|  |  |  | 

Tarih Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl

TWĞIRIL HANNIÑ ÄLEMDİ BILEGEN WRPAQTARI

Tugirilhan
Twğırıl hannıñ Nılqı şamğwn(sanğwn), Eke(Üki), Taybwğa degen üş wlı boldı. Nılqı şamğwnnan tarağan äulet Torğauıt, Qalmaq, Abaq-Sahara qatarlı ordalardıñ bileuşileri bolsa, Taybwğadan tarağan äulet Sibir, Tömen handıqtarın biledi. Twğırıl hannıñ inisi Jaqa qambınıñ qızınan tuğan jiender Wlı Moğol ordasın, Qıtaydı, Irandı bilese, öziniñ Qwlağudan tuğan jienderi Irandı tağı dübirletti. Twğırıl hannıñ wrpaqtarınan Qazan, Qajı-Tarhan(Astrahan), Qasım handıqtarınıñ tağına otırğandar da boldı. Qırım handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı twtas Joşı wlısındağı barlıq handıqtardı şeñgelinde wstadı. Joşı wlısınan şıqqan handıqtardıñ täuelsizdigin qorğau jolındağı şayqastardı wyımdastıruşı boldı.
Qırım handığın bilegen Twğırıl hannıñ wrpaqtarı
Qırım handarınıñ esiminiñ bärinde Kerey qosımşası bar. Bwl turalı Orıs zertteuşileri ekige jarıladı. Biri, Qajı
-Kereydi Twğırıl han äuletinen dese, biri Şıñğıs äuletinen şıqtı dep esepteydi.
1. Qajı-Kerey (1438 — 1466)
2. Nwrdäulet-Kerey (1466 — 1478)
3. Meñli-Kerey (1468 — 1514)
4. Qaydar-Kerey (1475)
5. Jänibek(Altın Orda hanı Ahmettiñ jieni(1478 — 1479)
6. Mwhammet-Kerey(1514 — 1523)
7. Qazı-Kerey (1523)
8. Sädet-Kerey (1523 — 1526)
9. Islam-Kerey (1526 — 1537)
10. Sahıp-Kerey (1532 — 1551)(1521 — 1524jıldarı Qazan handığınıñ hanı boldı)
11. Däulet-Kerey (1551 — 1577)
12. Ekinşi Mwhammet-Kerey (1577 — 1584)
13. Ekinşi Islam-Kerey (1584 — 1588)
14. Ekinşi Qazı-Kerey (1588 — 1608)
15. Pätih-Kerey (1596)
16. Toqtamıs-Kerey (1608).
17. Salamat-Kerey (1608 — 1610)
18. Jänibek-Kerey (1610 — 1635)
19. Mahmwt-Kerey (1623 — 1627)
20. Inayat-Kerey (1635 — 1636)
21. Bahadür-Kerey (1636 — 1641)
22. Törtinşi Mahmwt-Kerey (1641 — 1666)
23. Üşinşi Islam-Kerey(1644 — 1654)
24. Ädil-Kerey (1666 — 1671)
25. Sälim-Kerey(qajı)- (1671 – 1704)
26. Mwrat-Kerey (1678 — 1683)
27. Ekinşi Qajı-Kerey (1683 — 1684)
28. Üşinşi Sädet-Kerey (1691 — 1692)
29. Sapa-Kerey(1692)
30. Ekinşi Däulet-Kerey (1699—1716)
31. Üşinşi Qazı-Kerey (1704 —1707)
32. Qabılan-Kerey (1707 — 1736)
33. Üşinşi Qara-Däulet-Kerey (1716 — 1717)
34. Törtinşi Sädet-Kerey (1717 — 1724)
35. Ekinşi Meñli-Kerey (1724 —1739)
36. Ekinşi Pätih-Kerey (1736 — 1737)
37. Ekinşi Salamat-Kerey (1739 — 1743)
38. Ekinşi Sälim-Kerey (1743 — 1748)
39. Arsılan-Kerey (1748 — 1756) (1767)
40. Ğalım-Kerey (1756 — 1758)
41. Qırım-Kerey (1758 — 1769)
42. Üşinşi Sälim-Kerey (1764 — 1771)
43. Masığwt-Kerey (1767 — 1772)
44. Törtinşi Däulet-Kerey (1769)
45. Ekinşi Qabılan-Kerey (1770)
46. Ekinşi Sahıp-Kerey (1772 — 1774)
47. Şahin-Kerey (1777 — 1785)
48. Ekinşi Baqadür-Kerey (1781-1785)
49.Sabaz-Kerey ( 1787 — 1789)
50. Baqtı-Kerey (1789 — 1794)
Sibir handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı
Mar han (1468—1480)
Abaq han (1468—1495)
Mwhammet-Taybwğa han — (1495—1502)
Añğıs han (1502—1516)
Kasım han (1516—1530)
Ediger han (1530—1563)
Bekbolat han — (1555—1563)
Seytaq han — (1583—1588)
Äli han (1598—1616)
Baqadwr han (1607—1616)
Esim han (1616—1624) Torğauıt-Kereyt täyjisi Örliktiñ küyeu balası
Abılay-Kerey han (1628—1631) Qırım han äuletinen.
Däulet-Kerey swltan, 1662—1665. Qırım han äuletinen
Küşik swltan, Qırım han äuletinen(1662—1664), Başqwrt köterilisiniñ kösemderiniñ biri.
Abığa han, Qırım han äuletinen
Asan han, Qırım han äuletinen
Esim-Şöbek han, Qırım han äuletinen
Swltan-Mwrat han – Qırım han äuletinen äri Qaraqalpaq hanı.
Esmahambet han – Qırım han äuletinen äri Qaraqalpaq hanı.
Tömen handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı
Abaq han (1468—1495)
Mamıq han (1495—1496)
Ağalaq han (1496—1505)
Külik swltan (1505—1530)
Ediger han (1530—1563)
Bekbolat han
Ediger han (1555—1563)
Torğauıt ordasın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Abaq täyji. 1400 jılı taqqa otırıp, 20 jıl bilik qwrğan.
Soğan täyji Abaqwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Bayan başır täyji Soğanwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Maqaş mergen täyji Bayanwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Şwğam bwqa täyji Maqaşwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Şege täyji Şwğamwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Örlik täyji Şegewlı. 30 jıl taqta otırğan. Sibir handığınıñ kerey hanı Esim hanğa qızın berdi.
Jorıqtı han Örlikwlı. 35 jıl taqta otırğan.
Qalmaq handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Qorlıq täyji Örlikwlı. Ol torğauıt, dörbit, bwzau rularınan qwralğan Qalmaq handığın qwrıp, özi qalmaqtardıñ bileuşisi retinde 11 jıl taqta otırğan.
Şükir täyji. 17 jıl taqta otırğan.
Monşaq täyji. 11 jıl taqta otırğan.
Ayuke han. 55 jıl taqta otırğan.
Şaqtı jam. 8 jıl taqta otırğan.
Seren dondıq. 11 jıl taqta otırğan.
Dondıq ambı. 6 jıl taqta otırğan
Dondıq täyji. 20 jıl taqta otırğan.
Wbaş han. 10 jıl taqta otırğan.
Abaq-Sahara wlısın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Döt bi. Edilde kalğan qalmaqtardı 19 jıl bilegen.
Assaray Dondıq-Ambıwlı. Edilde kalğan qalmaqtardıñ Dötbiden keyingi bileuşisi.
Dondıq ambıdan Wrandıl, Dötbi, Assaray, Jaubasar degen 4 wl Dälek, Monığara degen eki qız tuadı. Bwl Abaq-Sahara wlısı 1930 jılğa deyin ömir sürdi. Wlıs Jem, Barın degen eki aymaqtan twrğan.
Abaq Kerey wlısınıñ tört töbe bige deyingi aq tulı ieleri:
Er-Jänibek Berdäuletwlı(sarı)
Qojabergen batır Jänibekwlı(şwbarayğır)
Baytaylaq batır Bäyimbetwlı(şeruşi)
Şäu jırau Apaşwlı(botaqara)
Abaq Kereydiñ beyresmi hanı:
Böke batır Jırğalañwlı(molqı)
Abaq Kerey ordasın Kögeday hanmen qatar bilegen tört töbe bidiñ ordası:
Köken bi Mamıtwlı(bazarqwl) – Jwrtbay bi – Mämi bi(beysi) – Qanapiya beysi.
Topan bi Sataywlı(barqı) – Bapı bi – Jaqıp bi.
Beysenbi bi(wlı küyşi) Dönenbaywlı – Qara Ospan bi – Zakariya beysi.
Qwlıbek bi Janteliwlı – Naşın bi – Ömirtay bi(Biqajı). Arğı atası bi äri batır Quandıq Bayğarawlı.
Abaq Kerey wlısınıñ äri onımen aralas otırğan nayman, uaqtıñ ortaq hanı:
Ospan batır Silamwlı(molqı). 7 jıl han boldı.
Mwrageri Şerdiman Ospanwlı. Han atanbağanımen äkesiniñ küresin jalğastırdı.
Älemniñ är tarabın bilegen Twğırıl han jienderi
Twğırıl hannıñ qızı Toğıs qatın men inisi Jaqa qambınıñ qızı Sorğaqtan bikeni Şıñğıs hannıñ wlı Töle jar etti. Töle ölgen soñ Toğıs qatındı Qwlağu aldı. Sorğaqtan bikeden Wlı Moğol ordasınıñ wlı hanı Möñke, YUan patşalığın qwrğan Qwbılay han, Irandı bilegen Qwlağu han, Wlı Moğol ordasınıñ wlı hanı Arıqböke tuadı.
Orıs işindegi kerey äuletterinen:
Anatoliy Tihonoviç Kerey (1923-1990) – keñestik barlauşı jäne barlauşı, memlekettik qauipsizdik general-mayorı.
Aleksandr Alekseeviç Kerey(1833-1910) – orıs attı äsker generalı, körnekti slavyanofil' publicisti.
Kireev, Ivan Vasil'eviç (1803-1866) – 8-artilleriyalıq brigadanıñ praporşigi, dekabrist.
Nikolay Alekseeviç Kerey (1841-1876) – qoğam qayratkeri, Peterburg slavyan komitetiniñ müşesi, serb-çernogoriyalıq-türik soğıstarına qatısuşı.
Nikolay Ivanoviç Kerey(1922-1944) – jerdegi nısanağa äueden soqqı jasağan keñestik wşqış.
Sergey YAkovleviç Kerey(1901-1990) – keñestik partiya jetekşisi, Bükilodaqtıq bol'şevikter kommunistik partiyası Gor'kiy oblıstıq komitetiniñ birinşi hatşısı.
Kerey, Vasiliy Fadeeviç (1879-1942) – orıs armiyasınıñ general-leytenantı, Ukraina Halıq Respublikası armiyasınıñ kornet generalı.
Kerey, Ivan Fedoroviç – keñestik kalligrafiya professorı.
Kerey, Mihail Il'iç (1936 j.t.) — keñestik partiya jetekşisi.
Qırımdağı Kereylerdiñ soñğı sarqındarı:
Swltan Qadir Kerey (1891-1953), patşa äskeriniñ polkovnigi. Azamat soğısı kezinde jaralanıp, Türkiyağa, odan AQŞ-qa qonıs audarıp, «Çerkes-Gruzin qoğamın» qwrdı.
Şıñğıs Kerey (1921 jılı tuğan) Ekinşi düniejüzilik soğıs kezinde ol Amerika barlauında qızmet etti. Jazuşı jäne aqın, «Küş köleñkesiniñ» avtorı.
Jwmatay Kerey (1916-1976) Türkistandağı Basmaşılar otryadınıñ basşısı. Kommunizmge qarsı küresti.

Related Articles

  • ALAŞ ZIYALILARINIÑ ÜRİMŞİDEN QAYTIP KELE JATQANDA

    Bolğan oqiğa izimen Bolğan oqiğanıñ izimeN…   Alaş jwrtınıñ bir emes, birneşe s'ezi ötip, Älihannıñ Kolçaktan beti qaytıp, “Endi qaytıp täuelsiz el bolamız” dep jürgen kez edi. Semy Alaş qayratkerleriniñ ordası edi. Semeyde jürgen Ahmet Baytwrsınov bastağan bir top alaşordaşılar Qıtay şekarasındağı Ürimşi qalasına barıp, ondağı qazaq jwrtınıñ hal jağdayın bilip qaytuğa jolğa şıqqöan. Ol kezde Ürimşiniñ köbi qazaq edi Üyleri negizinen sazdan qwyılğan. Orta Aziyanıñ köp qalaların eske salğanday. Biraz ülken kisiler men jastar Ahañnıñ töte älipbiimen kitap gazet oqidı. eken. Ahañdı bwrın körgen adamdar da kezdesti. Degenmen, Ahañ Ürimşi qazaqtarınıñ täelsiz avtonomiya qwru turalı oyları da joqtığın bayqağan. Sonımeng, Ürimşi qazağınıñ jäne Qıtayğa jaqın basqa wlttardıñ bastı twrmısı

  • KENESARI HANĞA TAĞZIM

    Jüz elu jıl! Biıl Kenesarı hannıñ şäyit bolğanına bir jüz elu jıl toldı. Kenesarı ğana emes. Naurızbay bahadwr swltan, Erjan swltan, Qwdaymende swltan. Qıpşaq Iman batır, Tama Qwrman batır, Dulat Bwğıbay batır, Dulat Jauğaş batır, Dulat Medeu bi, qılıştıñ jüzi, nayzanıñ süñgisi bolğan tağı qanşama azamat. Qazaq Ordasınıñ eñ soñğı jaraqtı jasağında qalğan üş mıñnan astam alaman. Bäri de şäyit boldı.Kenesarı hannıñ, onıñ eñ soñğı jauınger serikteriniñ qasietti qanı şaşılğan aqırğı sağatta tört ğasır boyı töre tañbalı qızıl tuı jelbiregen wlı memleket Qazaq Ordası şayqalıp barıp qwladı. Alaş balası sonau Üysin, Ğwn, Türik zamanınan tartılğan, Altın Ordağa jalğasqan, Qazaq Ordasına wlasqan, Ortalıq Aziya tösinde jiırma ğasırdan astam, ğalamat wzaq uaqıt

  • Tarihşı: Batıs Sibir – bayırğı qazaq jeri. Köşim han – wlttıq batırımız! 

    Abılay MAUDANOV Qostanaylıq ğalım Sibir jerin orıs patşalığınan bwrın qazaq ruları igergenin kitap qılıp bastırmaq, dep habarlaydı Express Qazaqstan. Tarih ğılımdarınıñ doktorı Amanjol Küzembaywlınıñ esimi ğılımi ortada keñinen tanımal. Ol ünemi “Täuelsiz el öz tarihın özindik közqarası twrğınan qarap, taldap, bağa beru kerek” degen wstanımdı aytıp keledi. Qostanaylıq tarihşı birneşe jıl bwrın ülken bir jobanı qolğa aldı. Büginde ol wlı Erkin Äbilmen birge “Altın Ordanıñ Batıs Sibir wlısı: etno-sayasi tarihı” attı eñbek jazıp jatır. Bwl kitap aldağı jılı (orıs tilinde) jarıq körmek. Mwnda qazirgi Qazaqstannıñ şekarasınan tıs qalğan bayırğı qazaq jeri men rularınıñ köptegen tarihı qamtıladı.Express Qazaqstan tilşisi ğalımdı osı taqırıpta sözge tartıp, äñgimelesken edi. Batıs Sibir — bizdiñ bayırğı

  • NKVD atqan QAZAQTIÑ QAYSAR QIZI

    Stalindik repressiya jıldarında Alaş qayratkerlerimen birge atılğan qazaqtıñ qaysar qızı Şahzada Şonanova atılğan qazaqtıñ üş qızınıñ biri. NKVD jendetterin Şahzadanıñ şıqqan tegi şoşıttı, sondıqtan ayuandıqpen äbden azaptap bolğasın atıp tastadı. Sonımen Şahzada Şonanova kim ? Şahzada Aronqızı Şonanova-Qarataeva 1903 jılı Batıs Qazaqstan oblısı Sırım (Jımpitı) audanında düniege keldi. Äkesi Aron Qarataev, alaş qayratkeri, Resey Dumasına deputat bolıp saylanğan Baqıtjan Qarataevtıñ inisi. Şahzadanıñ özi Şıñğıshannıi tikeley wrpağı edi. Şahzadanıñ tegi bılay: Şıñğıshan-Joşıhan-Toqay Temir-Öz Temir-Öz Temir hoja Badaqwl wğılan-Orıshan-Qwyırşıq han-Baraq han-Jänibek han-Ösik swltan-Qaratay swltan-Bisäli-Däuletjan-Aron-Şahzada. Şahzadanıñ anasınıñ da tegi mıqtı, Bökey ordasınıñ hanı Jäñgirdiñ nemeresi Hwsni-Jamal Nwralıhanova. Qazaqtan şıqqan twñğış joğarı bilimdi mwğalima 1894 jılı Bökey ordasında qazaq qızdarına arnalğan alğaşqı mektep aştı,

  • BAYBATIRWLI IQIM.

          Baybatırwlı Iqım Almatı oblısı ( 1940-jılğa deyin Şwbartau Almatı oblısına qarağan) Şwbartau audanı, Qosağaş auılında 1876 -jılı qoy töldegen uaqıtta auqattı otbasında düniege keledi. Jastayınan öziniñ  pısıqtığı men äkesi Baybatırdıñ qoldauımen Şwbartau öñirine tanımal Naqısqojadan arabşa, keyinnen latınşa oqıp hat tanidı. Köptegen şığıstıñ hissa- jırların oqıp jatqa aytatın. Öziniñ parasatı men bilimdiliginiñ arqası şığar ol Semey oblısı, Şwbartau audanı, Madeniet auıldıq okrugi, Baqanas özeniniñ boyına (Aqüşkel atalğan) 1923-jılı  Toyğarin Beysenbaymen birigip, alğaşqı mektep saldıradı.  Intası bar auıl balaların Taşkentkke aparıp oqu orındarına ornalastıradı. Solardıñ biri – Ibraev  Kärimdi  Taşkentke aparıp SAGU-diñ (Sredneaziatskiy gosudarstvenıy universitet) medicina fakul'tetine tüsiredi. Auıl twrğındarına qamqorlıq körsetip, eñbekke tartıp, otırıqşılıq ömirge beyimdeuge septigin tigizedi. Egistik jerlerdi suğaru üşin

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: