Iteli ruı – irgeli rulardıñ biri. Atauı jağınan Iteli kädimgi Itelgi qwstıñ atauınıñ ğasırlar leginde ğ, g äripteri tüsuine baylanıstı özgeriske wşırağan türi boluı mümkin. Ekinşi jaqtan alğanda, Id-Telı, Idi-Tele bolıp ejelgi Altaylıq Telelerdiñ bir bwtağı boluı mümkin. Id-Telı, Idi-Tele atauları olardı Jer-Teleleri(otırıqşı Tele) jäne qasqırdı tötem etken Teleler retinde körsete aladı. Iteliniñ şejire boyınşa Kökbwlaq degen atanıñ nemeresi ekenin tanısaq, Kök söziniñ Qwdayı sipattar men kök börige, kiege qatıstılığın eskersek it söziniñ äri jağında qasqır tötemi jatadı. Italiyandardıñ it emgen(qasqır emgen) eki balanı tötem sanap, küni büginge deyin Iteli atauınan Iteliya(Italiya) bolıp twrğanın bile alamız. Onıñ üstine Kökbwlaq atalatın key jerdi halıq Kökebwlaq dep te aytadı. Kökebwlaq – Tıva tilinde Köktegi bwlaq, Köktiñ bwlağı degen mağınada. Dulığa söziniñ Torık, Türik dep te aytılatını, Türki tilderi sözdiginde jäne bügingi Tıvalardıñ tilinde at twyağınıñ jürekşesin bildiretin Twlwn sözi auız eki tilde Twrğın bolıp, r men l-dıñ auısımdılığın zerdelesek, Kökebwlaq sözi – Köke Bura, Kök Böri söziniñ özi boluı da mümkin.

Al, Iteli şejiresindegi Ahmetäli esimdi adamnıñ payda boluın keyingi Arab-Parsı tekti Qojalardıñ Qazaq şejiresine salğan büliginiñ bir parası retinde, oydan qosılğan adam esimi retinde biriñğay qaray almaymız. Ahmetäli esimin şejireni büldiruşiler Abaqlı, Abaqtı sözderin bwrmalaudan kelip şıqtı dey alamız. Iteli işindegi Abaqtı(Aqbaqtı, Abaqlı) jäne Iteliniñ Abaq Kereyge qarastı ekenin bilsek te jetkilikti. Iteli ruı Qazaqta bar, Başqwrtta bar. Bir qızığı eki halıqta da bwl ru Kerey wlısına jatatın bolıp esepteledi. Başqwrt Kereyleri öz işinen Iteli jäne Orman bolıp ekige bölinedi. Başqwrttağı Iteli tobınıñ ruları: Aq Töbetay, Zaynolla, Müyten, Mütin, Mwqsın, Mahmwt, Twyaq, Hasan, Apti, Säliq, Esekey, Tarşan.
Qazaqtağı Kerey işindegi Iteli tobınıñ ruları: Aqbaqtı, Aqmalay(Küyik), Aqmergen(Tınıbek) qatarlı üş ru. Mwndağı Aqbaqtı ruınıñ tüp atauı Abaqtı, Abaqlı nemese Aq Abaq boluı da mümkin ekenin jäne bir aytıp ötemiz. Iteli ruınıñ Kereydiñ “Noqta ağası” ekenin bilemiz. Endeşe, bwl ru – eñ eski Kereydiñ biri.
Pikir qaldıru