|  |  | 

كوز قاراس تاريح

شاڭىراققا قارامايتىندار

 

almaidagi nauriz 2016

2020 جىلدىڭ ماۋسىمىندا، ۆەرنىي قالاسىنداعى (قازىرگى الماتى) كازاچەستۆو كوتەرىلىسىنىڭ جەڭىلىسىنە ءجۇز جىل تولادى. كورنەكتى بولشەۆيك پەن جازۋشى، دميتري اندرەەۆيچ فۋرمانوۆ، وسى جەڭىسكە ەلەۋلى ۇلەس قوستى. 1924 جىلى، ول وسى جان تۇرشىكتىرەتىن وقيعانى سۋرەتتەيتىن  «مياتەج» («كوتەرىلىس») دەگەن تاماشا رومانىن جازىپ بىتىرەدى. anikina 1

ايتپاقشى، «مياتەج» رومانى 1916 جىلعى امانگەلدى يمانوۆ كوتەرىلىسىنىڭ حايۋاندىقپەن جانشىلىپ قالعانى تۋرالى الەم ادەبيەتىندەگى بىرەن-ساراڭ شىعارمالارىنىڭ ءبىرى.  ونىڭ تۇششىمدى دايەكسوزىن كەلتىرۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر: «تسارسكوە پراۆيتەلستۆو س مولنيەنوسنوي بىستروتوي پومچالو سيۋدا كاراتەلنىە وتريادى، پومچالو ترانسپورتى ورۋجيا، كوتورىم سنابديلو كۋلاكوۆ… ي پوشلا رەزنيا. وتكرىلاس نەراۆنايا كروۆاۆايا بيتۆا: س ودنوي ستورونى ۆوورۋجەننىە وتريادى ي وسۆيرەپەۆشيە كۋلاكي، س درۋگوي ستورونى – پوچتي بەزورۋجنوە تۋزەمنوە ناسەلەنيە، كوتورومۋ وتچايانيە ي كرۋگلايا بەزۆىحودنوست پريدالي سيلۋ، وتۆاگۋ ي ستويكوست يزۋميتەلنۋيۋ. تام، گدە ۆراسپلوح زاستاۆالي كرەستيان يلي زادرەماۆشي وترياد، كيرگيزى راسپراۆلياليس جەستوكو سو سۆويمي ۋگنەتاتەليامي، نو، رازۋمەەتسيا، دولگو ۆىدەرجات وني نە موگلي، بىلي رازبيتى ي زدەس ي تام، بىلي تەسنيمى ۆسە دالشە، ۆسە دالشە وت سۆويح كيشلاكوۆ، – ي سكورو وچۋمەۆشايا وت ۋجاسا پياتيدەسياتيتىسياچنايا ماسسا رۆانۋلاس چەرەز گرانيتسۋ ي ۋشلا ۆ كيتاي… ا زدەس، نا مەستە، تۆوريليس ۋجاسى: ناسمەرت زاسەكالي ناگايكامي دەتەي نا گلازاح ۋ ماتەري; ماليۋتكام، ۋحۆاچەننىم زا كروشەچنىە نوجكي، موزجيلي گولوۆۋ و دەرەۆياننىي ستولب ي موزگامي وبرىزگيۆالي ستوياششيح ۆوكرۋگ حوحوچۋششيح پالاچەي; پلەننيكوۆ سترويلي شەرەنگوي ي ودنومۋ زا درۋگيم سرۋبالي گولوۆى، پروتىكالي شاشكامي، ۆىپۋسكالي كيشكي، پروپارىۆايا جيۆوت. يزناسيلوۆانيام جەنششين ي دەۆۋشەك، كونەچنو، نە بىلو سچەتۋ. ۆ وگنە پوجاريشش پوحورونەنى تسەلىە كيشلاكي… نەسچاستنوە ناسەلەنيە سچيتالو سەبيا زاجيۆو پوگرەبەننىم».ermolai astana 2012

1920 جىلى، قازاقتاردى كەزەكتى قانتوگىستەن امان ساقتاپ قالعان قولباسشى د.ا. فۋرمانوۆتىڭ قۇرمەتىنە اتالعان الماتى قالاسىندا بىردە-ءبىر كوشە نەمەسە الاڭ جوق. ءبىر قىزىعى، وسى وقيعانىڭ كەزىندە ونىڭ قول استىنداعىلار – تاتار باگاۋتدين شاگابۋتدينوۆ پەن دۇنگەن ماعازى ماسانشىنىڭ – قۇرمەتىنە اتالعان الماتىداعى كوشەلەر بارشىلىق. ول ول ما، قازاقتىڭ اتا جاۋلارىنىڭ ءبىرى، جازعىش الەكساندر سولجەنيتسىننىڭ تۋعان بالاسى ەرمولاي 2012 جىلدىڭ 12-14 قاراشاسىنىڭ ارالىعىندا استانادا وتكەن «1520 ستراتەگيالىق ارىپتەستىگى: ورتالىق ازيا» اتتى ءىىى حالىقارالىق تەمىرجول بيزنەس-فورۋمىنىڭ قۇرمەتتى قوناعى بولعان. ال، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى مەن باتىر جازۋشىنىڭ تۋعان قىزى اننا دميتريەۆنا فۋرمانوۆانى (1918-2011) ەشكىم تاۋەلسىز قازاقستانعا شاقىرمادى. ارينە، بۇنداي ماڭگۇرتتىگىمىزدى بايقاپ، شەتەلدىكتەر دە شاڭىراعىمىزعا قارامايدى.

مىسالى، «الفا-بانك قازاقستان» قارجى ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى الينا انيكينا الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا 1916 جىلعى قازاقتىڭ گەنوتسيدىن باسقارعان قاندىقول نيكولايدى دارىپتەيدى. 2016 جىلدىڭ 2 مامىرىندا، انيكينا حانىم ۆكونتاكتە الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى https://vk.com/id54641100 جەكە پاراقشاسىندا نيكولاي رومانوۆ ازاماتى، دەمەك ءوز تاعىنان باس تارتقان نيكولاي ەكىنشى پاتشاسى، داۋىسىنىڭ اۋديو جازباسىن جاريالادى. رەسەيلىك قارجىگەر وسى اسكەري قىلمىسكەردى «مارتەبەلى يمپەراتور» مەن «الديار» سياقتى قۇرمەتتى اتاقتارىمەن سيپاتتايدى. وعان قوسا، «الفا-بانك قازاقستان» جەتەكشىسىنىڭ جەكە پاراقشاسىندا قاندىقول نيكولايدىڭ ۇلىقتاۋ ءراسىمىنىڭ بەينەجازباسى دا جاريالانعان. ەگەر رەسەيدە جۇمىس ىستەيتىن نەمىس قارجىگەرى ءوز پاراقشاسىندا ادولف گيتلەردى ماداقتايتىن جاريالانىمدى شىعارسا، رەسەيلىكتەر وعان نە دەر ەدى؟ ايتپاقشى، ناتسيست قىلمىسكەرلەرىن نيۋرنبەرگ تريبۋنالى ايىپتاسا، نيكولاي رومانوۆ ازاماتى ورال جۇمىسشى، شارۋا مەن جاۋىنگەر دەپۋتاتتارى كەڭەستەرىنىڭ اتقارۋشى كوميتەتىنىڭ شەشىمى بويىنشا ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن.    anikina 2

2016 جىلى، ەلىمىزدە امانگەلدى يمانوۆ كوتەرىلىسىنىڭ ءجۇز جىلدىعى مەن جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ وتىز جىلدىعى تويلانعان. وسى مەرەكەلەردىڭ شەڭبەرىندە، 2016 جىلىنىڭ 27 جەلتوقسانىندا، فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە رومانوۆتاردىڭ ءىزباسارى ءپۋتيندى سىنعا العان سانات دوسوۆ اتتى اقتوبەلىك ۇساق كاسىپكەر «رەسەي» دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن قازاقستاندىق قازى-بيلەردىڭ ۇكىمى بويىنشا ءۇش جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ارينە، ءمۇيىزى قاراعايداي قارجىگەر انيكيناعا قارسى قوناقجاي قازاقستاندىق قازى-بيلەر ەشقانداي شارانى قولدانبايدى. ەسەسىنە، بيىل قىرىققا تولعان رەسەيلىك بيكەش مەرەيتويلىق جىلىنا وراي قازاقستاندىق مەدال-وردەندى السا، تاڭ قالماڭىزدار.

دانيار ناۋرىز

 

Related Articles

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: