|  |  |  |  | 

مادەنيەت سۋرەتتەر سويلەيدى تاريح قازاق ءداستۇرى

قۇنانبايدىڭ ساپارعا اتتانار الدىندا ۇلجانعا ايتقانى:

324017642_740895467476920_8449378410853885280_n
بايبىشە، ءۇي سەرىگىم عانا ەمەس، ءومىر سەرىگىم ەدىڭ. ۇزاق كەشكەن تىرلىكتە قاي بەلدىڭ استىندا جۇرسەم دە، ارتىمدا وتىرعان ءبىر بەل ءوزىڭ ەدىڭ. وزىمە تاعدىر باق بەرگەن جانمىن دەۋشى ەم. ايتىسپاساق تا، جەر تانىتىپ وتىراتىن قاباق پەن جۇرەك بار ەدى، سوعان سەنۋشى ەم دە، كەيدە شالكەس، كەيدە قيا دا باسىپ كەتە بەرۋشى ەم. باعىما ماسايىپ ەركەلەگەنىم بولسا كەرەك. ەندى قاي ءدوڭنىڭ باسىندا قالارمىز، كىم بىلەدى. سەنىڭ ايتار كىناڭ بولسا دا، مەنىڭ ساعان ارتار ءبىر تۇيىردەي نازىم جوق. ادال جۇرەك، اق بەيىلىڭ ءۇشىن بالالارىڭنىڭ باعى اشىلسىن. مەن ايتاردى ءوزىڭ ايتىپسىڭ. مەنىڭ ارمانىمدى ءوز ارمانىڭ ەتىپسىڭ. – دەدى بۇل – جۇرەر الدىنداعى قۇنانبايدىڭ ۇل­جانعا ايتقان ءسوزى. قالىڭ تۋىس، ءۇيىرلى اعايىن، شوعىرلى بالا-شاعا، دوس-جاران، تا­مىر-تانىس، نەشەمە ايەلدەر ىشىنەن جالعىز ۇلجانمەن ارىزداستى.
ۇلجاننىڭ نۇرلى بىتكەن اقشىل-قىزعىلت ءجۇزى ءىشىن توڭازىتقان سەزىمنەن كوكشىل تارتىپ، قاتتى وزگەردى. بىراق كوپكە شەيىن ۇندەمەي وتىرىپ، جۇرەك توقتاتتى:
- مىرزا، اتالىق ارمانىڭدى اقتار بالاڭ بولسىن. سەن ءۇشىن دە، ءوزىم ءۇشىن دە تىلەر بار تىلەگىم وسى عانا! مىناداي ساپارىڭا كىنا تۇگىل، ناز ەرتسەم، ونىم بىلمەستىك بولار ەدى. مەنى دارداي ەتىپ كوتەرىپ ايتتىڭ. بىراق مەن ونداي ەمەسپىن عوي. ءار كەزدەگى ءىسىمدى ويلاسام، ءوزىمنىڭ دە كىنام كوپ. ءجون بە، تەرىس پە، بىلمەيمىن، مىرزا، – دەپ كۇيەۋىنىڭ بەتىنە سالماقپەن قارادى.”
مۇحتار اۋەزوۆ،
“اباي جولى”

Related Articles

  • قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسپاعان!

    قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسپاعان!

    قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسقان دەگەندەر مىنا دەرەككە سۇيەنسە كەرەك: 1691 جىلى 6 اقپاندا يركۋتسك قالاسىندا جوڭعار حانى گالدان بوشوگتۋ (موڭعول. گالدان بوشيگت; قالم. گالدان-بوشيگت; 1644 – 1697) ەلشىلەرىنىڭ قازاق حاندىعى تۋرالى اڭگىمەسى. «…شابارماندار: «وسىدان ون جىلداي بۇرىن ولار، قالماق بۋشۋحتۋ حانى مەن كازاك ورداسى، ءدىنى ءارتۇرلى بولعان. بۋشۋحتۋ حان قالماقتارمەن جانە باسقا دا وردا مۇشەلەرىمەن بىرگە دالاي-لاماعا سەنەدى، ال كازاك ورداسى اسىرەسە مۇحامەتكە قىرىمدىق جولمەن سەنەدى، بۇسۋرماندىق جولمەن سۇندەتتەلەدى. ال بۋشۋحتۋ حان كازاك ورداسىنا ونىمەن، قالماق بۋشۋحتۋ حانىمەن جانە وردانىڭ باسقالارىمەن ءبىر دالاي لاماعا بىرىگىپ بۋدداعا سەنسىن دەپ جىبەردى. سوندىقتان دا ولارمەن جانجال تۋىندادى، ويتكەنى ولار قالماق جولىمەن دالاي-لاماعا سەنگىسى كەلمەدى، وسىنىڭ سالدارىنان ۇلكەن شايقاستار بولىپ، بۋشۋحتۋ حان ولاردىڭ كوپتەگەن

  • ناۋرىز اتاۋى جانە ونىڭ مەرەكەلىك سيپاتى

    ناۋرىز اتاۋى جانە ونىڭ مەرەكەلىك سيپاتى

    ناۋرىز حالقىمىزدىڭ تاريحى ۇزاق، ومىرشەڭدىگى كۇشتى، قازاقى سالت- ءداستۇردى نەگىزگى وزەك ەتكەن بىردەن- ءبىر ۇلتتىق مەرەكە. ول قازاق حالقىنىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق قوعامدىق ءومىر ىسجۇزىندىگىنەن (پراكتيكاسىنان) تۋىنداپ، بىرگە جاساپ كەلە جاتقان اسا مەرەيلى مەيرام. ءوسىبىر كيەلى مەرەكەنى «پارسى تىلىندەگى (ناۋ- جاڭا، رۇز- كۇن) دەگەن ماعناداعى سوزدەرىنە تەلىپ، ءوز ماڭدايىمىزعا سيدىرا الماي پارسىلارعا قوسقولداپ ۇسىنعىسى كەلىپ جۇرگەن تاياز تالعام تار ءورىستى «قۇلشىلدىق قۇمىر» شىرماۋىنان شىعا الماي جۇرگەندەرىمىز دە جەتەدى ارامىزدا. ءتىلىمىزدىڭ ىشكى زاڭدىلىعىنا ۇڭىلسەك، قازاق ءتىلى كوپ ماعنالى، اۋىسپالى ماعنالى، بالاما ماعنالى سوزدەرى كوپ، ءتۇبىر سوزدەردى نەگىز ەتە جۇرناق، جالعاۋ، قوسارلاۋ، بىرىكتىرۋ ت.ب جولدارىمەن تۇرلەنىپ وتىراتىن قۇرىلىمى كۇشتى باي ءتىل. ونىڭ ۇستىنە وسىناۋ اسا باي تىلىمىزدە ءداۋىردىڭ وزگەرۋى، عىلىم- تەحنيكانىڭ دامۋىنا بايلانىستى

  • ۋراڭحاي تاڭبالارى

    ۋراڭحاي تاڭبالارى

    بۇل قولجازبا پولياك تەكتى ورىس زەرتتەۋشىسى گ.ە. گرۋمم-گرجيمايلونىڭ 1903 جىلى تۋۆا مەن باتىس موڭعولياعا جاساعان ەكسپەديتسياسى بارىسىندا جازعان كۇندەلىگىنەن الىندى. جازبادا ۋراڭحاي تاڭبالارى بەرىلگەن. ولاردىڭ قايدان الىنعانى جانە اتاۋلارى جازىلعان. جوشى ۇلىسى تاڭبالارىمەن ۇقساستىق بايقالادى قاجىمۇرات تولەگەنۇلى

  • كىتاپقۇمار جاسقا تەگىن وقۋ باقىتى بۇيىردى

    كىتاپقۇمار جاسقا تەگىن وقۋ باقىتى بۇيىردى

    ادامزات كىتاپقا عۇمىر بويى قارىزدار. كىتاپسىز كەلەشەكتىڭ التىن كىلتىن ەشكىم قولىنا مىقتاپ ۇستاي الماعان. ماردان راحماتۋللا – كىتاپقۇمار ون جەتى جاسار جىگىتتىڭ بويىندا ءوز قاتارلاستارىنىڭ بويىنان تابىلا بەرمەيتىن ۇلى قاسيەت بار. ول – كىتاپقا دەگەن ماحاببات. بۇل ماحابباتتىڭ ءسات ساناپ ارتۋىنىڭ دا سىرى بار. ماردان – اسىلى وسمان، دارحان قىدىرالى سىندى بۇگىنگى قازاق رۋحانياتىنىڭ تىرەگى سانالاتىن ازاماتتار تۋعان توپىراقت تۋىپ-وسكەن. توپىراقتىڭ كيەسىن ءدال وسى كەزدە ەرىكسىز مويىنداي تۇسەسىڭ. قوعامداعى «جاستار كىتاپ وقىمايدى» دەگەن قاساڭ پىكىردى جوققا شىعارۋعا تىرىسقان جاستاردىڭ دا سانى باسىم. كۇن ساناپ ولاردىڭ سانى ارتىپ، كىتاپتىڭ قۇدىرەتىن جەر-جەردە دالەلدەپ باعۋدا. كىتاپقا جانى قۇمار جان ءبىر كۇنىن كىتاپسىز ەلەستەتە المايدى. عۇمىرى كىتاپپەن ەتەنە بايلانعان، وقۋ عۇمىرىنىڭ مانىنە اينالعان جاستاردى

  • جين نودا: قازاق حاندارى مەن تسين يمپەرياسىنىڭ بايلانىسى تىم تەرەڭ

    جين نودا: قازاق حاندارى مەن تسين يمپەرياسىنىڭ بايلانىسى تىم تەرەڭ

    وتكەن جىلى قولىما توكيو شەت تىلدەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جين نودانىڭ «رەسەي مەن تسين يمپەريالارى اراسىنداعى قازاق حاندىقتارى: XVIII-XIX عاسىرلارداعى ورتالىق ەۋرازيا حالىقارالىق قاتىناستارى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگى ءتۇستى. ءوز تاريحىمىزعا قاتىستى بولعان سوڭ، ءبىر دەممەن وقىپ شىقتىم. اتالعان كىتاپتا قازاق حانى ابىلاي مەن وزگە سۇلتانداردىڭ تسين يمپەراتورىنا جازعان حاتتارى تۋرالى باياندالادى. جاقىندا جين نودامەن حابارلاسىپ، كوكەيىمىزدە جۇرگەن سۇراقتاردى قويدىق. – عىلىمي زەرتتەۋ كىتابىڭىز ەرتە­دەگى قازاق-تسين يمپەرياسى قاتىنا­سىن وزگەشە تانۋعا ارنالعان اكادەميا­لىق ەڭبەك ەكەن. بۇنداي زەرتتەۋگە بەت بۇرۋعا نە تۇرتكى بولدى؟ – مەن ورتالىق ازيانى زەرتتەۋ بارىسىندا رەسەي جانە تسين يمپەرياسى تۋرالى كوزقاراستاردا ۇلكەن الشاقتىق بار ەكەنىن بايقادىم. وسى الشاقتىقتى جويۋ ماقساتىندا مەن قازاقتاردىڭ تاريحىن رەسەيلىك جانە قىتايلىق دەرەككوزدەر نەگىزىندە زەرتتەۋگە كىرىستىم.

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: