كونيا – تۇركيانىڭ تۇركىستانى

كونيا قالاسىندا تروپيكالىق كوبەلەكتەر باعى بار. قىستىڭ كەزىندە ءىشى +30°س بولىپ تۇرادى. ءۇش مىڭنان اسا كوبەلەك ءتۇرى بار. جىلىنا 400 مىڭ ساياحاتشى كەلەتىن ورتالىق، شىنىمەن دە عاجاپ. اينالا تولى ءتۇرلى-ءتۇستى، ۇلكەندى-كىشىلى كوبەلەكتەر. بۇل تابيعاتتىڭ عاجاپ سىيىن قولمەن جاسالعان اينەك عيماراتتىڭ ىشىنە جيناپ، وعان جايلى ورتا جاساۋ، كىم-كىمنىڭ ويىنا كەلە بەرمەس دۇنيە.

كوبەلەكتەر ءبىر اپتادان، ءبىر جىلعا دەيىن ءومىر سۇرەدى. ايتپاعىمىز، ارينە بۇل ەمەس. ءتاجتاجال ءورشىپ تۇرسا دا #SafeTourismTurkey دەپ ۇرانداتىپ، سول ايتقاندارىن شىن مانىندە كورسەتىپ جاتىر. بارلىق جەكە قولداناتىن زاتتاردى پاكەتپەن قاپتاعان. اس ىشەتىن قاسىق پەن نانعا دەيىن. دەنى ساۋ ادام بۇل ەلگە قورىقپاي-اق دەمالۋعا كەلسە بولادى.

جەلتوقساننىڭ 13-21 ارالىعىندا الەمنىڭ ءتۇرلى مەملەكەتتەرىنەن 30-دان باق قۇرالىنىڭ وكىلدەرى تۇركيا تاراپتىڭ شاقىرۋىمەن ىستامبۇل-كونيا قالالارىندا بولدى. قازاقستاننان بارعان ەكى ءجۋرناليستى تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورى جىبەردى.

كونياداعى تاريحي ورىندار ءسىزدى وزگەشە الەمگە جەتەلەيدى. تاسقا سالىنعان ورنەك پەن قۇران اياتتارىنىڭ حۇسني ۇلگىسىنە قاراپ تاڭداي قاقپاۋ مۇمكىن ەمەس. ادامنىڭ باسىندا كىشى-كىرىم جارىلىس بولادى. بۇگىنگى پەندە بالاسىنىڭ سونشاما بەيشارالىعىنا كوزىڭ جەتە تۇسەدى. تۇگەل ءبۇتىن، الىپ تاسقا قاشالعان مىڭ جىل بۇرىنعى مۇرا. ەش بۇلىنبەي بۇگىنگى تاڭعا دەيىن جەتىپ وتىر. ال، ەكىمىڭىنشى جىلدارى سالىنعان عيماراتتىڭ ءۇشمىڭىرشى جىلعا جەتەر-جەتپەسى دە نەعايبىل…

ىستامبۇل نيۋ-يورك سياقتى وزگەشە الەم

ىستامبۇلعا ءار قايتا بارعان سايىن ادام قالانى جاڭا قىرىنان تاني تۇسەدى. ستيحلال اتتى تاريحي كوشە بار. كوشەنىڭ تومەنگى جاعى گالاتا مۇناراسىنا كەلىپ تىرەلەدى. بۇل جاي عانا مۇنارا ەمەس. تاريحى سويلەپ تۇرعان مۇنارا.

ەڭ باسىندا اعاشتان سالىنىپ، بۇعازداعى كەمەلەردىڭ ءجۇرىسىن باقىلاۋعا ارنالسا، كەيىن ول قىزمەتى ماڭىزدى بولماي، ءورتتى باقىلاۋ مۇناراسىنا اينالىپتى. قاي جەردەن ءتۇتىن شىققانىن باقىلاپ وتىرادى. ال قازىر تۋريستىك نىسان. كۇنىنە مىڭداعان ادام كەلىپ مۇنارا بيىگىنەن قالانى تاماشالايدى. بيىكتىگى 61 مەتر.

ستيحلال كوشەسىندەگى شىركەۋ قالانىڭ ناعىز مادەنيەتتەردىڭ توعىسقان جەرى ەكەنىن كورسەتىپ تۇر. 19 عاسىرعا تيەسەلى بولسا كەرەك. شىركەۋدى كورىپ، جانارلارى جاساۋراپ، جىميا فوتوعا ءتۇسىپ جاتقان ەۋروپالىق جۇرتتىڭ اياعى ۇزىلمەيدى ەكەن.

ودان ءسال تومەن رەسەي كونسۋلدىعى ورنالاسقان. ءبىر زامانداردا اعاشتان سالىنعان ورىس ەلشىلىك عيماراتى ورتەنىپ، ونى باسقا جاققا سالۋعا تۋرا كەلەدى. سونىمەن ورىستىڭ قاتىن پاتشاسى ورىس ەلشىلىگى ورىس توپىراعىنىڭ ۇستىندە تۇرۋى كەرەك دەپ، رەسەيدەن كەمەمەن توپىراق اكەلىپ توسەپ، ونىڭ ۇستىنە قازىرگى عيماراتتى تۇرعىزعان ەكەن. رەسەيدىڭ باس ەلشىلىگى انكارادا.

ىستامبۇل تاريحىنا ارنالعان تاعى ءبىر مۇراجايعا بارۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. الىپ ءبىر زالى كادىمگى تارازىعا ارنالعان. ساۋدا قالاسى بولعاننان كەيىن دە شىعار، تارازىنىڭ نە ءبىر قىزىقتى تۇرلەرى بار ەكەن. جاسالۋ تەحنيكاسى دا كۇردەلى. ءبىر قىزىعى كادىمگى تارازىنىڭ تاسى رەتىندە پايدالانعان ۇلكەندى-كىشىلى تەمىر اسىق وتە كوپ ەكەن. ءبىزدىڭ اتا-بابامىزبەن قاتىسى بار-اۋ دەپ شامالادىم… كىردىڭ تاسى قىزىقتى فورمالاردا جاسالىپتى. ادامنىڭ باسى، اسىق، ءتورت بۇرىش، التى بۇرىش…

ىستامبۇلداعى تاعى ءبىر توقتاعان جەرىمىز – وزبەك تاقياسى. تاقيا 1752 جىلى ناقىشبانيلەر جاعىنان سالىنعان. تاقيا تۇرعان توبە ول زاماندا وسمانلى پاتشاسىنىڭ اڭشىلىق قۇراتىن مەكەنى بولعان. ءبىر كۇنى پاتشا توبە باسىنداعى شاتىردى كورىپ، ءجون سۇراۋعا كىسى جىبەرەدى. سويتسە، ورتا ازيادان كەلگەن قاجىلار ەكەن. ءسويتىپ، پاتشا ولارعا ارنايى جەر بەرىپ، ءۇي سالۋىنا رۇقسات ەتەدى. سول كۇننەن باستاپ تۇركىستان مەن تاشكەننەن قاجىلىققا بارا جاتقاندار وسىندا تۇسەل جاساعان. قوناقتاپ مەككەگە بارار قۇجاتتارىن رەتتەپ الىپ وتىرعان ەكەن. ويتكەنى، يسلام الەمى وسمان يمپەرياسىنا باعىندى عوي. تۇركيانىڭ تاۋەلسىزدىك سوعىسى جىلدارىندا اتاتۇرىككە جاقسى كومەك جاساعان. مۇندا ساربازدار مەن وق-ءدارى جىبەرۋ ءۇشىن قۇپيا بازا مەن اۋرۋحانا قىزمەت اتقارعان. سول ءۇشىن كەيىن بارلىق تاقيالار جابىلعاندا، وزبەك تاقياسى ول تىزىمگە ىلىنبەي، قازىرگە دەيىن جۇمىس جاساپ تۇر.

وزبەك تاقياسىنان كەيىن ىستامبۇل قالاسىنىڭ ماڭىنداعى تۇركيانىڭ تاريحي فيلمدەر تۇسىرەتىن قالاشىعىنا باردىق. ۇلكەندىگى جاعىنان الەمدە ەكىنشى ورىندا تۇرادى ەكەن. “ەر تۇعىرىل” ت.ب تاريحي سەريالدار وسىندا ءتۇسىرىلىپتى. ءفيلمنىڭ كەيبىر جەرلەرى ءالى جاريالانباعاندىقتان وزىمىزگە فوتو-ۆيدەو تۇسىرۋگە رۇقسات بەرگەن جوق.

تاريحي قالاشىقتى سالۋمەن جالپى ءجۇز ەلۋگە جۋىق ادام اينالىسادى. جاقىندا شىڭعىسحانعا قارسى شىققان حورەزمشاح تۋرالى سەريال ءتۇسىرىپ جاتىر ەكەن. تۇركيادا كوشپەندىلەردىڭ باسىن قوسىپ، ۇلى يمپەريا قۇرعان شىڭعىس اتامىزدى جاۋىز، مادەنيەتتى قۇلاتۋشى دەپ ايىپتايدى. ونىسىن قاراپايىم لوگيكاعا سالىپ تۇسىردىرگىسى كەلەدى. جەكە باسىمىزعا ەڭ ۇناماعانى وسى بولدى.

ال، بۇل قالاشىقتا بۇكىل كوشپەندىلەر تاريحى قايتا جازىلىپ جاتىر دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولمايدى. مۇنداي ءىستى جاساۋ ءۇشىن تەك ۇلتتى ءسۇيۋ كەرەك، ونىڭ تاريحىنا ماحابباتپەن قاراۋ كەرەك. قىمبات مۇلىك، اقشانى سۋشا شاشۋ دا جوق. ءبارى قاراپايىم عانا ىستەلگەن.

تۇركيا ساپارىمىز اياقتاپ ەلگە قايتاتىن ۋاقىت تا كەلدى. ءبارى ءۇشىن راقمەت! تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورىنىڭ ءتورايىمى ءنازيا جويامەنگەنقىزىنا ايىرىقشا العىس ايتامىن. قور تۇركيا مادەنيەت جانە تۋريزم مينيسترلىگىنىڭ وسى شاراسىنا ءبىزدى جىبەردى. بارلىق شىعىندى تۇركيا تاراپ تولەيدى. كورمەگەن جەردى كورۋ، باسپاعان تاۋعا شىعۋ باقىتىن بۇيىردى. ونداعان مەملەكەتتەن 34 باق-تىڭ جۋرناليستەرى، بلوگەرلەرى جينالعان ەكەن. قازاقستاننان «استانا» ارناسىنىڭ ءتىلشىسى ەركىن قانين ەكەۋمىز جۇردىك. العان اسەرىمىز وتە كوپ. پاندەمياعا قاراماي تۇرىك تۋريزم سالاسىنىڭ قالاي جۇمىس جاسايتىنىن كوردىك. كوزىمىزدى جەتكىزدى. وندايدا تەك ىشتەن تىنىپ، ءبىزدىڭ ەل دە وسىنداي بولسا عوي شىركىن دەگەن وي وزەگىڭدى ورتەي جونەلەدى. دامىعان ەلدىڭ ءار جەتىستىگىن ىشىندە ءجۇرىپ، قولمەن ۇستاپ، اۋاسىمەن تىنىستاپ تۇرىپ سەزگەننىڭ ءجونى بولەك.

“الاشىم نەگە توقىراپ قالدى، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەرتەڭگى كۇنى نە بولماق، ءشاۋ ەتكەن ورىستىڭ ەكى يتىنە ءتايت دەيتىن ءبىر اق جاعالىنىڭ جوعىن-اي” دەگەن سان ءتۇرلى ويلار ءىشىڭدى جەگىدەي جەيدى. “ابايدىڭ” التى سەرياسى جارىق كوردى عوي. قاراپ وتىرساڭ قازاق تۇك تە وزگەرمەگەن. سايلاۋدا جەڭسەم، پارالاپ السام، مالىمدى قالاي كوبەيتسەم دەگەن باياعى تىرلىكتىڭ وزگەرگەنى شامالى ەكەن.

قالاي دەسەك تە، بارىن باعالاپ، سونى الەمگە كورسەتە العان جۇرتتار وزىپ تۇر. تۋريستك الەۋەت ءبىزدىڭ ەلدەدە جوق ەمەس. تەك، سوعان جاعداي جاساپ، جولىن توسەپ، باعاسىن شارىقتاتپاي ۇستاپ تۇرسا دەيسىڭ…

مەيىرجان اۋەلحانۇلى