55 جاستاعى ساۋلە وماروۆانىڭ اقش ۆاليۋتا باسقارماسىنىڭ جەتەكشىسىنە باس ۇمىتكەر ەكەنى تامىزدىڭ باسىندا-اق بەلگىلى بولعان. اق ءۇي قاراستىرعان وزگە ەكى كانديدات دەموكراتيالىق پارتيانىڭ ءوز ىشىندە قولداۋ تاپپادى. بۇل قىزمەتكە كانديداتتى پرەزيدەنت ۇسىنعانىمەن، ونى سەنات ماقۇلدايدى. سوندىقتان ۇسىنىلعان كانديداتۋرا ءوتۋى ءۇشىن، ونى سەناتتاعى دەموكراتتاردىڭ ءبىراۋىزدان قولداعانى كەرەك. باراك وباما اكىمشىلىگىندە جۇمىس ىستەگەن مايكل بارر دەموكراتتار ىشىندەگى پروگرەسشىلدەر فراكتسياسىنىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولسا، كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇقىق پروفەسسورى مەرسا باراداران باسقارۋدا تاجىريبەسى جوق دەپ سىنعا قالدى.

وسىلايشا اق ءۇي تاڭداۋى كىشى دجوردج بۋش تۇسىندا قارجى مينيسترلىگىندە كەڭەسشى بولعان، نيۋ-يوركتەگى الپاۋىت زاڭ فيرمالارىنىڭ ءبىرى Davis Polk & Wardwell كومپانياسىندا جۇمىس ىستەگەن، “شىرماۋىق ليگاسىنا” كىرەتىن بەدەلدى كورنەلل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ساۋلە وماروۆاعا ءتۇستى.

ءسويتىپ 23 قىركۇيەكتە اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن ساۋلە وماروۆانى قارجى مينيسترلىگى قۇرامىنداعى ۆاليۋتا باسقارماسىنىڭ جەتەكشىسى قىزمەتىنە ۇسىنۋعا نيەتتى ەكەنىن ءبىلدىردى. جاڭالىق تەز تاراپ، اقش قوعامىندا قىزۋ تالقى تۋدىردى. “بايدەن ۋولل-ستريت سىنشىسىن تاڭدادى”، “بايدەننىڭ راديكال كانديداتى”، “كۇماندى تاڭداۋ”، “بيتكوين سىنشىسى” – بەدەلدى باسىلىمدار تاقىرىپتارىن وسىلاي ايقايلاتىپ شىعارىپ جاتتى. ال اقش ساۋدا پالاتاسى، بانك قاۋىمداستىقتارى وماروۆانىڭ كانديداتۋراسىنا اشىق قارسى شىقتى.

مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاداعى ءرولى مەيلىنشە از بولۋى كەرەك دەيتىن رەسپۋبليكاشىلدار دا قاراپ قالعان جوق. سەناتور پەت تۋمي “بۇرىن-سوڭدى مۇنشالىق “راديكال” كانديدات كورمەگەن ەدىم” دەپ، وماروۆادان سوناۋ سوۆەت وداعى كەزىندە ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە جازعان ديپلوم جۇمىسىن جاريالاۋىن تالاپ ەتتى.

ديپلوم جۇمىسىنىڭ “كارل ماركستىڭ ەكونوميكالىق ساراپتاماسى جانە “كاپيتالداعى” رەۆوليۋتسيا تەورياسى” دەگەن تاقىرىبىن، اۆتوردىڭ بانك جۇيەسىن رەفورمالاۋ جايلى كوزقاراسىن، Twitter جەلىسىندەگى كەي جازبالارىن سىناپ-مىنەگەن وڭشىلدار وماروۆاعا “كوممۋنيست” دەگەن ايدار تاقتى.

بيۋدجەتى 1 ميلليارد دوللاردان تۇراتىن ۆاليۋتا باسقارماسى فەدەرالدىق دەڭگەيدە جۇمىس ىستەيتىن بارلىق بانكتەر مەن شەتەلدىك بانكتەردىڭ فەدەرالدىق فيليالدارىن قاداعالايتىن ەرەجە بەكىتەدى. ياعني بۇل بۇل باسقارما JPMorgan Chase, Citigroup جانە Wells Fargo سەكىلدى ءىرى بانكتەردى باقىلايدى.

اقش ءۇشىن وسىنشالىق ماڭىزى بار قىزمەتكە ۇسىنىلعان ساۋلە وماروۆا كىم؟ ونىڭ قارجى سالاسىن دۇرلىكتىرگەن سوزدەرى نە جايلى ەدى؟ سەنات ونى ماقۇلداي قويا ما؟ ءتۇسىندىرىپ كورەيىك.

ورال مەكتەبىن ۇزدىك بىتىرگەن شاكىرت

قازاقستان تۋماسى ساۋلە وماروۆا ورال قالاسىنداعى №21 مەكتەپتە وقىعان. مەكتەپ ديرەكتورى وماروۆانىڭ وزات شاكىرت بولعانىن ايتادى. مەكتەپ ارحيۆىندە ساقتالعان سىنىپ جۋرنالىندا كىلەڭ بەسكە وقىعانى جازىلعان.

– مەكتەپتى 1984 جىلى التىن مەدالمەن ءبىتىردى. ەلۋ جىل ىشىندە مۇنداي جەتىستىككە بار-جوعى 30-اق وقۋشى جەتكەن. ساۋلە فيزيكا-ماتەماتيكا وليمپيادالارىنىڭ بارىنە قاتىسقان. زيالى وتباسىدا تاربيەلەنگەن. اناسى تۋبەركۋلەز ديسپانسەرىندە ادىستەمە ءبولىمىن باسقارعان، – دەيدى مەكتەپتىڭ قازىرگى ديرەكتورى لاۋرا شاركۋبەنوۆا. ونىڭ سوزىنشە، ول كەزدە مەكتەپ ساناۋلى جىل بۇرىن اشىلعان، ال وماروۆا ونى التىن مەدالمەن بىتىرگەن ءبىرىنشى وقۋشى بولعان.

“ول ۋاقىتتا ساۋلەنىڭ وسىنداي جەتىستىككە جەتەتىنى ەشكىمنىڭ ويىنا كىرىپ شىققان جوق، – دەيدى سىنىپتاسى ۆيتالي مازۋرەنكو. – بىراق بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىنى سول كەزدە-اق بەلگىلى بولعان”.

مازۋرەنكو وماروۆامەن بار بولعانى ءبىر اي عانا بىرگە وقىعانىن، بىراق كەيىن باسقا سىنىپقا اۋىسسا دا مەكتەپتى بىتىرگەنشە ارالاس-قۇرالاس بولعانىن ايتادى.

– ساۋلە بارلىق قىز سەكىلدى اشىق-جارقىن بولاتىن. مەن سپورتشىمىن، وقۋ قيىنعا سوعاتىن. ساۋلە قول ۇشىن بەرۋگە اركەز دايىن تۇراتىن قىزداردىڭ ءبىرى ەدى، – دەيدى ول. – ساۋلەنىڭ 2005 جىلى كەلگەنىن بىلەمىن. اناسىن الىپ كەتكەن. بىراق ءبىز ول كەزدە كورىسپەدىك.

تاعى ءبىر سىنىپتاسى ۆلاستا كاپتەلوۆا مەكتەپتە وماروۆامەن دوس بولعانىن ايتادى.

– ساۋلەنىڭ كورشىسى لەنا تالەتسكايا مەنىڭ قۇربىم ەدى. لەنا ءۇشىنشى، ساۋلە ەكىنشى قاباتتا تۇردى. لەنانىڭ ۇيىنە ءجيى بارىپ ءجۇرىپ، ساۋلەمەن دوستاسىپ كەتتىك. ءتورتىنشى نە ودان كەيىنگى سىنىپ بولاتىن، – دەيدى ول.

كاپتەلوۆا وماروۆانىڭ اناسى مەن اجەسىنىڭ قولىندا تۇرعانىن، وتباسى جۇپىنى تىرلىك كەشكەنىن ايتادى.

– 9-سىنىپقا قاراي ءسان كيىمىنە قىزىعا باستادىق، بىراق جاڭا كيىم الۋعا مۇمكىندىگى بولا بەرمەدى. ساۋلەنىڭ اناسى ەسكى كيىمدەردەن كويلەك تىگىپ بەرەتىن. كەيىن ساۋلەنىڭ ءوزى دە جاقسى تىگەتىن بولدى، – دەيدى سىنىپتاس دوسى.

كاپتەلوۆانىڭ سوزىنشە، وماروۆا ساباقتى بار ىنتاسىن بەرىپ وقىعان جانە كەمشىلىك بولسا، سونى تۇزەتپەي جانى تىنىش تاپپايتىن.

– تاباندى بولاتىن. مىسالى، دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنان ناشار باعا الا باستاسا، بار كۇشىن سالىپ، ۇزدىك شىعاتىن. ارامىزداعى ەڭ اقىلدى، بىراق سويتە تۇرا قاراپايىم ەدى، – دەيدى ول. – ال مەكتەپتەن كەيىن بايلانىس ءۇزىلدى. ۋنيۆەرسيتەتتەن كەيىن امەريكاعا كەتكەنىن عانا ەستىگەنمىن. بىراق 10 جىل بۇرىن قىزىم قايتىس بولعاندا ساۋلە ودنوكلاسسنيكي (الەۋمەتتىك جەلى) ارقىلى مەنى تاۋىپ الىپ، كوڭىل ايتتى. ءبىراز سويلەستىك، قاراپايىمدىعى قالىپتى.

10 جىلدىق مەكتەپتەن سوڭ ساۋلە وماروۆا ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە فيلوسوفيا ماماندىعىنا وقۋعا تۇسكەن. ول جەردە دە وقۋ وزاتى بولىپ، ۇزدىك ستۋدەنتكە بەرىلەتىن لەنين ستيپەندياتى اتانادى. وقۋىن 1989 جىلى ءتامامداپ، سول جەردە وقىتۋشىنىڭ كومەكشىسى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ال 1991 جىلى، سسسر تارار الدىندا ستۋدەنت الماسۋ باعدارلاماسىمەن اقش-تىڭ مەديسون قالاسىنداعى ۆيسكونسين ۋنيۆەرسيتەتىنە ءبىر سەمەسترگە بارادى.

“1991 جىلى جەلتوقساندا سول جاقتا جۇرگەنىمدە سوۆەت وداعى ىدىرادى. سول كەزدە قايتار جەرى جوق ءبىر ستۋدەنت بار ەدى. نە بولارىنا قاتتى الاڭداپ، سوندا قالدىم دا، ساياساتتانۋ بويىنشا Ph.D وقيتىن بولدىم. بىراق شىنىن ايتقاندا ەل ءۇشىن شەشۋشى ساتتە كەتىپ قالعانىما ءالى كۇنگە دەيىن وكىنەمىن” دەيدى ول 29 جىلدان كەيىن NBC News باعدارلاماسىنا بەرگەن سۇحباتىندا.

قازاقستاننىڭ مۇناي ساياساتى جايلى ديسسەرتاتسيا

1999 جىلعى 12 ساۋىردە ساۋلە تاريحقىزى وماروۆا اقش-تىڭ ۆيسكونسين ۋنيۆەرسيتەتىندە “پوستسوۆەتتىك قازاقستانداعى مۇنايدىڭ ساياسي ەكونوميكاسى” دەيتىن تاقىرىپتا ديسسەرتاتسيا قورعادى.

قازاقستاننىڭ 1992-1998 جىلدار ارالىعىنداعى مۇناي ساياساتىن زەرتتەگەن وماروۆا ەلدى سوۆەت وداعىندا بولعان مۇنايلى مەملەكەتتەر رەسەي، ازەربايجان جانە تۇركىمەنستانمەن سالىستىرادى. اۆتور مۇناي يندۋسترياسى سوۆەت وداعى كەزىندە-اق جولعا قويىلعان رەسەيدە جەكەشەلەندىرۋ قاتتى جۇرگەنىن، ازەربايجان مەن تۇركىمەنستاننىڭ مەملەكەتتەندىرۋگە باسىمدىق بەرگەنىن، قازاقستاننىڭ جەكە سەكتورعا باسىمدىق بەرە وتىرىپ، “قازمۇنايگاز” اتتى ۇلتتىق كومپانيا قۇرعانىن ايتادى.

“موينىندا جۇگى جوق اۆتوريتار قازاقستان ۇكىمەتى” ينۆەستورلارلار ءۇشىن جايلى مۇناي زاڭدارىن قابىلدادى، ال رەسەيدە مۇنداي باستامالار سولشىلدار بيلەگەن دۋمانىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولدى دەپ جازدى ول ديسسەرتاتسياسىنىڭ كىرىسپەسىندە.

وقۋ وزاتى بولعانعا ۇيرەنگەن وماروۆا ۆيسكونسين ۋنيۆەرسيتەتىندە ءجۇرىپ ماكارتۋر قورىنىڭ بەيبىتشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ستيپەندياسىن جەڭىپ الادى دا، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىر جىل تاجىريبەدەن وتەدى.

ۆيسكونسين ۋنيۆەرسيتەتىنەن Ph.D اتاعىن العاننان كەيىن ول “نارىققا قاجەت ماشىقتار كەرەك” دەپ ساياساتتانۋدان كەتىپ، قۇقىق سالاسىنا اۋىسادى. ءسويتىپ 2001 جىلى چيكاگو قالاسىنداعى سولتۇستىك-باتىس ۋنيۆەرسيتەتىنەن زاڭ دوكتورى اتاعىن الىپ شىعادى. تاعى دا ۇزدىك ستۋدەنت (cum laude, توپتىڭ ۇزدىك 20 پايىزىنا بەرىلەتىن اتاق) اتانادى.

“سودان كەيىن نيۋ-يوركتە قۇقىق سالاسىندا جۇمىس ىستەدىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ تاعى دا كەزدەيسوق بانك زاڭناماسى مەن قارجى رەتتەۋ سالاسىنا تاپ بولدىم. بۇل سالا ماعان قاتتى ۇنادى. وسىلايشا زاڭگەر اتاندىم” دەيدى وماروۆا 2020 جىلعى مامىردا جاريالانعان سۇحباتىندا.

وماروۆا راسىمەن اكادەميالىق ورتادان كەتىپ، نيۋ-يوركتە قارجى سالاسىنا ماماندانعان Davis Polk & Wardwell دەيتىن حالىقارالىق زاڭ فيرماسىنا جۇمىسقا تۇرادى. وندا بەس جىلعا جۋىق جۇمىس ىستەيدى.

2008 جىلدان باستاپ بىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتە شاقىرىلعان پروفەسسور رەتىندە قۇقىق، قارجى سالاسىن رەفورمالاۋ جونىندە ءدارىس وقىپ، 2014 جىلى نيۋ-يورك شتاتى يتاكا قالاسىنداعى كورنەلل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە قۇقىق پروفەسسورى بولىپ جۇمىسقا ورنالاسادى. ءالى كۇنگە دەيىن سوندا ءدارىس وقيدى.

وماروۆانىڭ ستۋدەنتى بولعان ارعىن يسكاكبەكوۆ كورنەلل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ الەمدەگى ەڭ ۇزدىك وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن، وندا پروفەسسور بولىپ جۇمىس ىستەۋ وڭاي ەمەسىن ايتادى. ۋنيۆەرسيتەت “شىرماۋىق ليگاسى” (ليگا پليۋششا) دەيتىن جەكەمەنشىك وقۋ ورىندارى توبىنا كىرەدى. بۇل توپتا يەل، گارۆارد جانە كولۋمبيا سەكىلدى 8 ۋنيۆەرسيتەت بار.

– [وماروۆانىڭ قىزمەتكە ۇسىنىلعانىن ەستىگەندە] كەۋدەمدى ماقتانىش كەرنەدى، – دەيدى يسكاكبەكوۆ اقش سەكىلدى الەم كاپيتالى شوعىرلانعان باسەكەلى جەردە مۇنىڭ زور جەتىستىك ەكەنىن ايتىپ.

– ونىڭ باعالى قاعازدار جونىندەگى ءدارىسىن تىڭداعام. ونىڭ ساباعىنا قاتىسقانىم – مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. دارىستەرى قىزىق وتەتىن. ستۋدەنتتەر ودان قورقاتىن، بىراق قۇرمەتتەيتىن، ول ءوزىن قاتال ۇستايتىن، – دەيدى يسكاكبەكوۆ ازاتتىققا.

حالىقارالىق كوممەرتسيالىق اربيتراج بويىنشا ءبىلىم العان يسكاكبەكوۆ وماروۆامەن جاقىن تانىسىپ، ءبىر-بىرىنە قوناققا بارعانىن ايتادى.

– شىعىس ايەلىنە ءتان قاسيەتى كوپ. ناعىز قازاق. اتاعى دارداي بولسا دا، ۇيىندە جاي عانا مەيىرىمدى انا، جايلى جار. اناسىن قولىنا العان، مۇنىڭ ءوزى ونىڭ قانداي ادام ەكەنىن بىلدىرسە كەرەك. جۇمىسى قاۋىرت بولسا دا، ۇيىندە استى ءوزى ازىرلەيدى. ال ۋنيۆەرسيتەتتە ارىپتەستەرى اراسىندا بەدەلى زور، – دەيدى ول.

وماروۆانىڭ اقش ۆاليۋتا باسقارماسى جەتەكشىلىگىنە ۇسىنىلۋى سول ەلدە جۇرگەن قازاقتار اراسىندا تالقىلانىپ جاتىر. الەۋمەتتىك جەلىدەگى امەريكا قازاقتارى قاۋىمداستىقتارىندا بۇل جاڭالىقتى بەلسەندى تۇردە ءبولىستى. ۆاشينگتون قالاسىندا ءبىلىم الىپ جۇرگەن ەلۆيرا ايدارحانوۆا مۇنداي جاڭالىق ونداعى قازاقتاردى جىگەرلەندىرەتىنىن ايتادى.

– اقش-تا مەملەكەتتىك ۇلكەن قىزمەتكە بارعان ءبىر عانا قازاق قىزى – اسەل (تولەنوۆا) روبەرتس تۋرالى بىلەمىن. ون بەس جىلدان استام ۋاقىت بويى اق ءۇي پروتوكولىندا قىزمەت ىستەپ، بيىل پرەزيدەنت پروتوكولى باسشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولدى. بۇل تۋرالى قازاقستاندىق باسىلىمدار كوپ جازدى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەن بولەك، ۆاشينگتونداعى دۇنيەجۇزىلىك بانك ۇيىمىندا جاقسى قىزمەتتە جۇرگەن بىرنەشە قازاقتى كەزدەستىرگەم. سولاردىڭ ءبىرى الما ورازالينوۆا ەدى. قازاسىنان كەيىن بانكتىڭ ءماجىلىس زالىنا مارقۇمنىڭ ەسىمى بەرىلدى، – دەيدى ول ازاتتىققا.

اقش-تا جيىرما جىلدان استام تۇراتىن اينۇر نۇركينا قازاقستاننان كوشىپ بارعاندار اراسىندا قىزمەتكە جەتىپ جاتقانى كوپ دەيدى، بىراق وماروۆانىڭ ءجونى بولەك ەكەنىن ايتادى.

– قازىر پىكىرتالاس ءجۇرىپ جاتقانى بۇل قىزمەتتىڭ قانشالىق ماڭىزدى ەكەنىن بىلدىرەدى. بۇل – تاعايىندالاتىن قىزمەت ەمەس. ونى سەنات ماقۇلداۋى ءتيىس. قازاقتار بۇرىن-سوڭدى مۇنداي قىزمەتكە جەتپەگەن، – دەيدى ول.

وماروۆانىڭ كوزقاراسى جانە بانكتەر ودان نەگە سەسكەنەدى؟

ساۋلە وماروۆا ەڭبەكتەرى مەن سۇحباتتارىندا ءىرى بانكتەردىڭ قارجى ينستيتۋتى اۋقىمىنان شىعىپ، مۇناي-گاز جانە مەتالل ساۋداسى سەكىلدى تاۋار ساۋداسىنا قول سالىپ جاتقانىن، مۇنىڭ ۇزاق مەرزىمدە مەملەكەت ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنىن ايتادى. قارجى سالاسىن رەتتەۋدى مۇنداي ينستيتۋتتارعا بەرۋگە بولمايدى، ونى مەملەكەت رەتتەپ وتىرۋى قاجەت دەپ سانايدى.

رەسپۋبليكاشىلدار قازىر وماروۆاعا اسىرە سولشىل ادام رەتىندە قاراپ وتىر. ونىڭ قازىرگى ۇستانىمى دەموكراتتار قۇرامىنداعى سولشىلداردىڭ كوڭىلىنەن شىعادى دا. دەگەنمەن 2007-2008 جىلدارى ول ءبىر جىل رەسپۋبليكاشىل كىشى دجوردج بۋش باسقارعان اكىمشىلىكتە قارجى مينيسترلىگى كىشى حاتشىسىنىڭ (ۆيتسە-مينيستردەن كەيىنگى لاۋازىم) كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقارعان. ياعني ول 2008-2009 جىلدارداعى الەمدىك قارجى داعدارىسى باستالعاندا سول داعدارىستى رەتتەۋگە جاۋاپتى مەكەمەلەردىڭ بىرىندە جۇمىس ىستەگەن. بۇگىنگى سوزىندە ول سول كەزدەگى داعدارىسقا ءجيى سىلتەيدى، وعان الپاۋىت بانكتەر كىنالى دەپ سانايدى.

ونىڭ سوزىنشە، “اقش-تىڭ فيسكالدىق جانە ۆاليۋتالىق ينفراقۇرىلىمى قاتارداعى امەريكالىقتاردان گورى قارجى ينستيتۋتتارى مەن ولاردىڭ كورپوراتيۆتىك كليەنتتەرىنە جايلىراق ەتىپ جاسالعان”.

“بۇقاراعا كورەرمەننىڭ ءرولى بەرىلگەن. سولاي ەمەس پە؟ بىراق داعدارىس بولا قالسا، تازالاۋشىعا اينالامىز. راس قوي؟ كەلەمىز دە، بارلىق شاڭدى، كىردى جينايمىز، دۇرىس پا؟ بىراق اقشانىڭ قايدا جۇمسالاتىنىن شەشكەندە بىزگە ەشقاشان ۇستەل باسىندا وتىرۋعا رۇقسات بەرمەيدى. مەنىڭشە، بۇگىنگى ەكونوميكا مەن قارجىنىڭ باستى ماسەلەسى – وسى” دەيدى ول NBC News باعدارلاماسىنا بەرگەن الگى سۇحباتىندا.

“حالىقتىڭ ەسەپ كىتابى: اقشانى دەموكراتيالاپ، ەكونوميكانى قارجىلاندىرۋ جولى” دەپ اتالاتىن 2020 جىلعى ماقالاسىندا ساۋلە وماروۆا اقش ورتالىق بانكى – فەدەرالدى رەزەرۆتى رەفورمالاپ، امەريكالىقتاردىڭ سول جەردەن تىكەلەي دەپوزيت ەسەپشوتىن اشۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك دەيدى.

وقي وتىرىڭىز

شەتەلدە لاۋازىم يەلەنگەن قازاقتار

وماروۆانىڭ ايتۋىنشا، كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى قارجى جۇيەسىنە سايكەس، بانكتەر قانداي دا ءبىر كولەمدە نەسيە بەرۋ ءۇشىن سونداي كولەمدە دەپوزيت ۇستاۋى كەرەك، ال قازىرگى بانكتەر بۇل تەپە-تەڭدىكتى ساقتاماي فەدەرالدىق رەزەرۆكە ارقا سۇيەيدى. فەدەرالدى رەزەرۆ ازاماتتارعا تىكەلەي قىزمەت كورسەتسە، اراداعى دەلدال اتانىپ وتىرعان بانكتەر قاجەت بولماي قالادى دەيدى ول.

ونىڭ بۇل ءسوزى ءىرى بانكتەردى ۇرەيلەندىرىپ، ولار وماروۆانىڭ تاعايىندالۋىنا اشىق قارسى بولىپ وتىر. بانك قاۋىمداستىقتارى وماروۆانىڭ “ۇسىنىسى جۇزەگە اسسا قازىرگى بانك جۇيەسى ولەدى” دەپ دابىل قاقتى.

بانكتەر ادەتتە اق ءۇي قارجى سالاسىن رەتتەۋگە كىمدى ۇسىنسا، ازداعان سەنىمسىزدىكپەن قارايدى. الايدا ءىرى جانە شاعىن بانكتەردىڭ مۇددەسى ارقالاي بولىپ، بۇل سەنىمسىزدىك ورتاق تالاپقا اينالا بەرمەيدى. بىراق بايدەن وماروۆانى ۇسىنعاننان كەيىن، بانك قاۋىمداستىعى وعان ءبىر اۋىزدان قارسى شىقتى دەيدى New York Times باسىلىمى. امەريكا بانكتەرى قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى روب نيكولس وماروۆانىڭ ۇسىنىستارى “امەريكانىڭ كومميۋنيتي بانكتەرىن مەملەكەتتەندىرۋگە اكەلەتىنىن” ايتتى.

“ونىڭ ەلدەگى بانك جۇيەسىن تۇبەگەيلى قايتا قۇرۋ تۋرالى ويىنا الاڭداپ وتىرمىز. [قازىرگى بانك جۇيەسى] – دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءارالۋان، ەڭ باسەكەلى جۇيە” دەپ مالىمدەدى ول.

وماروۆا سونداي-اق كريپتوۆاليۋتاعا دا قارسى. ول مۇنىڭ كولەڭكەلى بانكتەردىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەتىنىن ايتادى. سونىمەن قاتار ول تەحنولوگيا كومپانيالارىنىڭ جۇمىسىن دا مەملەكەت رەتتەۋى كەرەك دەپ بىلەدى. كانديداتتىڭ ەلەۋلى ۇسىنىستارىنىڭ تاعى ءبىرى – ۇلتتىق ينۆەستيتسيا باسقارماسىن قۇرۋ. ونىڭ سوزىنشە، جەكە سەكتور تەك پايدا تابۋدى كوزدەيدى، كليماتتىڭ وزگەرۋى جانە تەڭسىزدىك سەكىلدى ۇزاق مەرزىمدى جۇيەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە باس قاتىرمايدى. وماروۆانىڭ تۇسىنىگىندە بۇل باسقارما وسى مىندەتتى شەشۋى ءتيىس. پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتە ۇسىنىلعان باسقارمانى سسسر-دەگى مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ كوميتەتىنە ۇقساتتى.

تۇيىندەمەسىنە قاراعاندا، ساۋلە وماروۆانى 2013 جىلدان باستاپ كونگرەسكە قارجى جانە تەحنولوگيا بويىنشا كۋالىك بەرۋگە 6 مارتە شاقىرعان. ماسەلەن، 2018 جىلى كونگرەسمەندەر الدىندا فينتەح بويىنشا، 2019 جىلى Facebook بويىنشا جاۋاپ بەرگەن.

ديپلوم جۇمىسى جانە TWITTER-دەگى داۋلى جازبالارى

ساراپشىلار رەسپۋبليكاشىل سەناتورلار ساۋلە وماروۆاعا قاتتى قارسىلىق تانىتادى دەپ توپشىلايدى. ولاردىڭ ىشىندە سەنات قۇرامىنداعى بانك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى پەت تۋمي تاباندىلىق تانىتىپ وتىر. 5 قازان كۇنى ول وماروۆاعا حات جولداپ، ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە جازعان ديپلوم جۇمىسىن تابىستاۋدى تالاپ ەتتى.

كەلەسى كۇنى تۋمي سەنات وتىرىسىندا ءسوز سويلەپ، وماروۆانىڭ كانديداتۋراسىن سىنعا الدى.

“وماروۆا حانىم اسىرە سولشىل يدەيالاردى ناسيحاتتاعانى ءۇشىن ماداقتالادى. ول [يدەيالاردى وماروۆانىڭ] ءوزى دە “راديكال” دەپ سيپاتتاعان. ءبىز بۇعان كەلىسەمىز. بۇل – وتە-موتە راديكال يدەيالار. فەدەرالدى ۇكىمەتتەگى لاۋازىمعا مۇنان اسقان راديكال كانديداتتى كورگەن ەمەسپىن. مۇنىڭ اۋىر مالىمدەمە ەكەنىن بىلەمىن، بىراق مەنىڭ ءسوزىم – وسى” دەدى تۋمي ارىپتەستەرىنە.

سىنشىلارى وماروۆانىڭ سوۆەت وداعى تۋرالى تۆيتتەرىنە دە ءمان بەرىپ وتىر.

2019 جىلعى ناۋرىزداعى ءبىر تۆيتىندە ول “اقش-قا كەلگەنگە دەيىن بۇگىنگى الەمدە جالاقى ماسەلەسىندە گەندەرلىك تەڭسىزدىك بارىن ەلەستەتە الماۋشى ەدىم. سسسر تۋرالى نە ايتساڭىز دا، وندا جالاقىدا گەندەرلىك تەڭسىزدىك بولمادى. نارىق نەنىڭ دۇرىس ەكەنىن ءاردايىم بىلە بەرمەيدى” دەپ جازدى.

وسى ءسوزى ءۇشىن داۋعا قالعان وماروۆا كەلەسى كۇنى سول ءتۆيتتىڭ استىندا پىكىرىن ناقتىلاي تۇستى.

“مەن سوۆەت ومىرىندە ەر مەن ايەل بارلىق سيپاتتا تەڭ بولدى دەپ ەشقاشان ايتقان ەمەسپىن. بىراق حالىقتىڭ جالاقىسى گەندەرگە قاراماي بەكىتىلەتىن. ايەلدەردىڭ بارلىعى جۇكتى بولعاندا بەرىلەتىن جاردەماقىنى مولىنان الدى. وسىنىڭ ەكەۋى دە ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن ارمان بولىپ وتىر” دەپ جازدى ول.

سەناتور تۋمي وماروۆادان ديپلوم جۇمىسىن 13 قازانعا دەيىن تاپسىرۋدى تالاپ ەتكەن. وڭشىل باعىتتى ۇستاناتىن Fox news باسىلىمى جۇمىستىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمدە تاپسىرىلماعانىن جازدى.

ەسەسىنە وماروۆا Financial Times گازەتىنە سۇحبات بەرىپ، وزىنە قاراتا ايتىلعان سىننان ناسىلشىلدىك بەلگىسى بايقالاتىنىن ايتتى.

“مەن سەكىلدى ادامدار ءۇشىن بولەك ستاندارت قولداناتىنى انىق. مەنى نىساناعا الۋ وڭاي; يمميگرانتپىن، ايەلمىن، ەتنيكالىق ازشىلىق وكىلىمىن. قالىپتى ۆاليۋتا قاداعالاۋشىسىنا ۇقسامايمىن، تاريحىم بولەك. مەنى قۇبىجىققا اينالدىرىپ، قورلاۋ وڭاي” دەپ كەلتىردى گازەت وماروۆانىڭ ءسوزىن 14 قازاندا.

Financial Times ساۋلە وماروۆانىڭ سوۆەتتىك ديپلوم جۇمىسىن تاپسىرار-تاپسىرماسىن ايتپاعانىن جازادى. بىراق ول سسسر-دە اكادەميالىق ەركىندىك بولماعانىن، ديپلوم جۇمىسىنداعى جازعانىنا سول كەزدە دە، قازىر دە كەلىسپەيتىنىن مالىمدەگەن.

“مەن سوۆەت وداعىندا بولدىم. ول جەردە اكادەميالىق ەركىندىك بولمادى، ال بۇل ماجبۇرلەپ تاڭداتقان تاقىرىپ بولاتىن. ول جۇمىستا جازعانىم سول كەزدەگى كوزقاراسىما دا، قازىرگى كوزقاراسىما دا قاتىسى جوق” دەيدى وماروۆا بريتان باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا.

ال جاسىرىن كوممۋنيست بولۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىككە ول “اجەم ءستاليننىڭ كەسىرىنەن جەتىم قالدى. ول اجەمنىڭ تۋىستارىن سىبىرگە ايداپ، ولار سول جەردە كوز جۇمدى. ونىڭ وتباسى پارتياعا قاتارىنا كىرۋدەن باس تارتقان ءبىلىمدى قازاقتار ەدى، سول ءۇشىن اجال قۇشتى” دەپ جاۋاپ بەردى.

وماروۆا سول سۇحباتتا سسسر كەزىندە-اق انتيكوممۋنيسكە اينالعانىن ايتقان.

“ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە ءتۇسىپ كەتىپ، جولىم بولدى… جاسىم 18-دە ەدى. ءبىر-اق جىلدىڭ ىشىندە كوپتەگەن كۋرستاسىم سەكىلدى انتيكوممۋنيسكە اينالدىم. تىيىم سالىنعان دۇنيەلەردى وقيتىنبىز. پينك فلويدتى (بريتاندىق روك مۋزىكا توبى) تىڭدايتىنبىز، ول كەزدە بۇل زاڭسىز بولاتىن. [Cوۆەت ديسسيدەنتى الەكساندر] سولجەنيتسىن تۋرالى اڭگىمەلەسەتىنبىز” دەيدى ول.

وماروۆاعا قارسىلار جان-جاقتان شىققانىمەن، ونى قولدايتىندار دا بار. ءسىرا كوبى – دەموكرات.

بانك سالاسىن رەتتەۋ كەرەك دەپ سانايتىن دەموكرات سەناتور ەليزابەت ۋوررەن اقش ۆاليۋتا باسقارماسى جەتەكشىلىگىنە ساۋلە وماروۆانىڭ ۇسىنىلۋىنا قۋانىشتى ەكەنىن ايتتى.

“ساۋلە وماروۆانىڭ ۆاليۋتا باسقارماسى جەتەكشىلىگىنە ۇسىنىلۋى – تاماشا جاڭالىق. ساۋلە – ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى بانكتەردىڭ جۇمىسىن رەتتەپ، قاداعالاۋ تۇرعىسىنان كەرەمەت تاڭداۋ” دەدى ۋوررەن Twitter-دە.

ال سەناتتاعى بانك كوميتەتىنىڭ توراعاسى دەموكرات شەررود براۋن وماروۆانى سىناپ جاتقان رەسپۋبليكاشىلداردىڭ وزىنە شۇيلىكتى.

“اگەنتتىكتىڭ 158 جىلدىق تاريحىندا جەتەكشىلىككە تاعايىندالعالى وتىرعان ءبىرىنشى ايەل، ءبىرىنشى يمميگرانت، اق ءناسىلدى ەمەس (اقش-تا ءدىنى حريستيان ەۋروپالىق ۇلتتاردى عانا اق ءناسىلدى دەيدى، افريكالىقتاردى، ازياتتاردى جانە وزگەلەردى اق ءناسىلدى ەمەس نەمەسە ءتۇرلى-ءتۇستى دەپ اتايدى – رەد.) ءبىرىنشى ادام ەكەنىن تۇسىنەمىن، بىراق رەسپۋبليكاشىلداردىڭ سونشالىق اياۋسىز قارالاپ جاتقانىنا تاڭعالىپ وتىرمىن” دەيدى ول.

براۋن وماروۆانىڭ رەسپۋبليكاشىلدارمەن دە، دەموكراتتارمەن دە جۇمىس ىستەگەنىن، قارجى سالاسىن تۇراقتاندىرۋ، جاڭا قارجى تەحنولوگيالارى تۋرالى حاباردار ەكەنىن العا تارتىپ، ارىپتەستەرىن ونىڭ كانديداتۋراسىن قولداۋعا ۇندەدى.

دجوردج ۆاشينگتون ۋنيۆەرسيتەتىندە ساياسي كوممۋنيكاتسيانى وقىعان ساياساتتانۋشى شالقار نۇرسەيىتوۆ اقش ساياسي مادەنيەتىندە ساياسي قىزمەتكە تاعايىندالاتىن كانديداتتىڭ وتكەن ءومىرىن تەكسەرۋ ءداستۇرلى تاجىريبە ەكەنىن ايتادى. بۇعان قاراپ، ساۋلە وماروۆا قارجى جۇيەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ جىبەرەدى دەۋگە ەرتە دەيدى ول.

– اقش بيۋروكراتياسىندا قارجى سالاسىنداعى وزگەرىستەر – ءبىر كۇندە بولاتىن شارۋا ەمەس. ساۋلە وماروۆا ۇسىنىلعان لاۋازىم – 5 جىلعا تاعايىندالاتىن قىزمەت. امەريكالىقتاردىڭ دەپوزيتتەرىن جەكە بانكتەردەن الىپ فەدەرالدى رەزەرۆكە بەرۋ يدەياسى جەكە بانكتەردىڭ توبە شاشىن تىك تۇرعىزىپ جاتىر. بىراق قازىرگى جاعدايدا بۇل يدەيانىڭ جۇزەگە اساتىنى كۇماندى. ويتكەنى ول جاقتا بانكتەر ىقپالدى، ولار رەسپۋبليكالىق جانە دەموكراتيالىق پارتيالاردىڭ ساياساتكەرلەرىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا، ولاردىڭ سايلاۋ ناۋقاندارىنا اقشا بەرەدى. وماروۆا ءوز يدەياسىن قانشالىق جۇرگىزگىسى كەلسە دە، ونى زاڭ جوبالارى ارقىلى جاساۋى ءتيىس، ال بۇل كونگرەستىڭ قۇزىرەتىندە، ول جەردە ۇلكەن كەدەرگىلەرگە تاپ بولادى، – دەيدى نۇرسەيتىوۆ.

اقش-تاعى ساياسي قىزمەتكە ۇسىنۋ ءتارتىبى

اقش-تا تاعايىندالاتىن ساياسي قىزمەتكەرلەر سانى 4 مىڭعا جۋىقتايدى. ونىڭ 1,2 مىڭعا جۋىعى سەناتتىڭ ماقۇلداۋىن قاجەت ەتەدى. ۆاليۋتا باسقارماسى جەتەكشىسى – سونداي لاۋازىمداردىڭ ءبىرى.

تاڭدالعاننان تاعايىندالعانعا دەيىن كانديداتتار بىرنەشە كەزەڭنەن وتەدى. الدىمەن اق ءۇي كانديداتتاردى ىرىكتەپ، بىرەۋىنە توقتايدى. وسىدان كەيىن قىزمەتتىك تەكسەرۋ باستالادى. ونى سالىق باسقارماسى، فەدەرالدى تەرگەۋ بيۋروسى (فبر) جانە ەتيكا كوميتەتى جۇرگىزەدى. وسى تەكسەرۋلەردەن امان وتسە، پرەزيدەنت كانديداتتى سەناتقا ۇسىنادى. سەناتتىڭ ىشىندە سالالىق كوميتەت ءبىرىنشى بولىپ ىسكە كىرىسەدى. ولار كانديداتتى زەرتتەپ، قاجەت بولسا، كەزدەسۋگە شاقىرىپ، سودان كەيىن داۋىس بەرەدى. ەگەر ولار قولداسا، سەناتتىڭ جالپى داۋىسىنا سالىنادى. ول جەردە 50 پايىزدان ارتىق داۋىس جيناۋ قاجەت.

ادەتتە سەنات لاۋازىمدى ساياسي قىزمەتكە كەلگەندە بارلىق كانديداتتى مۇقيات تەرگەيدى. بۇل كەزدە ۇسىنىلعان ادامنىڭ وتكەن شاعىنداعى بارلىق ماسەلە كوتەرىلەدى. پرەزيدەنتكە پارتيا بويىنشا قارسىلاس سەناتورلار ىلىك تابىلا كەتسە، مەيلىنشە قارسىلاسادى. مىسالى، 2018 جىلى سول كەزدەگى پرەزيدەنت دونالد ترامپ جوعارعى سوت سۋديالىعىنا برەت كاۆانو ەسىمدى سۋديانى ۇسىنىپ، ارتىنان وعان ستۋدەنت كەزدەگى تانىسى “زورلادى” دەپ ايىپ تاقتى. مۇنىڭ اياعى ۇلكەن داۋعا ۇلاسىپ، سەنات كانديداتتى ساعاتتاپ تەرگەدى. بىراق رەسپۋبليكاشىلدار باقىلاۋىنداعى سەنات ونى جازىقسىز دەپ تاۋىپ، كانديداتۋراسىن ماقۇلداپ جىبەرگەن.

بىراق بۇل جولى جاعداي وزگەشە. دەموكراتتار سەناتتا ايقىن باسىمدىققا يە ەمەس. ەكى پارتيانىڭ ۇلەسى 50/50 بولىپ تۇر. وماروۆانى ماقۇلداۋ ءۇشىن كەمى دەموكراتتار تۇگەلدەي قولداپ داۋىس بەرۋى كەرەك. اقش زاڭى بويىنشا، سەناتتاعى داۋىس تەڭ تۇسسە، ۆيتسە-پرەزيدەنت داۋىس بەرۋ قۇقىعىنا يە بولادى، ال قازىر ۆيتسە-پرەزيدەنت – دەموكرات كامالا حارريس.

وقي وتىرىڭىز

اقش-تىڭ ءبىرىنشى ايەل ۆيتسە-پرەزيدەنتى كامالا حارريس كىم؟

دەموكراتتار اۋىزبىرشىلىك تانىتا ما؟

اقش-تا پارتيالاردىڭ يدەولوگياسىن ادەتتە ساياسي سپەكتوردا قارايدى. ورتادان وڭعا قاراي رەسپۋبليكاشىلدار، سولعا قاراي دەموكراتتار. ورتاعا جاقىن دەموكراتتاردى تسەنتريستىك (ۇستامدى كوزقاراستاعىلار) فراكتسيا، ودان كەيىنگىلەرىن سولشىل-تسەنتريستىك (پروگرەسشىلدەر), ودان ارعىسىن سولشىلدار (سوتسياليستەر) دەپ اتايدى.

ساياساتتانۋشى شالقار نۇرسەيىتوۆتىڭ ايتۋىنشا، بايدەن وماروۆانى ۇسىنۋ ارقىلى پروگرەسشىلدەر قولداۋىنا يە بولۋدى كوزدەپ وتىر.

– دجو بايدەن اقش پرەزيدەنتىنە كانديدات بولعان كەزدەن باستاپ ساراپشىلاردىڭ كوبى پروگرەسشىل دەموكراتتاردىڭ ونى قولداي بەرمەيتىنىن، ونىڭ ءومىر بويى تسەنتريستىك كوزقاراستا بولعانىن ايتىپ جاتتى. قارجى سالاسىنا پروگرەسشىل دەموكراتتاردىڭ كۇن ءتارتىبىن جاقتايتىن كانديداتتاردى سول ءۇشىن ۇسىنىپ جاتىر دەگەن كوزقاراس بار. ماسەلەن، ساۋلە وماروۆاعا دەيىن قۇندى قاعازدار جانە بيرجا كوميسسياسى (Consumer Financial Protection Bureau) مەن تۇتىنۋشىلاردى قارجىلاي قولداۋ (Consumer Financial Protection Bureau) بيۋروسى سەكىلدى مەكەمەلەردىڭ باسشىلىعىنا پروگرەسشىل دەموكراتتاردىڭ كوزقاراسىن قولدايتىن ازاماتتاردى ۇسىندى. ساۋلە وماروۆانىڭ ۇسىنىلۋى وسى لوگيكاعا ساي كەلەدى، – دەيدى ول.

ساياساتتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، بانكتەر مەن قارجى ۇيىمدارى ساۋلە وماروۆانى وتكىزبەۋ ءۇشىن تسەنتريستىك كوزقاراسقا جاقىن دەموكراتتاردى ۇگىتتەۋگە تالپىنۋى مۇمكىن.

– ماسەلەن، دجو مانچين، كيرسين سينەما، دجون تەستەر سىندى ۇستامدى دەموكراتتار بۇل تاعايىنداۋدىڭ تاعدىرىن شەشۋى مۇمكىن. سەبەبى قازىر وڭ تاراپتى قولدايتىن كوپتەگەن بانكتەر، ودان بولەك ءتۇرلى قارجى ۇيىمدارى وسى ۇستامدى دەموكراتتارعا شابۋىل جاسايدى. وماروۆانىڭ تاعايىندالۋى ولاردىڭ وسى شابۋىلعا توتەپ بەرە الۋىنا بايلانىستى، – دەيدى ول.

5 قازاندا New York Times باسىلىمى ءوز دەرەككوزىنە سۇيەنىپ، امەريكا بانكتەرى قاۋىمداستىعى مەن تۇتىنۋشى بانكتەرى قاۋىمداستىعىنىڭ تسەنتريستىك كوزقاراسقا جاقىن ەكى دەموكرات سەناتور مارك ۋورنەر مەن دجون تەستەرگە بايلانىسقا شىققانىن حابارلادى. بۇل ەكەۋ سەناتتىڭ بانك كوميتەتىنە مۇشە. ياعني وماروۆانىڭ كانديداتۋراسىن ءبىرىنشى بولىپ سولار قارايدى.

ساۋلە وماروۆانىڭ كانديداتۋراسى بويىنشا داۋىس بەرۋ الداعى ايلاردا بولادى دەپ بولجانىپ وتىر. اق ءۇي ۇسىنىستى ازىرگە سەناتقا جولداماعان.

ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى