|  | 

كوز قاراس

يت باسىنا ىركىت توگىلدى مە؟

Opera Snapshot_2020-03-15_164201_www.instagram.com

 

اتام زاماننان بەرى، جەتى قازىنانىڭ ءبىرى يت سانالادى. ەستى جانۋار قازاق تۇرمىس-تىرشىلىگىنىڭ شارۋاشىلىق پەن اڭشىلىق سالالارىندا ماڭىزدى سەرىكتەرىمىزدىڭ ءبىرى بولاتىن. الايدا، كەيبىر ازيات حالىقتارىنداي  ءبىز يت ەتىن جەمەيمىز. كەيبىر ەۋروپالىق حالىقتارداي ءبىز يتپەن توسەكتەس جاتىپ، ونى وتباسى مۇشەسى دەپ سانامايمىز. دەمەك، ءبىز وسى جانۋاردى ءپىر تۇتپايمىز.

دەگەنمەن، كەيبىر قازاقستاندىقتار اياۋلى جازۋشىلارىمىزدى كەمسىتىپ، لاس حايۋاندى ماداقتاۋدا. مىسالى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ارنايى بولىمشەسى – «ارىستان» قىزمەتىنىڭ ساپىندا لاقاپ اتى «شەرحان» دەگەن يت بار. دەمەك، وفيتسەر پوگونىن تاققان ماڭگۇرتتەر شەرحان مۇرتازا اتتى تانىمال قالامگەرىمىزدى ءيتتىڭ دارەجەسىنە تومەندەتتى. بالكىم، يتتەرگە عاشىق كينولوگتاردا «شاريك»، «جۋچكا» نەمەسە «تۋزيك» لاقاپ اتتارى تاۋسىلعان شىعار. سوندىقتان، ولار قازاق مادەني قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمدەرىن پايدالانا باستادى. ون ءتورت جىل بۇرىن، الگى «ارىستان»-نىڭ قىزمەتكەرلەرى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ءبىرتۋار وكىلى التىنبەك سارسەنبايۇلى مەن ونىڭ كومەكشىلەرىن ءولتىردى. قازىر، وسى قىزمەتتىڭ وفيتسەرلەرى مارقۇم شەر-اعانىڭ ارۋاعىن قورلاپ، ونىڭ ەسىمىن يتكە قويدى. اتى-شۋلى «ارىستان» قازاعۋار كىسىلەرگە شابۋىلداپ، كىمگە قىزمەت ەتەدى؟! اش-جالاڭاش قازاقتارداي ەمەس، الگى «شەرحان» شاكالى كۇن سايىن ەت جەيدى. ءتىپتى، ونىڭ جابايى تابانى ءۇشىن ارنايى اياق كيىمى تىگىلگەن. كەزىندە، ماسكەۋ قالاسىنىڭ اكىمى يۋري لۋجكوۆتىڭ ميللياردەر-ايەلى ەلەنا باتۋرينانىڭ سارايى الدىندا الگى بيكەشتىڭ يتتەرىن ورنالاستىرۋ ءۇشىن ءۇي سالىنعان ەدى. ءۇيسىز-كۇيسىز ساندالىپ كەتكەن رەسەيلىك قاڭعىباستار تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

ارينە، بۇنداي ارسىز ارەكەتتەر ورتالىقتىڭ باياعى شوۆينيستتىك ساياساتىنىڭ جالعاسى بولىپ تابىلادى. ماسەلەن، ءورىستىلدى جازعىش يزرايل مەتتەر 1960 جىلى «نوۆىي مير» جۋرنالىندا ميليتسيونەر ءيتىن جىرلايتىن «مۋحتار» حيكاياسىن جاريالادى. وسى شيمايلاردىڭ نەگىزىندە «كو منە، مۋحتار!» كوركەم ءفيلمى 1964 جىلى جارىق كوردى. سونىمەن، قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ داڭقتى اتى قور بولدى. ايتپاقشى، «مۋحتار» ءيتىنىڭ ءپروتوتيپى – لەنينگرادتىق ميليتسيانىڭ «سۋلتان» دەگەن شاكالى. كوردىڭىزدەر مە؟ نەگە لەنينگرادتىق شوۆينيستەر ءوز يتىنە «سولومون» لاقاپ اتىن قويمادى؟ ال، يزرايل مەتتەر ءوزىنىڭ حايۋان كەيىپكەرىنە نەگە «مويسەي» لاقاپ اتىن قويمادى؟ ويتكەنى، الگى ۇلتشىلدار ءۇشىن سولومون مەن مويسەي – كيەلى ەسىمدەر بولىپ تابىلادى.

توقسانىنشى جىلداردىڭ الماتىدا دا يتسۇيگىش كەلىمسەكتەر قازاق داستۇرلەرىن اياق استى ەتتى. ەلىمىزدىڭ ساۋلەت ونەرىنىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىنىڭ ءبىرى – «قازاقستان» قوناق ءۇيى – شاكالداردىڭ ويناسىنا اينالدى. ارداقتى تاريحشىمىز كارىشال اسان اتا «پريزراك نەزاۆيسيموستي»، 1997, كىتابىنىڭ 346 بەتىندە بىلاي دەيدى: «… گوسپودين نازارباەۆ نە سچيتاەت زازورنىم نانوسيت وسكوربلەنيا چەستي ي دوستوينستۆۋ كازاحسكوگو نارودا ۆ بولشوم ي مالوم، ناپريمەر، سداۆايا ۆ ارەندۋ سامۋيۋ پرەستيجنۋيۋ گوستينيتسۋ ۆ الماتى — «كازاحستان».

ەسلي ۆ بىلىە ۆرەمەنا ۆ رەستورانە ەتوي گوستينيتسى گوستي موگلي زاكازات كازى ي كارتا، جال ي جايا، تو سەگودنيا مەنيۋ سوستويت  تولكو يز وسترىح سالاتوۆ تيپا «شيمچي» ي سوباچەي گولوۆى س مورسكوي كاپۋستوي، چتو ياۆلياەتسيا وسكوربلەنيەم چەستي ي دوستوينستۆا ليۋبوگو كازاحا. داجە بولشيە پورترەتى پرەزيدەنتا ي ەگو سۋپرۋگي سارى الپىسوۆنى، ۆيسياششيە نا ستەناح رەستورانا، نە كومپەنسيرۋيۋت وتسۋتستۆيا كازاحسكيح ناتسيونالنىح بليۋد ۆ رەستورانە سو ستول سيمۆوليچنىم نازۆانيەم».

سونىمەن، قازاقستاندا يتتەردىڭ مەرەيى ۇستەم. ءوز باسىم كۋا بولدىم: قازىرگى قىزىلوردا قالاسى مەن ورال شاھارىنىڭ كوشەلەرىندە بۇرالقى يتتەردىڭ سانى از ەمەس. ولاردىڭ ادام قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەتىنە ەشكىمنىڭ شارۋاسى جوق. سايلانباعان اكىمدەر قالالىق تۇرعىندار مەن قوناقتاردىڭ قامىن جەمەيدى. سايلانباعان باسشىلاردىڭ نەگىزگى مىندەتى – جوعارىداعى اتقامىنەرلەرگە دەر كەزىندە ءتيىستى تولەمدەردى جاساۋ.

 

دانيار ناۋرىز

 

Related Articles

  • ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى

    ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى ارما الەۋمەت! مەن قازىر تازا اكادەميالىق عىلىمي ورتادا ءجۇرمىن. ءوزىمنىڭ نەشە جىل بويى جيناعان ءبىلىمىمدى، وقىعان وقۋىمدى، شەتەلدىك تاجىريبەمدى، ينتەللەكتۋالدى قارىم-قابىلەتىمدى شىنايى قولداناتىن قارا شاڭىراقتىڭ ىشىندە ءجۇرمىن. الماتىنىڭ بارىنەن بولەك مادەني ورتاسى ەرەكشە ۇنادى. الماتى قالا مەن دالا دەيتىن ەكى ۇعىمنىڭ تۇيىسكەن ادەمى ورتاسى ەكەن. ويلاپ كورسەم مەن باقىتتى پەرەزەنت، باعى جانعان ۇرپاق ەكەنمىن. اكەم تۇرمىس پەن جوقشىلىق، جالعىزدىقتىڭ تاۋقىمەتىن ابدەن تارتىپ ەش وقي المادىم، نەبارى ءۇش اي وقۋ وقىدىم-, دەپ مەنىڭ وقۋىمدى بالا كۇنىمنەن قاداعالادى، شاپانىمدى ساتسام دا وقىتام دەپ بارىن سالدى. ال مەكتەپتە باقىتتى شاكىرت بولدىم. ماعان ءدارىس بەرگەن ۇستازدارىم كىلەڭ دارىندى، قابىلەتتى كىسىلەر بولدى. ۋنيۆەرسيتەتتە جانە شەتەلدە مەن تىپتەن ەرەكشە دارىن يەلەرىنە شاكىرت بولدىم.

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • …ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز.

    الەۋمەتتىك جەلىدە وسى وتانداسىمىزدى قىزۋ تالقىلاپ جاتىر ەكەن. كوبى سىن ايتىپ جاتىر. ۆيدەو جازبانىڭ تولىق نۇسقاسى جوق، پىكىر-تالاس تۋدىرعان بولىگى عانا تاراپ جاتىر ەكەن. سوعان بايلانىستى ءوز ويىمدى ايتا كەتپەكشىمىن: ءبىرىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ۆيدەوسى، فوتوسى الەۋمەتتىك جەلىدە جەلدەي ەسىپ تاراپ جاتىر. ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) جەكە قۇپياسى سانالاتىن فوتوسى، ۆيدەو جازباسى كىمنىڭ رۇقساتىمەن تاراپ جاتىر ەكەن؟ ءوز باسىم وسى پوستتى جازۋ ءۇشىن ول ازاماتتىڭ (ازاماتشانىڭ) ۆيدەوداعى بەينەسىن قارا بوياۋمەن ءوشىرىپ تاستاۋدى ءجون كوردىم. جانە رۇقساتىنسىز فوتو بەينەسىن جەكە پاراقشاما سالعانىم ءۇشىن ودان كەشىرىم سۇرايمىن. ءدىني ۇستانىمى، ويى بولەك بولعانىمەن ول دا وسى ەلدىڭ تۋماسى، ءبىزدىڭ وتانداسىمىز. ەكىنشى، وتانداسىمىزدىڭ ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ايتقان سوزدەرى قوعامدا قاتتى پىكىر تۋدىرعان ەكەن. ءتىپتى ونى “ۇلت دۇشپانى”

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: