanda islamnıñ keñ taraluına ayanbay ter tökken abzal jannıñ är isine Alla razı bolsın dep dwğa etemiz.
Ol öz esteliginde: «Zadı islam dini eşqaşan jamandıqtı, zwlımdıqtı uağızdap körgen emes. Qayta onday iske ayaq baspa deydi. Eger öz basıña payda istey almasañ, ne üşin ömir süresiñ. Jalğız-aq öz basıñnıñ qamın oylasañ, onda kim üşin ömir süresiñ Al, qolıñnan keler bar jaqsılıq jalğız basıñnan artılmasa, özgege qalay qamqor bolasıñ!» degen sözin oqıp otırıp, şınında, din üşin jaratılıp, Allanıñ qwdiretin öz bauırlarına jetkizu isine bar ğwmırın arnağan jannıñ esimin este wstau abzalılarıq bolar edi degimiz keledi.
Baqıt SMAĞWL.

Related Articles

  • TÄÑİRİ QALAUI TÜSKEN JAN

    Mandoki Qoñırdıñ tuğanına 80 jıl toluına oray «Täñiri meni tañdadı»  Mwhtar Mağauin Mandoki Qoñır Iştvan – otanı Majarstan ğana emes, külli türki düniesi qasterleytin wlıq esimder qatarındağı körnekti twlğa. Şıñğıs jorığı twsında Karpat qoynauındağı madiyarlar arasınan pana tapqan qwman-qıpşaq jwrtınıñ tuması Mandoki Qoñır onnan asa tildi erkin meñgergen, bwğan qosa zertteuşilik qarımı eren, Twran halıqtarınıñ fol'klorlıq-dünietanımdıq sanasın boyına darıtqan ğalım. Ol türkologiya ğılımımen dendep aynalısıp qana qoymay, HH ğasırdıñ törtinşi şireginde Şığıs pen Batıs­tıñ arasında altın köpirge aynaldı, milliondardıñ ıqılas alqauına bölendi. YAki ol halıqtar arasın jaqındas­tırğan mämileger, ozıqtarğa oy salğan köregen edi. Zamana alğa jıljığan sayın mereytoy ieleri turalı aytılatın jayttar estelik pen ötken şaq enşisine köşedi. Közi tiri

  • Nwralı batırdıñ kesenesi  jöninde

    Keyingi kezde Nwralı batırdıñ kesenesi jöninde ärtürli äñgimeler şığıp jürgen körinedi. Onıñ biri Moñğoliyadan kelgen bir tuısqanımız basqa bir belgili jerlesimizdiñ Nwralı batırdıñ ziratı dep kigiz üy siyaqtı saman kirpişten qalanğan  ädemi zirattıñ janına barıp qwran oqığanına kuä bolğanın keltiripti. Ol jigittiñ  körgeni de, aytıp otırğanı da şıñdıq. Öytkeni 1982 jılğa deyin eldiñ köpşiligi, onıñ işinde  men de solay  oyladım. Äñgime tüsinikti bolu üşin men sol kezdegi oqiğadan bastap bayandayın. Men 1961 jılı Semeydiñ  mal därigerlik institutın bitirip keldim. Meni  sol kezdegi  S.M. Kirov atındağı  kolhozğa mal därigeri etip jiberdi. 1962 jılı bwl kolhoz «Gornıy» sovhozına aynaldı. Biz bala kezimizden: «Nwralı atamızdıñ ziratı S.M Kirov atındağı kolhozdıñ jerinde ornalasqan,   Babamız batır bolğan kisi, al onıñ janındağı qabırdıñ  wzındığı jeti kez, bizdiñ  babamızdan  da  asqan

  • Alıstağı ağayınnıñ Atamekenge oralu jolın twñğış aşqan qazaqtıñ qaharman qızı

    Ol kim deysiz ğoy, turasın aytsam ol Sağat Zaqanqızı. Toqsanınşı jıldardağı alğaşqı köş Moñğoliya qazaqtartarınan bastalğan. Sol köşti alğaş bastağan adam Sağat Zaqanqızı. Bwğan eşkimniñ dauı joq. Jarğaq qwlağı jasttıqqa timey, sonau qiın-qıstau zamanında alıstağı ağayındardıñ jolın aşqan osı adamdı qazaqtıñ qaharman qızı atauımızdıñ özindik sebebi bar. “Köş basşısımen körikti”  “Körgeni jaqsı köş bastar”  deydi atam qazaq.   Osı eki auız sözdiñ astarına üñilip qarasaq, onda, ülken män mağına bar ekenine köz jetkizemiz.       Bwrınğı auıl köşiniñ özinde, köş basşıları tört tülik maldıñ örisiniñ jağdayına qaray, är mezgildegi auarayınıñ özgerisine say, köşip qonuda bir basına jetip artılar  ülken jauapkerşilik  jüktese, Moñğoliyada twratın qandastarımızdıñ bir jarım ğasır ğwmır keşken el jerinen ,

  • KENESARI HANĞA TAĞZIM

    Jüz elu jıl! Biıl Kenesarı hannıñ şäyit bolğanına bir jüz elu jıl toldı. Kenesarı ğana emes. Naurızbay bahadwr swltan, Erjan swltan, Qwdaymende swltan. Qıpşaq Iman batır, Tama Qwrman batır, Dulat Bwğıbay batır, Dulat Jauğaş batır, Dulat Medeu bi, qılıştıñ jüzi, nayzanıñ süñgisi bolğan tağı qanşama azamat. Qazaq Ordasınıñ eñ soñğı jaraqtı jasağında qalğan üş mıñnan astam alaman. Bäri de şäyit boldı.Kenesarı hannıñ, onıñ eñ soñğı jauınger serikteriniñ qasietti qanı şaşılğan aqırğı sağatta tört ğasır boyı töre tañbalı qızıl tuı jelbiregen wlı memleket Qazaq Ordası şayqalıp barıp qwladı. Alaş balası sonau Üysin, Ğwn, Türik zamanınan tartılğan, Altın Ordağa jalğasqan, Qazaq Ordasına wlasqan, Ortalıq Aziya tösinde jiırma ğasırdan astam, ğalamat wzaq uaqıt

  • NKVD atqan QAZAQTIÑ QAYSAR QIZI

    Stalindik repressiya jıldarında Alaş qayratkerlerimen birge atılğan qazaqtıñ qaysar qızı Şahzada Şonanova atılğan qazaqtıñ üş qızınıñ biri. NKVD jendetterin Şahzadanıñ şıqqan tegi şoşıttı, sondıqtan ayuandıqpen äbden azaptap bolğasın atıp tastadı. Sonımen Şahzada Şonanova kim ? Şahzada Aronqızı Şonanova-Qarataeva 1903 jılı Batıs Qazaqstan oblısı Sırım (Jımpitı) audanında düniege keldi. Äkesi Aron Qarataev, alaş qayratkeri, Resey Dumasına deputat bolıp saylanğan Baqıtjan Qarataevtıñ inisi. Şahzadanıñ özi Şıñğıshannıi tikeley wrpağı edi. Şahzadanıñ tegi bılay: Şıñğıshan-Joşıhan-Toqay Temir-Öz Temir-Öz Temir hoja Badaqwl wğılan-Orıshan-Qwyırşıq han-Baraq han-Jänibek han-Ösik swltan-Qaratay swltan-Bisäli-Däuletjan-Aron-Şahzada. Şahzadanıñ anasınıñ da tegi mıqtı, Bökey ordasınıñ hanı Jäñgirdiñ nemeresi Hwsni-Jamal Nwralıhanova. Qazaqtan şıqqan twñğış joğarı bilimdi mwğalima 1894 jılı Bökey ordasında qazaq qızdarına arnalğan alğaşqı mektep aştı,

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: