|  |  |  | 

تاريح تۇلعالار قازاق شەجىرەسى

كەنەسارى حانعا تاعزىم

Kenesary han

كەنەسارى حان سۋرەتىنىڭ اۆتورى شاعيەۆ قاناتبەك امانگەلدىۇلى

ءجۇز ەلۋ جىل! بيىل كەنەسارى حاننىڭ ءشايىت بولعانىنا ءبىر ءجۇز ەلۋ جىل تولدى. كەنەسارى عانا ەمەس. ناۋرىزباي باحادۇر سۇلتان، ەرجان سۇلتان، قۇدايمەندە سۇلتان. قىپشاق يمان باتىر، تاما قۇرمان باتىر، دۋلات بۇعىباي باتىر، دۋلات جاۋعاش باتىر، دۋلات مەدەۋ بي، قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ سۇڭگىسى بولعان تاعى قانشاما ازامات. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاراقتى جاساعىندا قالعان ءۇش مىڭنان استام الامان. ءبارى دە ءشايىت بولدى.كەنەسارى حاننىڭ، ونىڭ ەڭ سوڭعى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ قاسيەتتى قانى شاشىلعان اقىرعى ساعاتتا ءتورت عاسىر بويى تورە تاڭبالى قىزىل تۋى جەلبىرەگەن ۇلى مەملەكەت قازاق ورداسى شايقالىپ بارىپ قۇلادى. الاش بالاسى سوناۋ ءۇيسىن، عۇن، تۇرىك زامانىنان تارتىلعان، التىن ورداعا جالعاسقان، قازاق ورداسىنا ۇلاسقان، ورتالىق ازيا توسىندە جيىرما عاسىردان استام، عالامات ۇزاق ۋاقىت بويى سالتانات قۇرعان مەملەكەتتىگىنەن ايرىلدى، ماڭگىلىك تاۋەلسىزدىك تۋرالى ۇلى ارمان جەر جاستاندى، ورىس وتارشىلدىعىنىڭ تۋرا ءبىر جارىم عاسىرلىق تۇنەگى باستالدى…

بۇدان ءجۇز ەلۋ جىل بۇرىن…
“توڭىرەگىم تولعان جاۋ…” – دەپ ەدى ازاتتىق جىرشىلارىنىڭ ءبىرى دوسقوجا اقىن. الەمدىك جىرتقىش يمپەريا – جالعىز رەسەيدىڭ ءوزى جەتەتىن ەدى. وعان قوقان مەن قىرعىز قوسىلدى. قازاق ەل قىلعان قىرعىز، قيىن زاماندا، ءبىر جاقتان موعولستان، ءبىر جاقتان بۇحار حاندىعى قىسقان، تۇگەلىمەن قىرىلىپ كەتەر دۇلەي زاماندا قازاق ساقتاپ قالعان، قازاقتىڭ ارقاسىندا ءومىرىن ۇزارتىپ، ۇرپاعىن ۇلاستىرعان، ەكى عاسىردان استام ۇزاق دۇربەلەڭ داۋىردە قازاقتىڭ قاناتىنىڭ استىندا بولعان قىرعىز. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى كەزەڭىندە توڭىرەك تۇگەل جاۋ ەكەن. وبىر رەسەي ەلدىگىنەن ايىرا باستاعان، اۋىر سالماق ءتۇسىرىپ، جەرىن قانعا بوياپ جاتقان، ارپالىسا الىسقان قايران قازاق… قوقان مەن قىرعىز بۇلىنگەن ەلدەن بۇلدىرگە ەمەس، بىتەۋ ەنشى الىپ قالعىسى كەلدى، ەرىنىڭ ەڭسەسىن باسىپ، جەرىن تالاپايعا تۇسىرمەك بولدى. كەنەسارى حاننىڭ قوقانمەن سوعىسى، قىرعىزعا قارسى جورىعى ۇلتتىق مۇددە – ەجەلگى قازاق ورداسىنىڭ تىم قۇرسا ءبىر پۇشپاعىن بۇتىندەپ كەتەيىن دەگەن جۇيەلى گەوساياسات كورىنىسى بولاتىن. بۇل مۇرات تۇگەلدەنبەسە دە، ءبىرشاما جۇزەگە استى: كەنەسارى حاننىڭ اۋەلگى جەڭىستى جورىعى بولماسا، قازىر تۇركستان مەن تارازدا – وزبەك، قورداي مەن مەركىدە قىرعىز وتىراتىن ەدى. قازاقتىڭ ەڭ سوڭعى، ۇلى حانى! سايىپقىران كەنەسارى! توڭىرەگى تولعان جاۋ. تاس قابىرعا، تەمىر قاپاس. شىعار جول جوق. اقىرى ءشايىت بولاتىن ەدى. بىراق… ءدال بۇلاي ەمەس!
كەنەسارىنىڭ قاسيەتتى قانى، كەنەسارىنىڭ سوڭىنا ەرگەن، تاۋەلسىز وردانىڭ ەڭ سوڭعى تۋىن ۇستاعان مىڭداعان ءشايىتتىڭ قانى ەڭ الدىمەن – ىشتەن شىققان ساتقىننىڭ موينىندا! وسىنىڭ الدىندا عانا ءبىر جاعى
قوقاننىڭ ايتاعى، ءبىر جاعى رەسەيدىڭ نۇسقاۋىمەن كورشىلەس قازاق اۋىلدارىن شاپقان، ودان سوڭعى ءبىتىمدى بۇزعان، ەشبىر ماملەگە كونبەگەن قىرعىزدى قيراتا ىعىستىرىپ، جات جەرگە بويلاي ەنگەن شاقتا، دۇشپانمەن جەڭ ۇشىنان جالعاسقان سىپاتاي بي مەن رۇستەم تورە ون ەكى مىڭ اسكەردى ءبىر-اق تۇندە مايدان شەبىنەن الىپ كەتتى. كەنەسارى ءۇش-اق مىڭ الامانمەن وزدەرىنەن جيىرما-وتىز ەسە كوپ، قالىڭ جاۋدىڭ ورتاسىندا، بەرىك قورشاۋدا قالدى. سايىپقىراننىڭ تۇبىنە ساتقىن جەتتى. جاي عانا ساتقىن ەمەس، ءبىر جاعى ورىس، ءبىر جاعى قوقان، ءبىر جاعى قىرعىزبەن اۋىز جالاسقان ءىبىلىس.
قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاساعى – جاننان بەزگەن، ات توبەلىندەي ازعانا اسكەر قورشاۋدى بۇزىپ وتە المادى، ءۇشتiڭ ەكiسi جالعىزعا – جيىرما كەلگەن توپالاڭ ۇرىستا قازا تاپتى، شولدەن تارىققان، قانسىراعان ءبىر مىڭى تەكتەس، دىندەس، اعايىن جۇرت ەدى عوي دەپ، ەجەلگى سوعىستار جورالعىسىمەن جانساۋعا تۇتقىنعا ءتۇستى. بىراق ارتىنداعى ەلى ولىمگە تاستاعان ەرلەرگە ەشقانداي اياۋشىلىق بولعان جوق. اۋەلگى ازاپ كەنەسارى حاننىڭ ەنشىسىنە ءتيىپتى. ەتىنەن ەت كەستى، ادام ايتقىسىز قيناۋعا سالدى. قارنىن جارىپ، شەگىن شۇباتىپ، بىرنەشە نايزامەن قاتارىنان ءىلىپ، كوككە كوتەرگەندە: “يت قىرعىز، سەندەردەن ءالى دە نايزا بويى جوعارى تۇرمىن!…” – دەپتى. قالعان سۇلتاندار مەن باتىرلار دا ازاپتى ولىمگە ۇشىرادى: قۇلاعىن، مۇرنىن كەستى، كوزىن اعىزدى، قانداۋىرمەن پىسپەكتەپ، قانجارمەن شاباقتادى، ەڭ سوڭىندا تىرىدەي تاي قازانعا سالىپ، قايناتىپ ءولتىردى. قاتارداعى الاماندار دا تۇگەلىمەن جان قينالعان قازاعا كەسىلدى. قالماقپەن سوعىس كەزىندە دە ادام ەستىمەگەن عالامات جاۋىزدىق بولدى. مۇنىمەن دە بىتكەن جوق. ۇرىستا ولگەنى بار، ازاپتا ولگەنى بار، ءشايىت بولعان ءۇش مىڭ قازاقتىڭ ءبارىنىڭ باسى الىنىپ، ورتا ازيانىڭ تاشكەنت، قوقان قاتارلى بارلىق قالالارىندا سىرىققا
شانشىلىپ، ءجابىر، مازاققا قويىلدى.
ال كەنەسارىنىڭ باسى… قازاق ورداسىنىڭ اقىرعى حانىنىڭ باسىن قازاق تاريحىنداعى الپاۋىت ساتقىن سىپاتاي ءبيدىڭ كەڭەسى بويىنشا، قىرعىزدار رەسەي وكىمەتىنە تابىس ەتەدى. ءوز قولدارىمەن ەمەس، وسى سىپاتاي مەن رۇستەم ارقىلى. ەسەپ دۇرىسقا شىعىپتى. قىرعىز ماناپتارى رەسەيدەن شەن-شەكپەن الادى، حانىن ساتقان، حالقىن ساتقان رۇستەم مەن سىپاتاي دا قانشاما ماراپات كورەدى، لاۋازىم، مارتەبە، بايلىق، اتاق ابىروي – بارىنە جەتەدى. سول سىي-سياپات بۇگىنگى كۇنگە كوشىپتى…

ال تۋعان جۇرتىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ارپالىسقا تۇسكەن، حالىقتىڭ رۋحىن، ارۋاقتىڭ اماناتىن ارقالاعان، كەرەي حان مەن ءاز-جانىبەك حان كوتەرگەن تۋدى بيىك ۇستاعان، بۇرىندىق حان مەن قاسىم حان، حاقنازار حان مەن تاۋەكەل حان، ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم حان مەن سالقام جاڭگىر حان، ءاز تاۋكە حان مەن ابىلاي حان وتكەرگەن جورىق جولدارىن ودان ءارى جالعاستىرعان، جاننان كەشكەن، ازاپقا باتقان قايران كەنەسارى حاندى جوقتاۋشى بار ما؟
ساتقىننىڭ باسىنا ساۋلەتتى كۇمبەز تۇرعىزىلدى. سايىپقىراننىڭ باسى قايدا قالعانى بەلگىسىز. بىراق اللانىڭ ەسەبى انىق، تاعدىردىڭ سىزىعى ءتۇزۋ. كىسى قولىنان سالىنعان كۇمبەزدىڭ شەكتەۋلى كۇنى بار، ۋاقىتى جەتكەندە ومىرىلىپ ورتاسىنا تۇسەدى. ءتاڭىرى تاڭداعان كوسەمنىڭ ولشەۋسىز عۇمىرى بار، ۋاقىتى جەتكەندە اسپانمەن استاسادى.
مىنە، كەنەسارىمەن بىرگە قۇلاعان تاۋەلسىزدىك تۋى قايتا تىگىلدى. كەنەسارى حاننىڭ قولادان قۇيىلعان الىپ ەسكەرتكىشى اسقاقتاپ كوتەرىلەتىن، ۇلتتىق رۋحپەن بىتە قايناسقان جاندى تۇلعاسى ماڭگىلىك ساناعا ورنىعاتىن كۇن دە كەشىكپەس.
كەنەسارى حاندى، ناۋرىزباي سۇلتاندى، ولاردىڭ سوڭىنان كەتكەن ءۇش مىڭ ءشايىتتى ەسكە العان ەكى اۋىز ءسوز – جوقتاۋ ەمەس، ۇران دەپ ءبىلىڭىز! جوقتاۋ – وتكەن ءىس. ايتسە دە، ۇجماقتىڭ تورىنە اتتانعان شايىتتەردىڭ قازاسىنا ءبىر جارىم عاسىر تولعان اتاۋلى جىلدا نىسانباي جىراۋدىڭ كەنەسارى-ناۋرىزبايدى جوقتاۋ جىرىن ءبىر قايتالاپ وتپەي بولماس.
حانىنان ايرىلعان، حاندىعىنان ايرىلعان ۇلى دالا – جەتىم ەل بىلايشا كۇڭىرەنىپتى:

“قوعامى كۇشتى ەر ەدى
كيىمدى بالا تۋدىرعان،
ىقپالى جۇرگەن ەر ەدى
التىندى قىلىش بۋدىرعان،
ابىلايلاپ ات قويىپ،
دۇشپاندى كورسە قۋدىرعان،
كوپ سارعايتىپ كەلمەستەي،
كەنە حان، ساعان نە بولدى؟!
تۇلپاردان سايلاپ ات ءمىنىپ،
دوربادان جەمىن جەگىزگەن،
جەم ورنىنا بال بەرىپ،
قىسىردىڭ ءسۇتىن ەمىزگەن،
باسقىن قالىڭ جاۋ جەتسە،
الىپ تا شىعار دەگiزگەن،
— كەنەكەمدi قالدىرىپ،
كوكبۋىرىل، ساعان نە بولدى!؟
پاتشادا بار التىن تاق،
جاسىنان جاببار بەرگەن باق،
بەزبەلدى قارا بۇركىت-ءتى،
شابىتتى تۋعان سو قاراق،
قاناتى جوق، قۇيرىق جوق،
ءبىر انادان جالعىز تاق
– كوپ سارعايتىپ كەلمەستەي،
ناۋرىزباي، ساعان نە بولدى؟!
كەنەكەم مەنىڭ كەتكەن سوڭ،
زامانىم قالدى تارىلىپ،
حالىق يەسى – حانداردان
جەتىم قالدىق ايرىلىپ!
ەكى بىردەي قاناتىم
توپشىدان سىندى قايرىلىپ!
بالداعى التىن اق بەرەن
تاسقا ءتيدى مايرىلىپ!..
كەمشىلىك ءتۇستى باسىما،
كورىنگەننەن قايمىعىپ!
جاڭبىر جاۋماي سۋ بولدى
بۇلى قىمبات ماناتىم!
تاسقا تيمەي كەتىلدى
بالداعى داندان بولاتىم!
توپشىسىنان ءۇزىلدى
ەكى بىردەي قاناتىم!..
كەنەسارى، ناۋرىزباي
اسىپ تۋعان ساناتىم!
قىرعىزدان بىتكەنگە ۇقسايدى
تاعدىرلى اجال ساعاتىڭ!
جانىڭ قايدا جاي تابار،
جادىڭدا جاببار بولماسا!؟
كوڭىلىڭ قايدا جاي تابار
كورۋگە داۋلەت بولماسا؟
قولدىڭ كوركى بولا ما
سىرناي، كەرنەي بولماسا؟
جۇلدىزدىڭ كوركى بولا ما،
ىشىندە ءبىر اي بولماسا؟..
قاراشىدا نە كۇي بار
ايبىندى حانى بولماسا،
كەنەسارى، ناۋرىزباي
قول باسىندا بولماسا!!
حالىق يەسى – حانداردى
قالاي ايتسام ءمىن بار ما؟
شەگىرتكەگە تالانعان
قىرعاۋىلدا ءجۇن بار ما؟
جاپالاقتان سەسكەنگەن
جالعىز قازدا ءۇن بار ما؟
حاندارىنان ايرىلعان
قاراشا ۇيدە سىن بار ما؟..
قايران ەسىل حانداردى
ەندى ءبىر كورەر كۇن بار ما!؟
كەنە حاننىڭ تۇسىندا
قارت بۋراداي جارادىق،
جاۋدى جاسقاپ، جاپىرىپ،
جاۋعان قارداي بورادىق،
ابىلايلاپ ات قويىپ،
دۇشپاننىڭ الدىن ورادىق!
حانىمىزدان ايرىلىپ،
ءشىل بوعىنداي تارادىق!..
كورىنگەننەن قورعالاپ،
كىسى اۋزىنا قارادىق!
ءوزىمىز شاپقان سوزاقتا
سارتتان اقىل سۇرادىق!..
كەنەسارى كەتكەن سوڭ،
يەسىز قالدى تاعىمىز،
ناۋرىزباي تورە كەتكەن سوڭ،
باستان تايدى باعىمىز،
بۇلبۇلداي سايراپ ءجۇر ەدىك،
بايلاندى ءتىل مەن جاعىمىز،
ازعانىمىز ەمەس پە
– كاپىردەن سىندى-اۋ ساعىمىز!!.
ارتىندا قالعان جەتىم ەل،
كەلىسپەدى-اۋ ءسانىمىز!..
اقىرىندا، الەۋمەت،
وسىنداي بولدى ءحالىمىز!!..”

وسىنداي بولدى حالiمiز.كەنەسارى حان دۇنيەدەن كوشكەن، قازاق ورداسى قۇلاعاننان سوڭعى العاشقى جىلداردا. بۇدان كەيىن ودان دا اۋىر، قيلى زاماندار كەلدى. جاپاعا ۇشىراعان، جازاعا كەسىلگەن ەر-ازاماتتىڭ ەسەبى ون مىڭداپ، قىساسپەن قىرىلعان قاراپايىم جۇرتتىڭ ەسەبى ميلليونداپ سانالاتىن بولدى. ۇلتتىق بەينەدەن، قازاقى قاجىر، وتانشىل جۇرەكتەن ايرىلدىق. ازدىق، توزدىق. جەر بەتىنەن جوعالۋعا جاقىندادىق…
بىراق كالام شاريفتە ايتىلعانداي، كەسىمدى كۇنىمىز بىتپەپتى. تاۋسىلماپپىز. سارقىلماپپىز. قۇداي قۋات بەردى. قايتادان ەسەلەپ وستىك. ازاماتتىڭ ساناسىنا نۇر قۇيىلدى. وتكەنىمىزدى اڭساپ، ولگەنىمىزدى تىرىلتپەك بولدىق. وشكەنىمىزدى تۇتاتتىق. اقىرى… ءتاۋبا! قازاق تۋى قايتا كوتەرىلدى. ەلدىڭ ەندىگى بولاشاعى بۇكىل الاش جۇرتىنىڭ اقىل-قۋاتى، ۇلتتىق ساناسىنا بايلانىستى. ەل اعالارىنىڭ باسىنداعى جاۋاپكەرشىلىك، الدىنداعى مىندەت ودان دا زور…
كىسىنىڭ كىم ەكەنىن ءىسى كورسەتپەك. كەنەسارىنىڭ كىم ەكەنى دۇنيەگە ايگىلى. قازاقتىڭ ەڭ سوڭعى حانى، ۇلى حان عانا ەمەس، الەم حالىقتارى تاريحىنداعى وتارشىلدىققا قارسى كۇرەستىڭ قاھارمانى، ادامزات تاريحىنداعى سوقتالى تۇلعالاردىڭ ءبىرى.
جانى جانناتتا بولسىن! حاننىڭ قازاق ورداسىن ساقتاپ قالۋ جولىنداعى، تۇتاس ون جىلعا سوزىلعان جانكەشتى كۇرەسى كەزىندە تاۋەلسىزدىك تۋىنىڭ تۇبىندە قازاعا ۇشىراعان بارلىق ءشايىت ماقشار كۇنى پايعامبارىمىزدىڭ ۇمبەتىنەن تابىلسىن! ءتاڭىرى تاعالا ولىگە يمان بۇيىرتىپ، تىرىگە بەرەكە بەرگەي!”

مۇحتار ماعاۋين
30.XI.1997.

 

Related Articles

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

  • شاعىن ساراپتاما:شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى

    شاعىن ساراپتاما 1934-35 جىلى جاڭا شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى قۇرىلعان سوڭ شەتەلدەن وقۋ، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى كەشەندى جۇزەگە استى. سونىڭ نەگىزىندە ولكەلىك ۇكىمەت سوۆەت وداعىنان وقيتىن جاس تالاپكەرلەرگە كونكۋرس جاريالاپ ارنايى ۇكىمەتتىڭ وقۋ ستيپەندياسىن ءبولدى، ناتيجەسىندە 1935-39 جىلدارى ۇزىن سانى 300-گە تارتا ستۋدەنت سوۆەت وداعىندا ءبىلىم الدى. 1935 جىلدارى شىعىس تۇركىستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ ەڭ كوپ وقۋعا تۇسكەن ءبىلىم ورداسى- تاشكەندەگى ساگۋ ەدى، اتاپ ايتقاندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى. تاشكەننەن وقىعان شىڭجاڭدىق ستۋدەنتتەر شىعىس تۇركىستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا ءتۇرلى قىزمەتتە جۇمىس ىستەدى، ولاردى كەيىن “تاشكەنتشىلدەر” دەپ تە اتادى. 1939 جىلدان كەيىن ماسكەۋ مەن شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ اراسى ديپلوماتيالىق داعدارىسقا ۇشىرادى، سونىڭ كەسىرىنەن رەسمي ءۇرىمجى سوۆەت وداعى قۇرامىنداعى ستۋدەنت ازاماتتاردى ەلگە شاقىرتىپ الدى. ءبىلىم

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: