بىردە ۇلانباتىر قالاسىندا حالىق ونەرپازدارىنىڭ بىرىككەن ونەر فەستيپالى وتەتىن بولىپ سوعان قاتىسۋعا دومبىرامدى كوتەرىپ مەن دە باردىم.

مونعوليا ەلىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن نە ءتۇرلى عاجايىپ سال-سەرى، ونەر يەلەرى ءبىر قوناق ۇيىنە ورنالاسىپ ون كۇن بويى كۇن-ءتۇن دەمەي ۇلاناسىر دۋمانعا باستىق. كۇندىز ۇلكەن مادەنيەت سارايىنا بارىپ ونەر كورسەتىپ، كەشكە قوناق ۇيىنە كەلىپ توي جاسايمىز. سول قىزىقتى كۇندەردىڭ بىرىندە مەنىڭ جيىرما بەسكە تولعان تۋعان كۇنىم شاق كەلگەن سوڭ داستارحان جايدىم دا كورشى ونەرپازداردى تويعا شاقىردىم.

ونسىز دا باستارى اۋىرىپ ۇرىنارعا قارا تاپپاي وتىرعان وڭكەي سايىپقىران اساۋ دارىن يەلەرى ماعان ارناعان سىيلىقتارىمەن قوسا ءوز ءوز اسپاپتارىن دا كوتەرە كەلدى. ءسويتىپ كيىمىن شەشكەن جالاڭاش ادامنىڭ سۋدان تايىنبايتىنى سەكىلدى كوپ كەشىكتىرمەي كوڭىلدى تويدى باستاپ كەپ جىبەردىك.

نە بولسىن شىركىن، ەشبىر قوسپاسى جوق حالىقتىڭ تازا تۇنىق پاك ونەرى بىرنەن سوڭ ءبىرى اق ايرانداي اسپا توك شاشىلدى-اي كەلىپ. تينامداي دا كىرشىگى جوق شەكسىز، شەتسىز دالا اۋەندەرى نە ءبىر سىزىلعان سىرناي تاماق انشىلەردىڭ كومەيىنەن ءتورت قابىرعانىڭ اراسىنا سيىسا الماي سىعىلىسا تىقسىرىلىپ قۇدىرەت بولىپ قۇيىلىپ جاتتى، شالقار ءبىر شاتتىقتىڭ تاسقىنى بولىپ شاشىلىپ جاتتى.

وح، سىيعا تولى، سىرعا تولى، سيقىرعا تولى حالىقتىڭ عاجاپ ءان، اۋەندەرى-اي دە. جەل بولىپ شالقىپ، ايدىن بوپ تولقىپ، تاۋ بولىپ كۇڭىرەنىپ، ناجاعاي بولىپ جارقىلداپ، قۇلىن بولىپ كىسىنەپ، بوتا بولىپ بوزدايدى-اۋ شىركىن…

ءسويتىپ توي ەندى ناعىز قىزا باستاعان شاق ەدى، تىق، تىق، تىق… ەسىك قاعىلدى دا ارتىنشا ءبىر قۇشاق گۇل، ءتاتتى-تاپسەك، اراق-شاراپ كوتەرگەن ۋىزداي جاس بويجەتكەن قىز كورىندى.

سوندا بىلدىك، قوناق ءۇيىنىڭ ەكىنشى قاباتىندا ورنالاسقان ساحارا جاقتىڭ ونەرپاز قىزى ءبىزدىڭ تويدان قالىس قالىپتى. مەن الدىنان جۇگىرىپ بارىپ كەشىرىم سۇراپ، قولىنداعى دۇنيەلەرىن الىپ تورگە شاقىردىم. راحمەتىن ايتقان ول سىرت كيىمىن شەشىپ ىلگەننەن كەيىن داستارحان باسىنا جاقىنداپ سىپايى عانا كوپشىلىككە ءتاجىم ەتتى. سوسىن بارشامىزدان عافۋ وتىنە ماعان بۇرىلىپ:

- اعا، تويىڭىزدى تويعا ۇلاستىرايىن دەپ وزىڭىزدەن رۇحسات سۇراسام نيەتىمدى قابىل الار ما ەكەنسىز ءا – دەدى، كۇلىم قاققان ادەمى وت جانارىن قاداي ءيىلىپ. ونىڭ ءدال نە دەگەلى تۇرعانىن ءدوپ باسىپ تۇسىنە كەتپەسەم دە جايدارى قىزدىڭ جاراسىمدى جاقسى ءىلتيپاتىن بار شىنىممەن قابىل الىپ:

- اينالىپ كەتەيىن قارىنداسىم-اۋ، قاراقاتتاي ەكى كوزىڭ مولدىرەپ وڭمەنىمنەن ءوتىپ بارا جاتسا «ءولىم اكەلىپ تۇرمىن» – دەسەڭ دە رۇحسات ەتىپ قابىل الماي نەم بار ەدى، ايتا عوي – دەدىم ەلجىرەي ازىلدەپ. سويتسەم ول داعى ءبىر ءازىل ءسوزدىڭ ءتىلماشى ەكەن:

- ويباي اعا، كەشىرىم ەتىڭىز، ءجون سەگىزدى ارتىما قالدىرىپ، ونسەگىزگە قادام باسىپ ءورت ءومىردىڭ قىزىعىن ەندى باستاعان شاعىمدا سىزدەي اۆزال ازاماتقا ءولىم اكەلەتىن مەن نەمەنە، جىندانىپ كەتىپپىن بە. ءولىم ەمەس ءوزىمدى اكەلىپ تۇرمىن – دەپ ماعان ۇلبىرەپ پىسكەن الماداي بەتىن توستى.

- بارەكەلدى قارىنداس! سەن ءوزى وتقا قۇيعان مايسىڭ عوي ءسىرا. ءدۇر-ءدۇر ەتىپ اسپانعا شاپشىپ لاۋلاپ جانىپ جاتقان جيىرمابەس دەگەن ءورت جالىنعا الاي-دۇلەي ۇيتقىپ سوعىپ تۇرعان ونسەگىز دەگەن بوراندى اكەپ تۇرساڭ ول ءولىم ەمەي نە بولۋشى ەدى اينالايىن. قوش، نە بولسا دا كورىپ الدىم – دەدىم دا ونىڭ اپپاق جازىق ماڭدايىنان يىسكەدىم.

وتىرعاندار شۋىلداسىپ شاپالاق سوعىپ شاعىن بولمەنىڭ توبەسىن ورتاسىنا تۇسىرە جازداپ ايعايلاسىپ سۇيكىمدى بويجەتكەنگە قوشەمەت كورسەتتى. سونىمەن جيىرمابەستىڭ داستارحانىنا ونسەگىزدىڭ داستارحانى قوسىلىپ توي ودان ارمەن جالعاستى.

كۇمبىرلەگەن كۇمىس كومەيدەن سىڭعىرلاتا ءان توككەن شاشاسىنا شاڭ جۇقپاس وڭكەي كۇرەڭتوبەل تارلاندار جەر تانابىن قۋىرىپ قۇلاقتى بىتكەننىڭ قۇرىشىن ارمانسىز ەتىپ قاندىردى. وسىلاي سايراعان سازدى بۇلبۇل، ساندۋعاشتار تاڭ اعارعاندا عانا امالسىز تاراسۋعا بەت بۇرىستى. توي تارقار الدىندا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ بەتىنەن سۇيگىسى كەلگەن جىگىتتەرگە ساحارانىڭ يبالى ارۋى ەۋروپالىقتاردىڭ سالتىمەن مايىسقان قولىنىڭ سىرتىن ۇسىندى. قىز ءسۇيۋدىڭ سوڭىنا الا مەن دە ءسىرا قۇر قالمايىن دەپ ونىڭ قولىن سۇيۋگە وقتالىپ ەدىم، ول كىپ-كىشكەنتاي سۇيكىمدى قولىن تەپ-تەز ايلاندىرىپ الاقانىن توستى. مەن:

- قوي قارىنداس، الاقانىڭنان سۇيسەم ۇردىقشى بولىپ كەتەرسىڭ، سىرتىنان سۇيەيىن – دەپ ەدىم، ول جىمىڭ ەتتى دە:

- ونداي سالتتىڭ بارى شىن اعا. بىراق مەن كازىر ۇردىقشى بولعىم كەلىپ تۇر. جاقسى عوي، وسى بولمەدەن شىققاندا بايقاتپاي ءسىزدى قالتالاي كەتپەيمىن بە –دەمەسى بار ما… مەن قارسىلىق ەتكەم جوق، جۇپ-جۇمساق الاقانىنا ەرنىمدى تيگىزدىم دە بولمەسىنە جەتكىزىپ قويدىم.

…ەرتەڭىندە ۇلكەن ونەر سارايىنا بارىپ ونەر كورسەتىپ ەندى ورنالاسقان قوناق ۇيىنە قايتايىن دەپ بىرگە كەتەتىن سەرىك ىزدەپ سەلتيىپ تەمەكى شەگىپ تۇر ەدىم، الگى ءدىلمار شەشەن ەركە قارىنداسىم كەلىپ جەتتى. انا-مىنانى ءسوز ەتىپ جەڭىل ازىلدەسىپ تۇرعان سوڭ مەن ونىڭ نازىك سۇيرەك ساۋساقتارىن الاقانىما سالىپ ايالاپ:

- تەنتەك ەركە قارىنداسىم، كەشە كوپ ادامنىڭ اراسىندا اعاڭدى ۇيالتىپ قويدىڭ عوي. كانە بەتىڭدى توسشى ەندى مەن ەسەمدى الايىن – دەپ بەتىنەن سۇيۋگە ەڭكەيە بەرىپ ەدىم ول ءسال عانا شەگىنشەكتەدى دە:

- شىن ەسەڭىز كەتكەن بولسا – دەپ، قىپ-قىزىل شيەدەي جۇپ-جۇقا ەرىنىن شوشايتتى. ءدال ويتەدى عوي دەپ ويلاماعان باسىم ءسال توسىلىپ قالدىم دا:

- اينالايىن ەرنىڭنەن سۇيسەم وسەكشى بولىپ كەتەرسىڭ – دەپ ەدىم قىز الاسى مولداۋ مويىلداي قارا كوزدەرىن

ءبىر توڭكەردى دە:

- پاي، پاي، پاي اعاسى! الاقانىمدى توسسام: «ۇردىقشى بولاسىڭ» – دەيسىز، ەرنىمدى توسسام: «وسەكشى بولاسىڭ» – دەيسىز، ەگەر مەن باسقا بىردەمەمدى توسسام نە دەپ باس تارتار ەكەنسىز ءا. جىگىتكە ەرنىنەن سۇيگىزگەن ايەل بىتكەننىڭ ءبارى وسەكشى بولاتىنى راس بولسا مەن وكىنبەي-اق قوياايىن – دەدى دە ەكى وكشەسىن كوتەرىپ اياعىنىڭ ۇشىمەن سوزىلىپ كەلىپ مەنىڭ مۇرتتى ەرنىمنەن ءشوپ ەتكىزىپ ءبىر ءسۇيدى دە ايلانىپ قوناق ۇيىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى.

مەن اڭداۋسىز جەردە جالاڭاش دەنەمدى جالىن شارپىپ وتكەندەي تىرپ ەتىپ قوزعالماي تۇرىپ قالدىم. سالدەن كەيىن عانا ساعاتىما قاراسام كەش تە بولىپ قالعان ەكەن.

ءۇنسىز عانا جىمىڭ ەتتىم.

2008

“ايدان تۇسكەن كولەڭكە” كىتابىنان

(سۋرەت ينتەرنەت جەلىسىنەن الىندى، يەسىنەن كەشىرىم وتىنەم)