|  |  |  | 

Tarih Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl

TWĞIRIL HANNIÑ ÄLEMDİ BILEGEN WRPAQTARI

Tugirilhan
Twğırıl hannıñ Nılqı şamğwn(sanğwn), Eke(Üki), Taybwğa degen üş wlı boldı. Nılqı şamğwnnan tarağan äulet Torğauıt, Qalmaq, Abaq-Sahara qatarlı ordalardıñ bileuşileri bolsa, Taybwğadan tarağan äulet Sibir, Tömen handıqtarın biledi. Twğırıl hannıñ inisi Jaqa qambınıñ qızınan tuğan jiender Wlı Moğol ordasın, Qıtaydı, Irandı bilese, öziniñ Qwlağudan tuğan jienderi Irandı tağı dübirletti. Twğırıl hannıñ wrpaqtarınan Qazan, Qajı-Tarhan(Astrahan), Qasım handıqtarınıñ tağına otırğandar da boldı. Qırım handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı twtas Joşı wlısındağı barlıq handıqtardı şeñgelinde wstadı. Joşı wlısınan şıqqan handıqtardıñ täuelsizdigin qorğau jolındağı şayqastardı wyımdastıruşı boldı.
Qırım handığın bilegen Twğırıl hannıñ wrpaqtarı
Qırım handarınıñ esiminiñ bärinde Kerey qosımşası bar. Bwl turalı Orıs zertteuşileri ekige jarıladı. Biri, Qajı
-Kereydi Twğırıl han äuletinen dese, biri Şıñğıs äuletinen şıqtı dep esepteydi.
1. Qajı-Kerey (1438 — 1466)
2. Nwrdäulet-Kerey (1466 — 1478)
3. Meñli-Kerey (1468 — 1514)
4. Qaydar-Kerey (1475)
5. Jänibek(Altın Orda hanı Ahmettiñ jieni(1478 — 1479)
6. Mwhammet-Kerey(1514 — 1523)
7. Qazı-Kerey (1523)
8. Sädet-Kerey (1523 — 1526)
9. Islam-Kerey (1526 — 1537)
10. Sahıp-Kerey (1532 — 1551)(1521 — 1524jıldarı Qazan handığınıñ hanı boldı)
11. Däulet-Kerey (1551 — 1577)
12. Ekinşi Mwhammet-Kerey (1577 — 1584)
13. Ekinşi Islam-Kerey (1584 — 1588)
14. Ekinşi Qazı-Kerey (1588 — 1608)
15. Pätih-Kerey (1596)
16. Toqtamıs-Kerey (1608).
17. Salamat-Kerey (1608 — 1610)
18. Jänibek-Kerey (1610 — 1635)
19. Mahmwt-Kerey (1623 — 1627)
20. Inayat-Kerey (1635 — 1636)
21. Bahadür-Kerey (1636 — 1641)
22. Törtinşi Mahmwt-Kerey (1641 — 1666)
23. Üşinşi Islam-Kerey(1644 — 1654)
24. Ädil-Kerey (1666 — 1671)
25. Sälim-Kerey(qajı)- (1671 – 1704)
26. Mwrat-Kerey (1678 — 1683)
27. Ekinşi Qajı-Kerey (1683 — 1684)
28. Üşinşi Sädet-Kerey (1691 — 1692)
29. Sapa-Kerey(1692)
30. Ekinşi Däulet-Kerey (1699—1716)
31. Üşinşi Qazı-Kerey (1704 —1707)
32. Qabılan-Kerey (1707 — 1736)
33. Üşinşi Qara-Däulet-Kerey (1716 — 1717)
34. Törtinşi Sädet-Kerey (1717 — 1724)
35. Ekinşi Meñli-Kerey (1724 —1739)
36. Ekinşi Pätih-Kerey (1736 — 1737)
37. Ekinşi Salamat-Kerey (1739 — 1743)
38. Ekinşi Sälim-Kerey (1743 — 1748)
39. Arsılan-Kerey (1748 — 1756) (1767)
40. Ğalım-Kerey (1756 — 1758)
41. Qırım-Kerey (1758 — 1769)
42. Üşinşi Sälim-Kerey (1764 — 1771)
43. Masığwt-Kerey (1767 — 1772)
44. Törtinşi Däulet-Kerey (1769)
45. Ekinşi Qabılan-Kerey (1770)
46. Ekinşi Sahıp-Kerey (1772 — 1774)
47. Şahin-Kerey (1777 — 1785)
48. Ekinşi Baqadür-Kerey (1781-1785)
49.Sabaz-Kerey ( 1787 — 1789)
50. Baqtı-Kerey (1789 — 1794)
Sibir handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı
Mar han (1468—1480)
Abaq han (1468—1495)
Mwhammet-Taybwğa han — (1495—1502)
Añğıs han (1502—1516)
Kasım han (1516—1530)
Ediger han (1530—1563)
Bekbolat han — (1555—1563)
Seytaq han — (1583—1588)
Äli han (1598—1616)
Baqadwr han (1607—1616)
Esim han (1616—1624) Torğauıt-Kereyt täyjisi Örliktiñ küyeu balası
Abılay-Kerey han (1628—1631) Qırım han äuletinen.
Däulet-Kerey swltan, 1662—1665. Qırım han äuletinen
Küşik swltan, Qırım han äuletinen(1662—1664), Başqwrt köterilisiniñ kösemderiniñ biri.
Abığa han, Qırım han äuletinen
Asan han, Qırım han äuletinen
Esim-Şöbek han, Qırım han äuletinen
Swltan-Mwrat han – Qırım han äuletinen äri Qaraqalpaq hanı.
Esmahambet han – Qırım han äuletinen äri Qaraqalpaq hanı.
Tömen handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı
Abaq han (1468—1495)
Mamıq han (1495—1496)
Ağalaq han (1496—1505)
Külik swltan (1505—1530)
Ediger han (1530—1563)
Bekbolat han
Ediger han (1555—1563)
Torğauıt ordasın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Abaq täyji. 1400 jılı taqqa otırıp, 20 jıl bilik qwrğan.
Soğan täyji Abaqwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Bayan başır täyji Soğanwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Maqaş mergen täyji Bayanwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Şwğam bwqa täyji Maqaşwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Şege täyji Şwğamwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Örlik täyji Şegewlı. 30 jıl taqta otırğan. Sibir handığınıñ kerey hanı Esim hanğa qızın berdi.
Jorıqtı han Örlikwlı. 35 jıl taqta otırğan.
Qalmaq handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Qorlıq täyji Örlikwlı. Ol torğauıt, dörbit, bwzau rularınan qwralğan Qalmaq handığın qwrıp, özi qalmaqtardıñ bileuşisi retinde 11 jıl taqta otırğan.
Şükir täyji. 17 jıl taqta otırğan.
Monşaq täyji. 11 jıl taqta otırğan.
Ayuke han. 55 jıl taqta otırğan.
Şaqtı jam. 8 jıl taqta otırğan.
Seren dondıq. 11 jıl taqta otırğan.
Dondıq ambı. 6 jıl taqta otırğan
Dondıq täyji. 20 jıl taqta otırğan.
Wbaş han. 10 jıl taqta otırğan.
Abaq-Sahara wlısın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Döt bi. Edilde kalğan qalmaqtardı 19 jıl bilegen.
Assaray Dondıq-Ambıwlı. Edilde kalğan qalmaqtardıñ Dötbiden keyingi bileuşisi.
Dondıq ambıdan Wrandıl, Dötbi, Assaray, Jaubasar degen 4 wl Dälek, Monığara degen eki qız tuadı. Bwl Abaq-Sahara wlısı 1930 jılğa deyin ömir sürdi. Wlıs Jem, Barın degen eki aymaqtan twrğan.
Abaq Kerey wlısınıñ tört töbe bige deyingi aq tulı ieleri:
Er-Jänibek Berdäuletwlı(sarı)
Qojabergen batır Jänibekwlı(şwbarayğır)
Baytaylaq batır Bäyimbetwlı(şeruşi)
Şäu jırau Apaşwlı(botaqara)
Abaq Kereydiñ beyresmi hanı:
Böke batır Jırğalañwlı(molqı)
Abaq Kerey ordasın Kögeday hanmen qatar bilegen tört töbe bidiñ ordası:
Köken bi Mamıtwlı(bazarqwl) – Jwrtbay bi – Mämi bi(beysi) – Qanapiya beysi.
Topan bi Sataywlı(barqı) – Bapı bi – Jaqıp bi.
Beysenbi bi(wlı küyşi) Dönenbaywlı – Qara Ospan bi – Zakariya beysi.
Qwlıbek bi Janteliwlı – Naşın bi – Ömirtay bi(Biqajı). Arğı atası bi äri batır Quandıq Bayğarawlı.
Abaq Kerey wlısınıñ äri onımen aralas otırğan nayman, uaqtıñ ortaq hanı:
Ospan batır Silamwlı(molqı). 7 jıl han boldı.
Mwrageri Şerdiman Ospanwlı. Han atanbağanımen äkesiniñ küresin jalğastırdı.
Älemniñ är tarabın bilegen Twğırıl han jienderi
Twğırıl hannıñ qızı Toğıs qatın men inisi Jaqa qambınıñ qızı Sorğaqtan bikeni Şıñğıs hannıñ wlı Töle jar etti. Töle ölgen soñ Toğıs qatındı Qwlağu aldı. Sorğaqtan bikeden Wlı Moğol ordasınıñ wlı hanı Möñke, YUan patşalığın qwrğan Qwbılay han, Irandı bilegen Qwlağu han, Wlı Moğol ordasınıñ wlı hanı Arıqböke tuadı.
Orıs işindegi kerey äuletterinen:
Anatoliy Tihonoviç Kerey (1923-1990) – keñestik barlauşı jäne barlauşı, memlekettik qauipsizdik general-mayorı.
Aleksandr Alekseeviç Kerey(1833-1910) – orıs attı äsker generalı, körnekti slavyanofil' publicisti.
Kireev, Ivan Vasil'eviç (1803-1866) – 8-artilleriyalıq brigadanıñ praporşigi, dekabrist.
Nikolay Alekseeviç Kerey (1841-1876) – qoğam qayratkeri, Peterburg slavyan komitetiniñ müşesi, serb-çernogoriyalıq-türik soğıstarına qatısuşı.
Nikolay Ivanoviç Kerey(1922-1944) – jerdegi nısanağa äueden soqqı jasağan keñestik wşqış.
Sergey YAkovleviç Kerey(1901-1990) – keñestik partiya jetekşisi, Bükilodaqtıq bol'şevikter kommunistik partiyası Gor'kiy oblıstıq komitetiniñ birinşi hatşısı.
Kerey, Vasiliy Fadeeviç (1879-1942) – orıs armiyasınıñ general-leytenantı, Ukraina Halıq Respublikası armiyasınıñ kornet generalı.
Kerey, Ivan Fedoroviç – keñestik kalligrafiya professorı.
Kerey, Mihail Il'iç (1936 j.t.) — keñestik partiya jetekşisi.
Qırımdağı Kereylerdiñ soñğı sarqındarı:
Swltan Qadir Kerey (1891-1953), patşa äskeriniñ polkovnigi. Azamat soğısı kezinde jaralanıp, Türkiyağa, odan AQŞ-qa qonıs audarıp, «Çerkes-Gruzin qoğamın» qwrdı.
Şıñğıs Kerey (1921 jılı tuğan) Ekinşi düniejüzilik soğıs kezinde ol Amerika barlauında qızmet etti. Jazuşı jäne aqın, «Küş köleñkesiniñ» avtorı.
Jwmatay Kerey (1916-1976) Türkistandağı Basmaşılar otryadınıñ basşısı. Kommunizmge qarsı küresti.

Related Articles

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Baqsılar institutı

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

  • Şağın saraptama:Şıñjañ ölkelik ükimeti, şetelge oquşı jiberu jwmısı

    Şağın saraptama 1934-35 jılı jaña Şıñjañ ölkelik ükimeti qwrılğan soñ şetelden oqu, şetelge oquşı jiberu jwmısı keşendi jüzege astı. Sonıñ negizinde ölkelik ükimet Sovet Odağınan oqitın jas talapkerlerge konkurs jariyalap arnayı ükimettiñ oqu stipendiyasın böldi, nätijesinde 1935-39 jıldarı wzın sanı 300-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı. 1935 jıldarı Şığıs Türkistandıq studentterdiñ eñ köp oquğa tüsken bilim ordası- Taşkendegi SAGU edi, atap aytqanda Ortalıq Aziya Memlekettik Universiteti. Taşkennen oqığan Şıñjañdıq studentter Şığıs Türkistannıñ barlıq aymaqtarında türli qızmette jwmıs istedi, olardı keyin “Taşkentşilder” dep te atadı. 1939 jıldan keyin Mäskeu men Şıñjañ ölkelik ükimettiñ arası diplomatiyalıq dağdarısqa wşıradı, sonıñ kesirinen resmi Ürimji Sovet Odağı qwramındağı student azamattardı elge şaqırtıp aldı. Bilim

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: