|  |  |  | 

جاھان جاڭالىقتارى ساياسات تۇلعالار

توماس يسيدور نوەل سانكارا..

65818320_2184315324999294_6216770624711294976_nبۇل –توماس يسيدور نوەل سانكارا..، بۋركينا-فاسونىڭ پرەزيدەنتى. ول ەل باسقارىپ تۇرعان شاعىندا ءوزىنىڭ اسكەري شەنىنە ساي بەرىلەتىن 450$ ايلىقپەن كۇنەلتكەن. ال، پرەزيدەنتتىگى ءۇشىن بەرىلەتىن 2000$ جالاقىنى جەتىمدەر ۇيىنە اۋدارىپ وتىرعان. ونىڭ بيلىك باسىندا جاساعان ەلەۋلى وزگەرىسى – مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەردىڭ جاسىرىن تابىستارى مەن ۇرلىقى ەسەپ-شوتتارىن اشكەرەلەپ، ولاردى حالىققا شىنايى قىزمەت ەتۋگە ماجبۇرلەدى. جانە، كەيىن ءوزىنىڭ وسى ءىسى ءۇشىن تاعىنان دا، باسىنان دا ايىرىلدى…
ارام نيەتتىلەر سانكارانى تاقتان تايدىرىپ، تابان استىندا ءولتىرىپ تاستاعاننان سوڭ، ەل الدىندا اقتالماق بوپ ونىڭ بار بايلىعىن قوپارعان ەكەن..، سويتسە، ول بايعۇس ءوزى بيلىك قۇرعان كەزدە پرەزيدەنت بولماي تۇرىپ ساتىپ العان ەسكى “پەجوسى” مەن مۇزداتقىشى بۇزىلعان ەسكى توڭازىتقىشى، 3 گيتاراسى مەن 4 ۆەلوسيپەدىنەن باسقا دۇنيە-مال جيناماعان كورىنەدى…
سانكارا پرەزيدەنت بوپ تۇرعاندا كابينەتىنە جەلدەتكىش ورناتۋعا رۇقسات بەرمەگەن دەيدى. “مۇنداي مۇمكىنشىلىگى جوق وزگە وتانداستارىمنىڭ بەتىنە ەرتەڭ قالاي قارايمىن؟!” دەيتىن كورىنەدى. ودان بولەك، ءوزىنىڭ سۋرەتىن كورنەكى جەرلەرگە، مەملەكەتتىك باسقارۋ ورىندارىنداعى باسشىلىق كابينەتتەرگە جارقىراتىپ ءىلىپ قويۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولىپتى. “مەن سەكىلدى جىلتىر قارا جىگىت بۇل ەلدە 7 ميلليوننان اسادى، ىلسەڭدەر – ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن قاراپايىم ەڭبەك ادامىنىڭ سۋرەتىن ىلىڭدەر!” دەگەنگە ۇقسايدى…
ول بيلىككە كەلە سالا مەملەكەتتىك اۆتوپاركتەگى بۇكىل قىمبات “مەرسەدەستى” ساتقىزىپ، شەنەۋنىكتەرىن سول كەزدەگى ەڭ ارزان ماشينە “رەنو-5″ كولىگىنە وتىرعىزدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ايلىعىن قىسقارتىپ، ولارعا جەكە جۇرگىزۋشى ۇستاۋعا، ىشكى-سىرتقى ساپارلاردا ءبىرىنشى كلاسس اۆيابيلەتتەرىن پايدالانۋعا تىيىم سالدى.
سونداي-اق، بارلىق دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەردى باتىستىق قىمبات كاستوم-شالبار كيۋىن تيىپ، جەرگىلىكتى تىگىنشىلەر ماقتادان تىككەن ارزان باعالى ۇلتتىق كيىمدى كيۋگە مىندەتتەدى. جاڭا جىل قارساڭىندا بارلىق مەم.قىزمەتكەر وزدەرىنىڭ ايلىق جالاقىسى كولەمىندە قارجىنى وتاندىق الەۋمەتتىك قورلارعا اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدى.
ءبىر جولى ەل ەسەبىنەن بەكەرگە اقشا الىپ وتىرعان مەملەكەتتىك باسقارۋ كابينەتتەرىندەگى تەڭ جارتى قىزمەتكەردى جۇمىستان بوساتىپ، ولاردى اۋىلدىق جەرلەردەگى قارا جۇمىسقا جىبەرىپ تۇرىپ “بۇلاردان سالقىن كابينەتتە وتىرعاننان گورى، پلانتاتسيالاردا جۇمىس ىستەسە ەلگە كوبىرەك پايدا كەلەدى!” دەگەن ەكەن…
سانكارا بيلىك باسىنا كەلگەننەن كەيىن 3 جىل تولعاندا بۇكىلالەمدىك بانك ارنايى زەرتتەۋ جاساي وتىرىپ، 1986 جىلى “سانكارا كەلگەلى بۋركينا-فاسودا سىبايلاس جەمقورلىق مۇلدەم جويىلدى!” دەپ مالىمدەمە جاساپتى.
توماس سانكارا اۋەلدە “جوعارعى ۆولتا” دەپ اتالاتىن مەملەكەتتىڭ اتاۋىن بيلىككە كەلە سالىسىمەن، جەرگىلىكتى موورە جانە ديۋلا تايپالارىنىڭ تىلىندە “ادال ادامدار ەلى” نەمەسە “لايىقتىلار مەملەكەتى” دەگەن ماعىنا بەرەتىن “بۋركينا-فاسو” اتاۋىنا وزگەرتكەن.
… . …
…سويتكەن سانكارانى دا اينالدىرعان جاۋ الىپ تىنعان…
44908301_1818282318269265_1139981193345761280_n
انتونيۋ دي سالازار دەگەن پورتۋگاليانىڭ ديكتاتورى بيلىك باسىندا اتتاي 36 جىل وتىرعان. تاعىنا تاسكەنەشە جابىسقان بالە ولە-ولگەنشە ەلدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى بولا وتىرىپ، بۇكىل بيلىكتى ءبىر ءوزىنىڭ قولىندا ۇستاپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەسە كەرەك.
1968 جىلى قاقباس سالازار ۆاننادان شىعىپ كەلە جاتىپ، اياعى تايىپ قۇلايدى. سودان ميىنا قان قۇيىلعان. بيلىك ماڭىنداعى شەنەۋنىكتەر ونى ء“انى-مىنە ولەدى عوي” دەپ ويلايدى. ول اۋرۋحانادا ەس-ءتۇسسىز جاتقانىندا، ەل پرەزيدەنتى امەريكۋ توماش..، ءبىر كەزدەرى ديكتاتوردىڭ قولبالاسى بولعان توماش سالازاردى قىزمەتىنەن بوساتىپ، ونىڭ ورنىنا مارسەل كاەتان دەگەن شەنەۋنىكتى تاعايىنداۋعا ۇكىم شىعارىپ ۇلگەرەدى.
ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ءجانىسىرى سالازار ەسىن جيادى. بياعالار وعان ەندى بيلىكتەن كەتكەنىن جەتكىزە الماي ساسادى. ابدەن جالتاق بوپ قالعان مينيسترلەر، امال جوق، تابان استىندا ارتىسكە اينالىپ، ساياسي-ساحنالىق ويىنعا كىرىسەدى.
قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى، پاپكەسىن قولتىقتاعان مينيسترلەر مەن اكىم-قارالار توسەك تارتىپ جاتقان “ۇلت ليدەرىنىڭ” پالاتاسىنا كەپ، “ەسەپ” بەرەتىن بولادى. ەلدى قانقاقساتقان ديكتاتوردىڭ ءالى دە داۋرەنى ءجۇرىپ تۇرعانداي، بارلىق شەنەۋنىك الدامشى رەفورمالار جونىندە اقىلداسۋعا، تاپسىرما الۋعا كەلىپ جۇرەدى. ءتىپتى، بىرنەشە رەت اۋرۋحانادا، سالازاردىڭ توسەگىن قورشالاي وتىرعان مينيسترلەر كابينەتىنىڭ مۇشەلەرى ۇكىمەتتىك جينالىس تا وتكىزەدى.
بەيشارا سالازار 1970 جىلعا دەيىن، جۇرەگى توقتاپ، باقيلىق بولعانشا ءوزىنىڭ ورنىنان ءتۇسىپ قالعانىن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «ءتىرى ولىك» ەكەنىن بىلمەي كەتكەن كورىنەدى.
ال، باسشىسىن دا، حالقىن دا الداپ دانىككەن مارسەل كاەتان مەن امەريكۋ توماش بيلىك باسىندا تاعى دا 4 جىلداي وتىرىپ..، حالىق كوتەرلىسىندە تاقتان تايدىرىلىپ، برازيلياعا جەر اۋدارىلعانشا “ارتىستىكپەن” تىشقانشىلاپ كۇنەلتكەن سەكىلدى…

Related Articles

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • “گەوساياسات يلەۋىنە ءتۇسىپ قالۋىمىز مۇمكىن”. قازاقستاندا اەس سالۋعا قاتىستى ساراپشى پىكىرى

    ەلەنا ۆەبەر اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ جانە پايدالانۋ ەكولوگيالىق قاتەر جانە توتەنشە جاعدايدا ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپتى عانا ەمەس، وعان قوسا سوعىس بارىسىندا ۋكراينانىڭ زاپوروجە اەس-ىندەگى بولعان وقيعا سياقتى بوپسالاۋ قۇرالى دەيدى الەۋمەتتىك-ەكولوگيالىق قوردىڭ باسشىسى قايشا اتاحانوۆا. ول مۇنىڭ ارتىندا كوپتەگەن پروبلەما تۇرعانىن، قازاقستاندىقتارعا اەس سالۋ جونىندەگى رەفەرەندۋم قارساڭىندا بىرجاقتى اقپارات بەرىلىپ، وندا تەك پايدالى جاعى ءسوز بولىپ جاتقانىن ايتادى. ساراپشى اەس-ءتىڭ قاۋپى مەن سالدارى قانداي بولاتىنى جايىندا اقپارات وتە از دەپ ەسەپتەيدى. گولدمان اتىنداعى حالىقارالىق ەكولوگيالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، بيولوگ قايشا اتاحانوۆا – رادياتسيانىڭ ادامدارعا جانە قورشاعان ورتاعا اسەرىن شيرەك عاسىردان استام زەرتتەپ ءجۇر. ول بۇرىنعى سەمەي پوليگونىندا جانە وعان ىرگەلەس جاتقان اۋدانداردا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ گەنەتيكا كافەدراسىندا وقىتۋشى بولعان.

  • “قازاقستان دۇرىس باعىتتا”. دەكولونيزاتسيا، ۋكرايناداعى سوعىس جانە قاڭتار. بالتىق ەلشىلەرىمەن سۇحبات

    دارحان ومىربەك بالتىق مەملەكەتتەرىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلەرى (سولدان وڭعا قاراي): يرينا مانگۋلە (لاتۆيا), ەگيديۋس ناۆيكاس (ليتۆا ) جانە تووماس تيرس. سوۆەت وداعى ىدىراي باستاعاندا ونىڭ قۇرامىنان ءبىرىنشى بولىپ بالتىق ەلدەرى شىققان ەدى. ءوزارا ەرەكشەلىكتەرى بار بولعانىمەن، سىرتقى ساياساتتا بىرلىگى مىقتى لاتۆيا، ليتۆا جانە ەستونيا مەملەكەتتەرى ناتو-عا دا، ەۋرووداققا دا مۇشە بولىپ، قازىر كوپتەگەن ولشەم بويىنشا الەمنىڭ ەڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ قاتارىندا تۇر. رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەندە كيەۆتى بار كۇشىمەن قولداپ، تاباندىلىق تانىتقان دا وسى ءۇش ەل. سوعىس باستالعانىنا ەكى جىل تولار قارساڭدا ازاتتىق بالتىق ەلدەرىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلەرىمەن سويلەسىپ، ەكىجاقتى ساۋدا، ورتاق تاريح، رەسەي ساياساتى جانە ادام قۇقىعى تاقىرىبىن تالقىلادى. سۇحبات 8 اقپان كۇنى الىندى. “بىزدە قازاقستاندى دۇرىس بىلمەيدى” ازاتتىق: سۇحباتىمىزدى بالتىق ەلدەرى مەن قازاقستان اراسىنداعى ساۋدا قاتىناسى

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

  • اقش سەناتى ۋكرايناعا قارجىلاي كومەك قاراستىرىلعان زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى

    اقش كونگرەسى.  اقش سەناتى 13 اقپاندا ۋكراينا، يزرايل جانە تايۆانعا 95 ملرد دوللار بولاتىن قارجىلاي كومەك بەرۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى. سەناتتا دەموكراتتار باسىم ورىنعا يە. ەندى زاڭ جوباسىن رەسپۋبليكالىق پارتيا باسىم وكىلدەر پالاتاسى قارايدى. وكىلدەر پالاتاسىندا جوبانىڭ زاڭ ستاتۋسىن الۋعا مۇمكىندىگى از دەگەن بولجام دا ايتالادى. پرەزيدەنت-دەموكرات دجو بايدەن ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ەكى پالاتانى ۋكراينا مەن اقش-تىڭ ءۇندى-تىنىق مۇحيت اۋماعىنداعى سەرىكتەستەرىنە كومەك بەرۋدى جىلدامداتۋعا شاقىرىپ كەلەدى. ۋكراينا بيلىگى باستى وداقتاسى اقش-تان قولداۋ ازايعان تۇستا قارۋ-جاراق جەتپەي جاتقانىن بىرنەشە رەت مالىمدەگەن. ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي بۇگىن، 13 اقپاندا اقش سەناتىنىڭ بۇل زاڭ جوباسىن ماقۇلداعانىنا العىس ايتتى. قۇجاتتا كيەۆكە 61 ملر دوللار بەرۋ قاراستىرىلعان. “امەريكانىڭ كومەگى ۋكرايناعا بەيبىت ءومىردى جاقىنداستىرىپ، الەمدىك

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: