|  |  | 

تاريح قازاق شەجىرەسى

پان-قازاقيزم قوزعالىسى

Qazaqhanigiبۇل قۇجاتتىق ماتەريال “شەتەلدەگى بولشەكتەۋشى كۇشتەردىڭ شىعىس تۇركىستان جانە ۇلى قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ جولىنداعى اتقارعان قىزمەتتەرى” دەگەن اتپەن دايىندالعان ەكەن. شاماسى 90- جىلدارى جارىق كورگەن ىشكى ساياسي ماتەريال. سول سەبەپتى رەسمي كىتاپحانا، دۇكەندەردەن تابۋ تىم قيىن.

نەشە ءجۇز بەتتىك ىشكى قۇجاتتى ىجداعاتپەن وقۋ بارىسىندا قىتاي، موڭعوليا جانە سوۆەتتىك قازاقستاندا ءبىر-بىرىمەن قاناتتاس وتىرعان قازاقتار تۋرالى جانە 80- جىلدىڭ سوڭى، 90- جىلدىڭ باسىندا پايدا بولعان ۇلتتىق قايتا ورلەۋ، ەس جيۋ كەزەڭىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەرتتەپ، ساراپتاپ وتىرعانىن بايقادىم.

دەرەكتى قۇجات شىڭجاڭ ولكەسىندە ىشكى ماتەريال ەسەبىندە جارىق كورگەن. ءتىلى ۇيعىرشا جانە ءتۇزۋشى ماماندار دا تاعى سولار. نەشە ءجۇز بەتتىك دەرەكتى ماتەريالدا “قازاق ماسەلەسى” ءۇشىن ارنايى جەكە تاراۋ ارناعان. ولار جەكە-جەكە مىناداي (سۇگىرەتتەگى):92243401_1673005952862985_6228293137203200000_o-1

1. سۇگىرەت:
*ۇلى قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ جولىندا (ياعني پان-قازاقيزم)

92285350_1673005966196317_2172153334557835264_o2. سۇگىرەت:
*شەتەلدەگى ءبىربولىم قازاق بۇلگىنشىلەردىڭ قارەكەتتەرى ء(ىس-قيمىلدارى)

92241330_1673006012862979_6043196548009951232_o-13. سۇگىرەت:
*ۇلتتىق بۇلگىنشىلەردىڭ قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ ارمانى جانە قارەكەتتەرى

مەنىڭ وقۋ بارىسىندا تاڭعالعانىم 80-جىلداردىڭ سوڭىندا الاش زيالىلارىنىڭ اقتالۋىمەن باستالعان ۇلتتىق ويانۋ كەزەڭىن (مىسالى، الاش پارتياسىن قۇرامىز دەيتىن ءىس-ارەكەتتەر، ازات قوزعالىسى، قازاق قاۋىمداستىعى، تب) جانە الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ قوعامدىق، ساياسي بۇكىل قىزمەت، ءىس-قيمىلدارىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن مايىن تامىزىپ وتىرىپ تالداپ جازعان. سونداي-اق بۇنى پان-قازاقيزم قوزعالىسى دەپ باعالاعان، قورتىندى شىعارعان.

ەستەرىڭىزدە بولسا وسىدان ءۇش جىل بۇرىن (2017-ج) “قىتايدا قازاق قاۋپى بار ما” دەگەن ءبىر پوست دايىنداعان ەدىم. سول جىلدارى قىتايشا بىرقانشا اقپارات كوزدەرىنەن سونداي “قاۋىپتى” ايتىپ دابىل قاققان بىلگىنى وقىپ ەدىم، مىنا قولىما تۇسكەن دەرەكتى ماتەريال سونى ايعاقتاي ءتۇستى.

ىشكى قۇجاتتىق دەرەكتى ماتەريالدى دايىنداعان مامانداردىڭ اناليتيكاسىنا شىنىمەن دە تاڭعالدىم. ول جىلدارى ءبىز قىتاي تۋرالى دىم بىلمەي تۇرعان كەزىمىزدە ولار بىزدەگى ءىس-قيمىلدىڭ ءبارىن ابدەن ساراپتاپ ۇلگەرىپتى. ءسويتىپ كەلەشەكتە بۇل ايماقتاردان قانداي قاۋىپ كەلۋى مۇمكىن دەيتىن سۇراققا كۇنى بۇرتىن جاۋاپ دايىنداپ قويىپتى.

ءدال قازىرگى ساياسي الەۋەتكە تالداۋ جاساساق، قىتاي ورتالىق ازيا ايماقتارىنداعى ۇلتتىق، ءدىنني ورلەۋ كەزەڭى مەن قىر-سىرىن قانىق دەڭگەيدە بىلەدى. اۋعانىستانداعى ۇكىمەتكە بالاما ءدىني كۇشتەرمەن ىنتىماقتاسىپ ۇلگەردى، سايىپ كەلگەندە بۇل ايماقتاردان كەلەتىن ۇلتتىق، رۋقاني ءھام ءدىني قاۋىپ السىرەدى.

ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى ۇلتتىق نەمەسە ءدىني كۇشتەردىڭ قايتا جاندانۋى ءۇشىن اقش اراداعى ىقپاداستىققا ويىنشى رەتىندە قاتىسۋ پيعىلى باسىم. ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى اۆتوكراتتىق جۇيە تەز ارادا جىلدام دەموكراتيالانبايدى، بۇنى اقش تا ءبىلىپ وتىر، اقش بۇل ايماقتا تىم كوبىرەك ءدىني كۇشتەرمەن ىنتىماقتاسۋ مۇمكىن، ويتكەنى ءدىني كۇشتەر جىلدام ءارى سەرگەك ءىس-قيمىلعا كوشەدى. بىراق ايماقتاعى ەڭ بەلسەندى ءدىني كۇشتەر اقش-قا قاراعاندا قىتايمەن ەرتەرەك ءتىل تابىسىپ وتىر. سول تىپتەن قىزىق…

قازىر الەم كوروناۆيرۋسپەن ابىگەر… كوروناۆيرۋستان كەيىنگى الەمنىڭ اۋقىمدى ساياساتى مەن ايماقتار اراسىنداعى ساياسي قاتىناستارعا دا ويلانا بەرۋىمىز كەرەك. ولاي دەيتىن سەبەبىم، 90-جىلداردا ءبىز ەس ءجيىپ ەتەك جەڭىمىزدى تۇرە الماي جاتقانىمىزدا شىعىستاعى كورشىمىز ءبىزدى بۇگە-شىگەمىزگە دەيىن ابدەن زەرتتەپ، بىزدەن كەلەتىن كەلەشەكتىڭ قاۋپىن بەسىگىندە تيداۋ سالىپ وتىرعان. ءدال بۇگىن ولار ءبىزدى ودان دا ساپالى، ودان دا ماڭىزدى اناليزدەرمەن ءجىتى باقىلاپ بىزدەگى ساياسي تۇيسىكتى وزىمىزدەن ەرتە سەزىپ وتىرماعانىنا كىم كەپىل؟!

Related Articles

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

  • شاعىن ساراپتاما:شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى

    شاعىن ساراپتاما 1934-35 جىلى جاڭا شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى قۇرىلعان سوڭ شەتەلدەن وقۋ، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى كەشەندى جۇزەگە استى. سونىڭ نەگىزىندە ولكەلىك ۇكىمەت سوۆەت وداعىنان وقيتىن جاس تالاپكەرلەرگە كونكۋرس جاريالاپ ارنايى ۇكىمەتتىڭ وقۋ ستيپەندياسىن ءبولدى، ناتيجەسىندە 1935-39 جىلدارى ۇزىن سانى 300-گە تارتا ستۋدەنت سوۆەت وداعىندا ءبىلىم الدى. 1935 جىلدارى شىعىس تۇركىستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ ەڭ كوپ وقۋعا تۇسكەن ءبىلىم ورداسى- تاشكەندەگى ساگۋ ەدى، اتاپ ايتقاندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى. تاشكەننەن وقىعان شىڭجاڭدىق ستۋدەنتتەر شىعىس تۇركىستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا ءتۇرلى قىزمەتتە جۇمىس ىستەدى، ولاردى كەيىن “تاشكەنتشىلدەر” دەپ تە اتادى. 1939 جىلدان كەيىن ماسكەۋ مەن شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ اراسى ديپلوماتيالىق داعدارىسقا ۇشىرادى، سونىڭ كەسىرىنەن رەسمي ءۇرىمجى سوۆەت وداعى قۇرامىنداعى ستۋدەنت ازاماتتاردى ەلگە شاقىرتىپ الدى. ءبىلىم

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: