|  | 

ساياسات

“قىسىم كورسەتۋ قۇرالى”. توقاەۆ رەسەي ۇسىنعان اەس-ءتى سالۋعا نەگە اسىقتى؟


بالقاش كولى جاعاسىندا ورنالاسقان ۇلكەن اۋىلىنداعى قاڭىراپ تۇرعان عيماراتتار. الماتى وبلىسى، 13 ءساۋىر 2019 جىل.

بالقاش كولى جاعاسىندا ورنالاسقان ۇلكەن اۋىلىنداعى قاڭىراپ تۇرعان عيماراتتار. الماتى وبلىسى، 13 ءساۋىر 2019 جىل.

بالقاشقا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن (اەس) سالۋدان قانداي قاۋىپ بار؟ رەسەيدەن يادرولىق تەحنولوگيا ساتىپ الۋ قازاقستاندى ماسكەۋگە “بايلاپ قوياتىنى” راس پا؟ قازاقستان بيلىگى قاۋىپتى نىساننىڭ قۇرىلىسىنا رۇقسات بەرمەس بۇرىن حالىقتىڭ پىكىرىن نەگە سۇرامادى؟ ازاتتىق بۇل تاقىرىپتا KEGOC كورپوراتسياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى، ەنەرگەتيكا جانە ەكونوميكا سالاسىنىڭ ساراپشىسى اسەت ناۋرىزباەۆپەن سويلەستى.

“كۇن ەنەرگياسىنىڭ باعاسى – 14 تەڭگە، اتوم ەنەرگياسى – 60 تەڭگە. ءتيىمدىءسى قايسى?”

ازاتتىق: جاقىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ شەتەلدىك ينۆەستورلار كەڭەسىنىڭ جيىنىندا قازاقستان اەس سالىناتىن جەردى بەلگىلەپ، تەحنولوگيا تاڭداپ جاتقانىن، قۇرىلىس جۇمىستارى كەلەر جىلى باستالاتىنىن ايتتى. پرەزيدەنتتىڭ بۇل مالىمدەمەسى اسىعىس جاسالعان جوق پا؟

اسەت ناۋرىزباەۆ.

اسەت ناۋرىزباەۆ.

اسەت ناۋرىزباەۆ: پرەزيدەنت ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ مامانى ەمەس. ول كەڭەسشىلەرى دايىنداعان باياندامالارعا سۇيەنەدى. سوعان قاراعاندا پرەزيدەنتتىڭ جانىندا جاقسى ساراپشىلار جوق سياقتى، ويتكەنى اتوم ەنەرگەتيكاسى – قازاقستان حالقى ءۇشىن ءساتسىز شەشىم. جوبا جۇزەگە اسسا، جىل سايىن 675 ميلليارد تەڭگەگە ارتىق شىعىندالامىز. بۇل قازاقستاننىڭ ءار ازاماتى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ، سايكەسىنشە، تاۋارلار مەن قىزمەتتەر باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا بايلانىستى قازىرگىدەن 35 مىڭ تەڭگەگە ارتىق تولەيدى دەگەن ءسوز. وسىدان جوبانىڭ ءتيىمسىز ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى.

ازاتتىق: ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆ جۋرناليستەرگە اەس بالقاشقا – الماتى وبلىسى ۇلكەن اۋىلىنىنىڭ اۋماعىنا سالىناتىنىن ايتتى. بيلىكتىڭ “اتوم ەلەكتر ستانتسياسى قاجەت” دەگەن سوزىنە سەنسەك، قۇرىلىسقا بولىنگەن جەر تۋرالى نە ايتاسىز؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: بالقاش كولىنىڭ جانىنا اەس سالۋ قاۋىپتى. ينۆەستوردىڭ شىعىنىن ازايتۋ ءۇشىن كولدىڭ ماڭى تاپتىرماس جەر، ءبارى دايىن. قاۋىپ-قاتەر تۇرعىسىنان الساق، ءتيىمسىز ايماق. بىرىنشىدەن، بۇل قازاقستاننىڭ ءدال ورتاسىندا ورنالاسقان، تەڭدەسسىز بالقاش كولى. رەاكتوردا اپات بولسا، كولدىڭ سۋى لاستانادى. ال وسىعان دەيىنگى اپاتتاردى ەسكەرىپ، 30 كيلومەترلىك ايماق بەلگىلەنسە، ەلدىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس ۇزىلەدى. كەيىنگى جىلدارى بالقاشتىڭ سۋى تارتىلىپ، كولگە قۇياتىن سۋلار ازايىپ جاتىر. سايكەسىنشە، سۋ دەڭگەيى دە تومەندەي باستادى. ءبىر كۇنى رەاكتوردى سالقىنداتۋعا سۋ جەتپەي قالۋى مۇمكىن، ول كەزدە باسقا شەشىمىن تابۋعا تۋرا كەلەدى. وسىنىڭ ءبارى بالقاشقا اەس سالۋ قاتە شەشىم ەكەنىن كورسەتەدى.

 

ۇلكەن اۋىلىنىڭ جالپى كورىنىسى. جامبىل اۋدانى، الماتى وبلىسى. 12 ءساۋىر، 2019 جىل

ازاتتىق: اەس سالۋ ەكونوميكالىق تۇرعىدان اقتالا ما؟ رەسمي ەسەپ جۇرگىزىلدى مە؟ ءسىزدىڭ ءوز ەسەبىڭىز بارىن بىلەمىز.

اسەت ناۋرىزباەۆ: اەس-تىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن ەسەپتەۋ وتە وڭاي. جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ باعاسى بەلگىلى. بىلتىرعى اۋكتسيوندارعا سايكەس، كۇن ەنەرگياسىنىڭ باعاسى قوسىمشا سالىعىن قوسقاندا 14 تەڭگە بولعان. تۇركيادا سالىنىپ جاتقان سوڭعى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنداعى باعا 12,35 تسەنت كۆت/ساع، بۇل اقشانى قوسىمشا قۇن سالىعىمەن ەسەپتەپ، تەڭگەگە اۋدارعاندا 60 تەڭگە شىعادى. بۇل كۇن ەنەرگياسىنىڭ باعاسىنان ءتورت ەسە قىمبات. مۇنداعى 45–46 تەڭگە ايىرماشىلىقتى جوسپارلانعان 15 ميلليارد كۆت/ساع ەنەرگياعا كوبەيتسەك، جىلىنا 675 ميلليارد تەڭگە ارتىق تولەيمىز. قاراپايىم ماتەماتيكا: 15 ميلليارد كۆت/ساع 45 تەڭگەگە كوبەيتسەك، 675 ميلليارد تەڭگە شىعادى. جىل سايىن وسىنشا اقشانى ارتىق شىعىنداۋعا تۋرا كەلەدى. سوندىقتان اەس سالۋ ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمسىز.

“اتوم ەنەرگياسى – وتكەن عاسىر تەحنولوگياسى”

ازاتتىق: بىلتىر مينيستر ماعزۇم مىرزاعاليەۆ “كومىر گەنەراتسياسى، كومىر تەحنولوگياسى كەلمەسكە كەتەدى، اەس سالۋدان باسقا جول جوق” دەگەن ەدى. ءمينيستردىڭ سوزىمەن كەلىسەسىز بە؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: مينيستر مىرزاعاليەۆ ءارتۇرلى قۋلىعىمەن بەلگىلى ادام عوي. ماسەلەن، ول ەۋروپا، كورەيا، جاپونيا، امەريكا مەن باسقا دا ەلدەردە قوقىس ورتەۋ تەحنولوگياسىن جاقسى مەڭگەرگەن ونداعان كاسىپورىن بولا تۇرا، قوقىس ورتەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسىنا ارنالعان تەندەردى ءبىر عانا قاتىسۋشىمەن وتكىزگەن. سوندىقتان ونىڭ سوزىنە سەنۋ قيىن.

بۇكىل الەم اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ەمەس، جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ جولىمەن دامىپ كەلەدى. جىل سايىن ەۋروپا مەن اقش سياقتى دامىعان ەلدەردە عانا ەمەس، ءۇندىستان مەن قىتايدا دا جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن وندىرەتىن نىساندار ىسكە قوسىلىپ جاتىر. الەمدىك ەنەرگەتيكا اتوم سالاسىنا ەمەس، بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىنە قاراي بەت بۇردى.

اتوم ەنەرگياسى – وتكەن عاسىردىڭ ەسكىرگەن تەحنولوگياسى، وركەنيەت عاسىرىنداعى تىعىرىققا تىرەلەتىن جول. يادرولىق تەحنولوگيالاردىڭ “زاپىرانى”. بۇرىن پلۋتوني وندىرىسىنەن تۋعان ەنەرگيانى ءبىر جاققا جىبەرۋ قاجەت بولدى، قىرعي-قاباق سوعىس كەزىندە بۇل تەگىن ەدى، ويتكەنى قارۋ-جاراق جاساۋعا قاجەتتى پلۋتوني وندىرىسىنە باسىمدىق بەرىلدى. قازىر يادرولىق قارۋسىز الەمدە اتوم ەنەرگەتيكاسى جاقىنداعان ەلدەرگە ارتىق قاۋىپ تۋعىزادى.

اتوم ەنەرگياسىنىڭ باعاسى تۇراقتى تۇردە ءوسىپ، جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ باعاسى تومەندەپ جاتىر. بۇل كوزگە انىق كورىنەتىن ترەند، وعان قارسى كۇرەسۋ جەلگە قارسى تۇكىرۋمەن تەڭ. سوندىقتان يادرولىق ەنەرگەتيكانى جاقتايتىنداردىڭ دۇنيەتانىمى تار، ولار وتكەنگە جالتاقتاپ، ەنەرگوجۇيەنىڭ جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىمەن قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن تۇسىنبەيدى.

اتوم ەلەكتر ستانتسياسى. كورنەكى سۋرەت.

ازاتتىق: ەلدە ەلەكتر ەنەرگياسى اسا تاپشى ما؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: نەگىزى ايتارلىقتاي ەنەرگيا تاپشىلىعى جوق. بىراق ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى بار، ياعني، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە قىسقى ۋاقىتتا كەشكىسىن قۋات جەتپەي قالادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋگە بولادى. ەڭ قاراپايىم شەشىمىن ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى دە بىلەدى. ماينينگ كومپانيالارىمەن كەلىسىپ، ەلەكتر جارىعى كوپ قولدانىلاتىن ۋاقىتتا ەلەكتر قۋاتىن پايدالانباۋدى سۇراۋ كەرەك. بۇل وتە وڭاي شارۋا. ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشۋ ءۇشىن وڭتۇستىكتە جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن وندىرەتىن نىساندار سالىنۋى ءتيىس. مۇنىڭ ءبارى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ بەلسەندى جۇمىسىن، ەلەكتر قۋاتىن رەتتەۋ جانە قور جيناۋ سياقتى قوسىمشا نارىقتاردى دامىتۋدى تالاپ ەتەدى. الەم بۇل ادىستەردى بۇرىننان بىلەدى، بىزگە بار بولعانى جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن، اتالعان نارىقتاردى بىرتىندەپ ەنگىزۋ قاجەت.

“بىزدە يادرولىق ءدارى ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى بار دەۋ – كۇلكىلى”

ازاتتىق: بيلىك “قازاقستان الەمدە تابيعي ۋران ءوندىرىسى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا، يادرولىق وتىن شىعارامىز، ۋران بايىتۋعا مۇمكىندىگىمىز بار” دەپ وتىر. بۇل شىنىمەن سولاي ما؟ اەس-تى ءتيىمدى ءارى قاۋىپسىز پايدالانۋ ءۇشىن وسى جەتكىلىكتى مە؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: بىزدە يادرولىق وتىن كوپ دەگەن ارگۋمەنت كۇلكىلى ەستىلەدى. بىزدە بيداي كوپ دەپ، تۇسكى اسقا ءبارىمىز ەكى بولكەن ناننان جەمەيمىز عوي. وتىن نارىعىنداعى ىقپالىمىزعا كەلسەك، ءبىر رەاكتور سالساق، ول الەمدەگى ءتورت جۇزدەن استام رەاكتوردىڭ ءبىرى عانا بولادى. بۇل جارتى پايىزدان دا از. اەس-تىڭ بار-جوعى ۋران وندىرىسىنە ەش اسەر ەتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە، قازاقستان ۋراننان دايىن ءونىم شىعارمايدى. ۋراندى شيكىزات كۇيىندە ساتامىز، كەيىن باسقا ەلدە، بىزدە جوق تەحنولوگيامەن دايىندالعان زاتتاردان رەاكتورلارعا ارنالعان يادرولىق وتىن ءدارىسىن وندىرەمىز. سوندىقتان بىزدە يادرولىق ءدارى جاساۋ تەحنولوگياسى بار دەۋ كۇلكىلى ەستىلەدى ءارى حالىقتى الداۋعا جاتادى.

ازاتتىق: سىز بۇرىن “اەس جوباسىنىڭ ساياسي تۇسى باسىم” دەپ ەدىڭىز. نەگە ولاي ويلايسىز؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: اتوم ستانتسياسى جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىمەن جۇمىس ىستەيتىن ستانتسيالاردان الدەقايدا قىمبات. پرەزيدەنتتىڭ ەشتەڭەگە قاراماستان، اەس جوباسىنان باس تارتپاۋى ونى بۇل شەشىمگە يتەرمەلەپ وتىرعان سىرتقى كۇشتەر بارىن كورسەتەدى. ويتكەنى اەس سالۋدىڭ تيىمدىلىگىن ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس.

ازاتتىق: رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن فينليانديا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن رەسەيلىك جوبا بويىنشا سالۋدان باس تارتتى. سوعىستان بۇرىن دا “روساتوم” شەتەلدەگى جوبالارىن اياقتاسا، باسقا ەلدەردەن تاپسىرىس الا الماۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار ايتىلىپ ەدى. رەسەي قازاقستانعا قۇرىلىس تەحنولوگياسىن تاڭداۋدا قىسىم كورسەتىپ وتىرعان جوق پا؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: قازىر اتوم ەنەرگەتيكاسى – تۇتقاسىز شابادان ءتارىزدى: تاستاپ كەتە المايسىڭ، الىپ ءجۇرۋ دە قيىن. سوندىقتان اتوم ەنەرگەتيكاسىن پايدالاناتىن ەلدەر جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ تيىمدىلىگىن بىلسە دە، جۇزدەگەن مىڭ جۇمىس ورنىن ۇسىنىپ وتىرعان تەحنولوگيالىق پروتسەستى توقتاتا الماي، ۇنەمى ءبىر شارا قولدانۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. وسىنداي اتوم تەحنولوگياسى بار ەلدەر ءوز جوباسىن ءبىزدىڭ مەملەكەت سياقتى ءۇشىنشى الەم ەلدەرىنە وتكىزۋگە تىرىسادى. رەسەي قازاقستانعا ىقپال ەتۋ قابىلەتىن پايدالانىپ، بىزگە ءوز تەحنولوگياسىن ساتقىسى كەلەدى. باسقا ەلدەردە (اەس جوق مەملەكەتتەر) اتوم ەنەرگەتيكاسىنا قارسى كۇرەسىپ جاتىر. ال اەس بار ەلدەر قولىنداعى تەحنولوگياسى مەن جۇمىس ورىندارىن ويلاپ، امالىن تاۋىپ، ستانتسيا قىزمەتىن جالعاستىرۋدان باسقا ەشتەڭە ىستەي المايدى.

“اەس قازاقستاندى رەسەيگە “بايلاپ قويادى”، ماسكەۋدىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولىپ قالامىز”

ازاتتىق: اەس قازاقستاندى ستانتسيا سالىپ، تەحنولوگيا ۇسىنعان مەملەكەتكە “بايلاپ قويا ما”؟ بۇل نەسىمەن قاۋىپتى؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: يادرولىق وتىن بەرۋ – وتە ماڭىزدى ماسەلە. ويتكەنى نارىقتا قالىپتاسقان مەحانيزمدەر بويىنشا، رەاكتور ساتىپ الۋ ارقىلى يادرولىق وتىننىڭ بەلگىلى ءبىر ءتۇرىن تاڭدايسىز. مىسالى، ستانتسيا رەسەيدىڭ يادرولىق وتىنىنا نەگىزدەلىپ سالىنسا، كەيىن ونى فرانتسيانىڭ نەمەسە اقش-تىڭ وتىنىنا اۋىستىرۋ قيىن. ۋكراينا ۇزاق جىل ەڭبەكتەنىپ، رەاكتورلارىن اقش-تىڭ وتىنىنا ازەر اۋىستىردى. ءبىز ۋكراينانىڭ تاجىريبەسىن قايتالاي المايمىز، ويتكەنى بىزدەگى رەاكتور ۋكرايناداعى رەاكتورلارعا ۇقسامايدى.

سوندىقتان رەاكتور ساتىپ الۋ ارقىلى بۇكىل وتىن تەحنولوگياسىن ساتىپ الامىز. بىزدە وتىن ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى بولماعاندىقتان، يادرولىق وتىن ساتاتىن ەلگە تاۋەلدى بولامىز. وتىندى رەسەيدەن الساق، سونىڭ ايتقانىن ىستەيمىز. باتىستان الساق، ءسال جەڭىلدەۋ بولادى. بىراق رەسەيمەن ارىپتەس بولساق، “روساتومنىڭ” تەحنولوگياسىنا بايلانىپ قالامىز. سايكەسىنشە، بۇل ۇلكەن ساياسي ءمانى بار قىسىم كورسەتۋ تەتىگىنە اينالادى. نە 25 جىلعا وتىن ساتىپ الىپ، وزىمىزدە ساقتايمىز، بىراق بۇعان قىرۋار قارجى كەتەدى، نە ءار جولى وتىندى قايدان الامىز دەپ باس قاتىرۋعا تۋرا كەلەدى. وتىن ماسەلەسى ساياسي قىسىم تەتىگى بولادى.

ازاتتىق: بيلىك “اقپارات قۇرالدارى مەن قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارىن تارتىپ، اەس-ءتىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز” دەپ ەدى. ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى باستالدى ما؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: ءيا، بيلىكتىڭ “بۇلبۇلدارى” سايراي باستادى. ولاردىڭ اراسىندا اتوم ەنەرگەتيكاسى بىلاي تۇرسىن، فيزيكانىڭ ءوزىن دۇرىس تۇسىنبەيتىن ادامدار بار. ولار كيلوۆاتت-ساعاتتى كيلوۆاتتان اجىراتا المايدى. سوعان قاراماستان، اتوم ەنەرگياسىنسىز جۇيە جۇمىس ىستەي المايدى دەپ دابىل قاعىپ ءجۇر. قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ەنەرگوجۇيەلەرىندە ىستەگەن ادام رەتىندە ەنەرگوجۇيە اتوم ستانتسياسىنسىز، جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگەتيكا كولەمىمەن جۇمىس ىستەي الاتىنىن ايتقىم كەلەدى. بۇل الەمنىڭ كوپ ەلىندە شەشىمى تابىلعان ينجەنەرلىك تاپسىرما، ودان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق، جاي عانا ىستەۋ كەرەك. بۇل ادەمى ينجەنەرلىك جۇمىس قولىمىزدان كەلەر ەدى دەپ ويلايمىن.

ازاتتىق: ەلدە جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن قالاي دامىتۋعا بولادى؟ ناقتى نە ىستەۋ كەرەك؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: قازاقستاندا جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن قولداۋ مەن دامىتۋدىڭ وتە ءتيىمدى جۇيەسى قۇرىلعان. جىل سايىن بەلگىلەنگەن قۋاتقا اۋكتسيوندار وتەدى. وعان تاۋەلسىز ينۆەستورلار قاتىسادى. اۋكتسيوندا ءار ساتىلىم سايىن باعا تومەندەيدى. قازىر قوسىمشا قۇن سالىعىمەن قوسقاندا 14 تەڭگە كۆت/ساع دەگەن مەجەگە جەتىپ قالدىق. سوندىقتان جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ سانى ارتۋى ءۇشىن اكتسيونداردى ءجيى وتكىزۋ كەرەك (جىل باسىنداعى رەسمي دەرەك بويىنشا، قازاقستاندا كۇن ەلەكتروستانتسياسى، جەل ەلەكتر ستانتسياسى، بيوگاز ستانتسياسى، شاعىن سۋ ەلەكتر ستانتسياسى سياقتى 134 جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا نىسانى بولعان – رەد.). وكىنىشكە قاراي، بىزدە اۋكتسيون از وتەدى، ونىڭ ۇستىنە، ەنەرگيا كوزدەرى دۇرىس ورنالاسپاعان. جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى تۇراقتى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ولاردى ەلدىڭ ءارتۇرلى بولىگىنە تەڭدەي ورنالاستىرۋ كەرەك. سوندا ءبىر جەردە كۇن نەمەسە جەل بولماسا، ەلدىڭ باسقا بولىگىندە مىندەتتى تۇردە ەنەرگيا وندىرۋگە قاجەتتى اۋا-رايى بولادى. ماتەماتيكالىق ستاتيستيكا جانە عىلىمنىڭ كومەگىمەن بولجامداردى تسيفرلاندىرۋعا مۇمكىندىك بار. ەنەرگيا كوزدەرى دۇرىس ورنالاسسا، جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگەتيكا اتوم، گاز نەمەسە كومىر سياقتى ءداستۇرلى ەنەرگيا كوزدەرىنە قاراعاندا تۇراقتى جۇمىس ىستەيدى.

 يادرولىق پوليگون بولعان اۋماقتىڭ جانىنداعى سارجال اۋىلىنا كىرەبەرىس. شىعىس قازاقستان وبلىسى.

ازاتتىق: 2019 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى چەرنوبىل اپاتىنا 33 جىل تولاردىڭ الدىندا “اەس سالۋ تۋرالى شەشىم حالىقتىڭ پىكىرىن ەسكەرمەي قابىلدانبايدى” دەدى. بىراق قازاقستاندىقتاردىڭ پىكىرىن ەشكىم سۇراعان جوق، بيلىك ءوزى شەشىم قابىلداپ، اەس سالىناتىن بولدى دەپ جاريالادى. نەگە ولاي بولدى؟ قازىر قوعام اەس قۇرىلىسىن توقتاتا الا ما؟

اسەت ناۋرىزباەۆ: پرەزيدەنتتىڭ ءوز ءسوزىن ۇمىتىپ قالعانى ونىڭ اەس سالۋعا اسىعىپ وتىرعانىن كورسەتەدى. سوعان قاراعاندا پرەزيدەنتكە ساياسي قىسىم كورسەتىلىپ وتىرعان سياقتى. مۇمكىن اەس قۇرىلىسىن ۇيىمداستىرىپ، جوباعا بولىنگەن قارجىنى يگەرۋگە مۇددەلى توپتار قىسىم كورسەتىپ جاتقان شىعار. قوعام بۇعان قارسى تۇرۋى كەرەك. ويتكەنى قول قۋسىرىپ وتىرا بەرسەك، جىل سايىن 675 ميلليارد تەڭگەدەن تولەيمىز. ولار ءوز ميللياردىن قۇرىلىستان تابادى عوي، ال ءبىز ول ميللياردتى جىلدار بويى بۇكىل ەل بولىپ وتەيمىز. سوندىقتان ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، پرەزيدەنت ايتقان رەفەرەندۋمدى وتكىزۋىمىز كەرەك. كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي، ەلىمىزدە رەفەرەندۋم وتكىزۋگە بولادى ەكەن. وسى قوزعالىستى ۇيىمداستىرۋ كەرەك. رەفەرەندۋمدى قولعا العىسى كەلەتىن ادامدار بولسا، كومەكتەسۋگە دايىنمىن. بىرلەسىپ رەفەرەندۋم وتكىزەيىك.

ازاتتىق راديوسى 

Related Articles

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • “گەوساياسات يلەۋىنە ءتۇسىپ قالۋىمىز مۇمكىن”. قازاقستاندا اەس سالۋعا قاتىستى ساراپشى پىكىرى

    ەلەنا ۆەبەر اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ جانە پايدالانۋ ەكولوگيالىق قاتەر جانە توتەنشە جاعدايدا ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپتى عانا ەمەس، وعان قوسا سوعىس بارىسىندا ۋكراينانىڭ زاپوروجە اەس-ىندەگى بولعان وقيعا سياقتى بوپسالاۋ قۇرالى دەيدى الەۋمەتتىك-ەكولوگيالىق قوردىڭ باسشىسى قايشا اتاحانوۆا. ول مۇنىڭ ارتىندا كوپتەگەن پروبلەما تۇرعانىن، قازاقستاندىقتارعا اەس سالۋ جونىندەگى رەفەرەندۋم قارساڭىندا بىرجاقتى اقپارات بەرىلىپ، وندا تەك پايدالى جاعى ءسوز بولىپ جاتقانىن ايتادى. ساراپشى اەس-ءتىڭ قاۋپى مەن سالدارى قانداي بولاتىنى جايىندا اقپارات وتە از دەپ ەسەپتەيدى. گولدمان اتىنداعى حالىقارالىق ەكولوگيالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، بيولوگ قايشا اتاحانوۆا – رادياتسيانىڭ ادامدارعا جانە قورشاعان ورتاعا اسەرىن شيرەك عاسىردان استام زەرتتەپ ءجۇر. ول بۇرىنعى سەمەي پوليگونىندا جانە وعان ىرگەلەس جاتقان اۋدانداردا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ گەنەتيكا كافەدراسىندا وقىتۋشى بولعان.

  • “قازاقستان دۇرىس باعىتتا”. دەكولونيزاتسيا، ۋكرايناداعى سوعىس جانە قاڭتار. بالتىق ەلشىلەرىمەن سۇحبات

    دارحان ومىربەك بالتىق مەملەكەتتەرىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلەرى (سولدان وڭعا قاراي): يرينا مانگۋلە (لاتۆيا), ەگيديۋس ناۆيكاس (ليتۆا ) جانە تووماس تيرس. سوۆەت وداعى ىدىراي باستاعاندا ونىڭ قۇرامىنان ءبىرىنشى بولىپ بالتىق ەلدەرى شىققان ەدى. ءوزارا ەرەكشەلىكتەرى بار بولعانىمەن، سىرتقى ساياساتتا بىرلىگى مىقتى لاتۆيا، ليتۆا جانە ەستونيا مەملەكەتتەرى ناتو-عا دا، ەۋرووداققا دا مۇشە بولىپ، قازىر كوپتەگەن ولشەم بويىنشا الەمنىڭ ەڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ قاتارىندا تۇر. رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەندە كيەۆتى بار كۇشىمەن قولداپ، تاباندىلىق تانىتقان دا وسى ءۇش ەل. سوعىس باستالعانىنا ەكى جىل تولار قارساڭدا ازاتتىق بالتىق ەلدەرىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلەرىمەن سويلەسىپ، ەكىجاقتى ساۋدا، ورتاق تاريح، رەسەي ساياساتى جانە ادام قۇقىعى تاقىرىبىن تالقىلادى. سۇحبات 8 اقپان كۇنى الىندى. “بىزدە قازاقستاندى دۇرىس بىلمەيدى” ازاتتىق: سۇحباتىمىزدى بالتىق ەلدەرى مەن قازاقستان اراسىنداعى ساۋدا قاتىناسى

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

  • ماسكەۋ توقاەۆتان پريگوجيننىڭ بۇلىگىن باسۋعا كومەكتەسۋدى سۇرادى ما؟

    ەلنۇر ءالىموۆا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ جانە رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتين. بۇل اپتادا باتىس باسىلىمدارى ماۋسىم ايىندا «چۆك ۆاگنەردىڭ» جەتەكشىسى ەۆگەني پريگوجيننىڭ اسكەري بۇلىگى كەزىندە رەسەي قازاقستاننان كومەك سۇراعانىن، بىراق پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ودان باس تارتقانىن جازدى. سونىمەن قاتار استانا مەن انكارا اسكەري سالاداعى سەرىكتەستىكتى كۇشەيتىپ، 2024 جىلى ەلدە درون شىعارا باستايتىنىنا توقتالدى. بۇدان بولەك ورتالىق ازيا باتىس ەلدەرى ءۇشىن نە سەبەپتى ماڭىزدى ايماققا اينالعانىن تالدادى. قازاقستان مەن تۇركيا ANKA درونىن شىعارا باستايدى اقش-تاعى Jamestown قورى قازاقستان مەن تۇركيا اسكەري سەرىكتەستىكتى كۇشەيتىپ جاتقانىنا نازار اۋدارادى. قازاقستان 2024 جىلدان باستاپ ەلدە تۇركيانىڭ Anka دروندارىن شىعارا باستايدى. 28 قاراشا كۇنى قورعانىس مينيسترلىگى درون وندىرەتىن وتاندىق كومپانيانى تاڭداپ جاتقانىن حابارلادى. مالىمدەمەدە تۇركيانىڭ Anka درونى ەلدە

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: