|  |  | 

Tarih Twlğalar

Alaşorda Ükimetiniñ törağası

AlyhanOsıdan 80 jılday bwrın Mäskeudegi NKVD-nıñ Butırka türmesinde Alaşı üşin azap şekken Älihan atamız twtqın anketasın öz qolımen toltırğanda mamandığın jurnalist, audarmaşı dep körsetken. Revolyu­ciya­dan keyin qazaqtıñ Alaşorda Ükimetiniñ törağasımın dep tayğa tañba basqanday jazıp ketipti.
Tizesin bükpegen, ayılın ji­mağan, eşkimnen qaymıqpağan. Qazaq­tıñ talay arısı japon şpionı degen jalanı azapqa şıdamay mo­yındağanda, jalğız Älekeñ ğana sınbaptı. Ruhı tastı da şabatın aldaspanday bolğanı ğoy. Lenin anketasında mamandığın «jurnalist» dep, Stalin «marksist» dep jazıptı. Bwl ekeui de negizgi mamandıqtarı basqa bola twra, jurnalist bolğan. Lenin «­Iskra» gazetin şığarıp, özi redaktor bolsa, Stalin bükil maqalaları men söyleytin sözderin öz qolımen jazğan. Osı eki twlğanı da Älihan atamız közine ilmegen. Älekeñdi äueli Butırkağa qamap tastağanda eski marksist, Stalinge sözi ötetin qart bälşebek, Markstiñ özin körgen V.Şelgunov: «Äy, Koba, kimdi twtqında wstap otırsıñ?» dep bosattırıptı. Älihan atamızdıñ üyqamaqta boluı sodan. Biraq aqırında NKVD Nığmet Nwrmaqov ekeuin bir künde atıp tastağan.
Älihan Bökeyhannıñ Lenindi de, Stalindi de boyına teñgermegenine tağı bir dälel bar. Lenin Alaşordanı aqtap, keşirim jasağannan keyin Qazaq eliniñ atınan Reseymen kelissöz stolına Alaşorda Ükimeti otıradı. Älekeñniñ özi baratın jöni bar ğoy. Barmaydı. Alaş arıstarınıñ işindegi eñ jası – Älimhan Ermekovti jiberedi. Leninmen tört sağat ırğasqan Ä.Ermekov Qazaqstannıñ osı bügingi şekarasın şegelep, basqa da köp şaruanı tındırıp şığadı. Sonda Ahmet Baytwrsınov ayttı degen söz bar. «Leniniñ bizdiñ Älimhanmen tört sağatqa söylesuge jaradı. Osal emes eken» degen eken.
Universitette Lenin 6 til biledi dep oqıtqan. Bizdiñ Älihan atamız 9 tilde erkin söylep, kösilip jazğan. Franciyanıñ küni büginge deyin şığıp kele jatqan «Figaro» gazetine francuz tilinde 1930 jılı eki maqalası jariyalanğan körinedi. Şirkin, tauıp äkelse ğoy. Sonda kim mıqtı? Älekeñ be, Lenin be?
Amal neşik, bäri NKVD-nıñ qızıl qasabında qwrban boldı. Ne deymiz?
Bügingi wrpaq osı Alaş arıstarınday bolsa eken dep armandaymız.
Mağauiya Senbay.

Related Articles

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Baqsılar institutı

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

  • Şağın saraptama:Şıñjañ ölkelik ükimeti, şetelge oquşı jiberu jwmısı

    Şağın saraptama 1934-35 jılı jaña Şıñjañ ölkelik ükimeti qwrılğan soñ şetelden oqu, şetelge oquşı jiberu jwmısı keşendi jüzege astı. Sonıñ negizinde ölkelik ükimet Sovet Odağınan oqitın jas talapkerlerge konkurs jariyalap arnayı ükimettiñ oqu stipendiyasın böldi, nätijesinde 1935-39 jıldarı wzın sanı 300-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı. 1935 jıldarı Şığıs Türkistandıq studentterdiñ eñ köp oquğa tüsken bilim ordası- Taşkendegi SAGU edi, atap aytqanda Ortalıq Aziya Memlekettik Universiteti. Taşkennen oqığan Şıñjañdıq studentter Şığıs Türkistannıñ barlıq aymaqtarında türli qızmette jwmıs istedi, olardı keyin “Taşkentşilder” dep te atadı. 1939 jıldan keyin Mäskeu men Şıñjañ ölkelik ükimettiñ arası diplomatiyalıq dağdarısqa wşıradı, sonıñ kesirinen resmi Ürimji Sovet Odağı qwramındağı student azamattardı elge şaqırtıp aldı. Bilim

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: