|  | 

تاريح

ولكە تاريحى

95917074_1697840697046177_3003242249501802496_n

مينگو جىلناماسىنىڭ 37- جىلى 1-قاڭتاردا جارىق كورگەن.
ء(بىزدىڭ جىلناما بويىنشا، 1-قاڭتار، 1948.ج)

كىتاپ اۆتورى: پولات قادىري

كىتاپتى شىعارۋشى باسپا: “التاي” باسپا ءۇيى

پولات قادىري (بولات قادىر) 1919-جىلى شىڭجاڭ ولكەسى قۇتىبي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1949-جىلى ۇندىستانعا، 1957-جىلى تۇركياعا قونىس اۋدارعان. 1940-جىلى شىڭجاڭ ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى شىڭجاڭ ۋنيۆەسيتەتى) ءتىل-ادەبيەت ءبولىمىن بىتىرگەن. 1940-1941-1945 جىلدارى ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ ورگان گازەتى “شىڭجاڭ گازەتىنىڭ” ۇيعىر-قازاق بولىمدەرىندە جۇمىس ىستەگەن. 1944-جىلدىڭ كوكتەمىندە قاماۋعا الىنعان، 1945-جىلى “حان ءتاڭىرى” جۋرنالىندا، 1946-1949 جىلدار اراسىندا “التاي” باسپا ۇيىندە، 1947-1948 جىلدارى “شىڭجاڭ گازەتىنىڭ” ۇيعىر-قازاق بولىمدەرىندە جانە 1947-1949 جىلدارى “التاي” باسپا ءۇيى جاعىنان شىعارىلعان “ەرىك” گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن.

“ولكە تاريحى” كىتابى ەكى بولىمنەن تۇرادى:

ءبىرىنشى بولىمدە، شىڭجاڭ ولكەسىنىڭ ەرتە زامانعى تاريحى، شارۋاشىلىعى، مادەنيەتى، تۇركىلەردىڭ تاريحى، نانىم-سەنىمى تب تاريحي، مادەني ءام ساياسي وقيعالاردىڭ جالپى تاريحى باياندالادى. 96411128_1697840730379507_2106510755212820480_n

ەرتە زامانعى عۇن، تۇرىك، قاراحان، موعول، جوڭعار جانە ماجۋرلار تاريحى;
مانجۋر ۇكىمەتىنىڭ قۇلاۋى، سۋن ياتسەن جانە ياڭ زىڭشين ۇكىمەتى كەزەڭى;

ەكىنشى بولىمدە، ۇلكە جاقتان:
1912-1928 جىلدار اراسىندا شىڭجاڭ ولكەسىندە ۇستەمدىك قۇرعان ياڭ زىڭشين ۇكىمەتى كەزىندەگى ساياسي وقيعالار;
1928-1933 جىلدار اراسىنداعى ساياسي وقيعالار، جين شۋرن كەزەڭى، قۇمىل جانە التاي توڭكەرىسى، قاشقاردا قۇرىلعان شارقي تۇركىستان ۇكىمەتى تۋرالى باياندالادى;
1933-1944 جىلدار اراسىنداعى شىڭ شىساي ۇكىمەتى كەزىندەگى مادەني، ساياسي جاڭعىرۋلار باياندالادى. سونىمەن بىرگە التاي توڭكەرىسى، قازاق ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى تۋرالى باياندالادى;
1944-1946 جىلدار اراسىنداعى وتپەلى ساياسي كەزەڭدە پايدا بولعان ساياسي توڭكەرىستەر، ۇۋ جۋنگشين ۇكىمەتى كەزەڭى، التاي، ىلە توڭكەرىسى كەزەڭى جانە قۇلجادا قۇرىلعان شارقي تۇركىستان رەسپۋبيليكاسى تۋرالى باياندالادى;
1946-1949 جىلدار اراسىندا ولكەدە قۇرىلعان كواليتسيالىق ۇكىمەت كەزەڭى، ىلە ۇكىمەتى مەن ءۇرىمجى اراسىنداعى ساياسي وقيعالار جانە 1946-1947-1948 جج اراسىندا ورىن العان شىڭجاڭ ولكەسى مەن نان كيندەگى گومينداڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى ساياسي كەلىسسوزدەر، پىكىر-تالاستار مەن ۇسىنىستار باياندالادى;

1946-1949 جج اراسىندا ولكە ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسىندا ورىن اوعان ساياسي، مادەني قاقتىعىستار تۋرالى، بەيبىت شەرۋ، نارازىلىق ميتينگىلەرى تۋرالى باياندالادى;

دەرەككوز:
كىتاپتىڭ ەسى نۇسقاسى جەكە مۇراعاتىمدا ساقتاۋلى

Related Articles

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

  • شاعىن ساراپتاما:شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى

    شاعىن ساراپتاما 1934-35 جىلى جاڭا شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى قۇرىلعان سوڭ شەتەلدەن وقۋ، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى كەشەندى جۇزەگە استى. سونىڭ نەگىزىندە ولكەلىك ۇكىمەت سوۆەت وداعىنان وقيتىن جاس تالاپكەرلەرگە كونكۋرس جاريالاپ ارنايى ۇكىمەتتىڭ وقۋ ستيپەندياسىن ءبولدى، ناتيجەسىندە 1935-39 جىلدارى ۇزىن سانى 300-گە تارتا ستۋدەنت سوۆەت وداعىندا ءبىلىم الدى. 1935 جىلدارى شىعىس تۇركىستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ ەڭ كوپ وقۋعا تۇسكەن ءبىلىم ورداسى- تاشكەندەگى ساگۋ ەدى، اتاپ ايتقاندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى. تاشكەننەن وقىعان شىڭجاڭدىق ستۋدەنتتەر شىعىس تۇركىستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا ءتۇرلى قىزمەتتە جۇمىس ىستەدى، ولاردى كەيىن “تاشكەنتشىلدەر” دەپ تە اتادى. 1939 جىلدان كەيىن ماسكەۋ مەن شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ اراسى ديپلوماتيالىق داعدارىسقا ۇشىرادى، سونىڭ كەسىرىنەن رەسمي ءۇرىمجى سوۆەت وداعى قۇرامىنداعى ستۋدەنت ازاماتتاردى ەلگە شاقىرتىپ الدى. ءبىلىم

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: