|  |  |  | 

Тарих Тұлғалар Қазақ шежіресі

БАЙБАТЫРҰЛЫ ЫҚЫМ.

      Байбатырұлы Ықым Алматы облысы ( 1940-жылға дейін Шұбартау Алматы облысына қараған) Шұбартау ауданы, Қосағаш ауылында 1876 -жылы қой төлдеген уақытта ауқатты отбасында дүниеге келеді. Жастайынан өзінің  пысықтығы мен әкесі Байбатырдың қолдауымен Шұбартау өңіріне танымал Нақысқожадан арабша, кейіннен латынша оқып хат таниды. Көптеген шығыстың хисса- жырларын оқып жатқа айтатын. Өзінің парасаты мен білімділігінің арқасы шығар ол Семей облысы, Шұбартау ауданы, Мадениет ауылдық округі, Бақанас өзенінің бойына (Ақүшкел аталған) 1923-жылы  Тойғарин Бейсенбаймен бірігіп, алғашқы мектеп салдырады.  Ынтасы бар ауыл балаларын Ташкенткке апарып оқу орындарына орналастырады. Солардың бірі – Ибраев  Кәрімді  Ташкентке апарып САГУ-дің (Среднеазиатский государственый университет) медицина факультетіне түсіреді. Ауыл тұрғындарына қамқорлық көрсетіп, еңбекке тартып, отырықшылық өмірге бейімдеуге септігін тигізеді. Егістік жерлерді суғару үшін Бақанас өзенінен тоған тартып тары еккізеді. 1931-жылғы наурызда болған Шұбартау көтерілісіне қатысады. Бұл шаруалар көтерілісіне 600-ге жуық адам қатысқан. Тоталитарлық жүйе қыспағына қарсы болған осы ірі көтеріліс жойқын күшпен басылады. Ықым Байбатырұлы Шұбартау ауданындағы болған көтеріліске қатысқаны үшін «бандиттік бас көтерулерге  қатысты» деген айыппен тұтқындалып 5-жылға бас бостандығынан айырылады. Түрмеден қашып шығып, қуғындалған туыстарымен бірге Шәуешекке қоныстанып бас сауғалайды. Шыңжаңға ауған халықтың мұң-мұқтажын бөлісіп, Зайсан мен Нарынқол арасындағы шекара бекеттерінен өткізуге ат салысады.  Сөйтіп, 1932-1933 жылдары Совет өкіметінен қашып Қытай жеріне өткен қазақтарды жұмысқа орналастырып, тұрмыс жағдайларын көтеру үшін аш-жалаңаштарға барынша аянбай көмек жасап, қамқорлық көрсетеді.

XX-ғасырдың басында  Шәуешек қаласы  ұлт-азаттық идеялардың ошағына айналады. Оған түрткі 1918-жылы көктемде Алаш қайраткерлері Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Райымжан Мәрсековтер Шәуешек қаласына барып  аз ұлттармен кіші құрылтай өткізіп қайтқан болатын. Ондағы Алаш арыстарының негізгі мақсаты Шығыс Түркістандағы қазақтармен тығыз байланыс орнатып, сол жақтағы ел арасына «Алаш қозғалысы» идеясын тарату еді. Кейін 20-30 жылдары бастарына екі талай күн туғанда Алаш қайраткерлері Райымжан Мәрсеков, Ыбырайым Жайнақов, Зият Шәкірімұлы, Тұрсын Мұстафин сияқты өкілдері Қытай асып, Шыңжаңға барып, Азаттық-ағарту бағыттағы «Алаш қозғаласының идеясының өрістеуіне қажырлы еңбек етеді. Олар ең алдымен ағартушылық ұранын ту етіп, халықтың көзін ашуға күш салады. Әр аймақта мектептер ашып, «Қазақ ұйымы» аталатын мәдениет орталықтарын құрады. Бұл ұйымның негізгі қызметі – қазіргі Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы аймағындағы қазақ-қырғыздардың арасында ағарту жұмысына бағытталған болатын. Сол кезде Ықым Байбатырұлы өзі де, туыстары да қуғындаыққа ұшырап, солармен бірге бас сауғалап, Шәуешекке қоныс аударады. Ықым Байбатырұлы Шәуешекке келген бетте «Қазақ ұйымына» мүшелікке кіреді. Бұл ұйымға мүше бола жүріп, Райымжан Мәрсеков, Тұрсын Мұстафиндермен танысып, солармен қарым-қатынаста болады. Шәуешек қаласында Тұрсын Мұстафинмен бірге мектепте балаларға сабақ береді. 1935-жылы тағдырдың жазуымен Шұбартауға қайтып келеді. 1937-жылы  29-шілдеде НКВД-нің қызметкерлері ұстап әкетеді. 1937-жылдың 17-щі қазанында «халық жауы, ұлтшыл» – деген айып тағылып, 1937-жылдың 14-қарашасында атылады. ( ШҚО, Полиция департаменті, ақпараттандыру және байланыс басқармасының арнайы мемлекеттік мұрағаты, №3135-іс)

Related Articles

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

  • Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

    Шағын сараптама 1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. 1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады. 1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: