|  |  |  |  | 

تاريح تۇلعالار قازاق شەجىرەسى ادەبي الەم

«بەيسەنبى مە بۇگىن دەپ، جۇماعا قارسى وتكەنى-اي…» (اباي)

473344415_1245987783143060_3347187068244740568_n

مۇقتار اعانىڭ «تاسسۋدان وتكەن قاشقىندار» اتتى قاسىرەتتى اڭگىمەسىنە ارقاۋ بولعان شۇبارتاۋدىڭ سولتۇستىگىندەگى «تاسسۋ» بۇلاعى.

قازاق حالقىنىڭ داڭقتى پەرزەنتى، ۇلى جازۋشى مۇقتار ماعاۋين 85 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وزدى. «بەيسەنبى مە بۇگىن دەپ، جۇماعا قارسى وتكەنى-اي…» (اباي)
شۇبارتاۋدا دۇنيەگە كەلدى. جونداعى جوبالاي كەرەيدىڭ ەڭ ۇلكەن ارۋاعى جوبالاي ءبيدىڭ ۇرپاعى ەدى. بايقوتان بي، تومان بي، بەگەش شەشەن، ءۋايىس، تولەۋ اقىن… اتاعى اتالارىنان اسىپ كەتتى… تىرىسىندە ولاي دەگەن جوق… بۇل ءسوزدى دۇنيەدەن وتكەن سوڭ ءبىز ايتىپ وتىرمىز…Magauyn Muhtar
ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزدەرى شەتتە ءوتتى. «ۇكىمەتكە، باسقالارعا دا وكپەم جوق، وكپەلەيتىن ولاردىڭ جاعدايى جوق!» (م.ماعاۋين) دەگەن ەدى ءوزى بەرتىندە. استارى اۋىر، ەڭسەڭدى ەزەردەي سالماقتى ءسوز… دانىشپان ادام نەگە ەلدەن جىراق كەتتى. بۇل «وڭاشا جاتقاندى ۇناتامىن، ەلىمدى ەل قىلماسىن ەرتە سەزىپ… ەلدەن كەتتىم جىراق…» (شاكارىم) دەيتىن كەتىس سياقتى. سوندا دا «كوك تۇمان – الدىڭداعى كەلەر زامان، ءۇمىتتى ساۋلە ەتىپ كوز كوپ قادالعان» (اباي) قالىڭ تۇمان ىشىنەن سەبەزگىلەگەن ساۋلەنى ءۇمىت ەتۋدەن تانبادى. ءۇمىتىن ۇزگىسى كەلمەدى… تىرشىلىگىندە قازاقتىڭ باسىنان ءسوز اسىرمادى. “ۇلت ماسەلەسىندە تابانداپ تۇرۋ كەرەك. كەرى شەگىنۋگە بولمايدى!” (م.ماعاۋين)
«وزىنەن باسقاعا قياناتى جوق» ء(ماشھۇر ءجۇسىپ) ەلىڭدى ماڭگىلىك ارۋاقتار قولداسىن! «مىنا مەن – ايبىندى عۇن، ەرجۇرەك تۇرىك، كەمەڭگەر شىڭعىس حان، اسقاق التىن وردا، وعان جالعاس نۇر شۇعىلالى الاش اۋلەتى – بار عۇمىرى جارىققا ۇمتىلعان ارپالىس ۇستىندە وتكەن مۇحتار ماعاۋين – كوزىم جۇمىلعان مەزەتتە، بۇرناعى الاپات بابالارىم سياقتى ولمەس، وشپەس ماڭگىلىك ارۋاققا اينالام!» (م.ماعاۋين)
اللا تاعالا الدىڭىزدان جارىلقاسىن، اسىل تەكتى، ارتىق تۋعان ارىستان اعا!
مۇقتار اعانىڭ «تاسسۋدان وتكەن قاشقىندار» اتتى قاسىرەتتى اڭگىمەسىنە ارقاۋ بولعان شۇبارتاۋدىڭ سولتۇستىگىندەگى «تاسسۋ» بۇلاعى.

Related Articles

  • قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسپاعان!

    قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسپاعان!

    قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسقان دەگەندەر مىنا دەرەككە سۇيەنسە كەرەك: 1691 جىلى 6 اقپاندا يركۋتسك قالاسىندا جوڭعار حانى گالدان بوشوگتۋ (موڭعول. گالدان بوشيگت; قالم. گالدان-بوشيگت; 1644 – 1697) ەلشىلەرىنىڭ قازاق حاندىعى تۋرالى اڭگىمەسى. «…شابارماندار: «وسىدان ون جىلداي بۇرىن ولار، قالماق بۋشۋحتۋ حانى مەن كازاك ورداسى، ءدىنى ءارتۇرلى بولعان. بۋشۋحتۋ حان قالماقتارمەن جانە باسقا دا وردا مۇشەلەرىمەن بىرگە دالاي-لاماعا سەنەدى، ال كازاك ورداسى اسىرەسە مۇحامەتكە قىرىمدىق جولمەن سەنەدى، بۇسۋرماندىق جولمەن سۇندەتتەلەدى. ال بۋشۋحتۋ حان كازاك ورداسىنا ونىمەن، قالماق بۋشۋحتۋ حانىمەن جانە وردانىڭ باسقالارىمەن ءبىر دالاي لاماعا بىرىگىپ بۋدداعا سەنسىن دەپ جىبەردى. سوندىقتان دا ولارمەن جانجال تۋىندادى، ويتكەنى ولار قالماق جولىمەن دالاي-لاماعا سەنگىسى كەلمەدى، وسىنىڭ سالدارىنان ۇلكەن شايقاستار بولىپ، بۋشۋحتۋ حان ولاردىڭ كوپتەگەن

  • كىتاپقۇمار جاسقا تەگىن وقۋ باقىتى بۇيىردى

    كىتاپقۇمار جاسقا تەگىن وقۋ باقىتى بۇيىردى

    ادامزات كىتاپقا عۇمىر بويى قارىزدار. كىتاپسىز كەلەشەكتىڭ التىن كىلتىن ەشكىم قولىنا مىقتاپ ۇستاي الماعان. ماردان راحماتۋللا – كىتاپقۇمار ون جەتى جاسار جىگىتتىڭ بويىندا ءوز قاتارلاستارىنىڭ بويىنان تابىلا بەرمەيتىن ۇلى قاسيەت بار. ول – كىتاپقا دەگەن ماحاببات. بۇل ماحابباتتىڭ ءسات ساناپ ارتۋىنىڭ دا سىرى بار. ماردان – اسىلى وسمان، دارحان قىدىرالى سىندى بۇگىنگى قازاق رۋحانياتىنىڭ تىرەگى سانالاتىن ازاماتتار تۋعان توپىراقت تۋىپ-وسكەن. توپىراقتىڭ كيەسىن ءدال وسى كەزدە ەرىكسىز مويىنداي تۇسەسىڭ. قوعامداعى «جاستار كىتاپ وقىمايدى» دەگەن قاساڭ پىكىردى جوققا شىعارۋعا تىرىسقان جاستاردىڭ دا سانى باسىم. كۇن ساناپ ولاردىڭ سانى ارتىپ، كىتاپتىڭ قۇدىرەتىن جەر-جەردە دالەلدەپ باعۋدا. كىتاپقا جانى قۇمار جان ءبىر كۇنىن كىتاپسىز ەلەستەتە المايدى. عۇمىرى كىتاپپەن ەتەنە بايلانعان، وقۋ عۇمىرىنىڭ مانىنە اينالعان جاستاردى

  • جين نودا: قازاق حاندارى مەن تسين يمپەرياسىنىڭ بايلانىسى تىم تەرەڭ

    جين نودا: قازاق حاندارى مەن تسين يمپەرياسىنىڭ بايلانىسى تىم تەرەڭ

    وتكەن جىلى قولىما توكيو شەت تىلدەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جين نودانىڭ «رەسەي مەن تسين يمپەريالارى اراسىنداعى قازاق حاندىقتارى: XVIII-XIX عاسىرلارداعى ورتالىق ەۋرازيا حالىقارالىق قاتىناستارى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگى ءتۇستى. ءوز تاريحىمىزعا قاتىستى بولعان سوڭ، ءبىر دەممەن وقىپ شىقتىم. اتالعان كىتاپتا قازاق حانى ابىلاي مەن وزگە سۇلتانداردىڭ تسين يمپەراتورىنا جازعان حاتتارى تۋرالى باياندالادى. جاقىندا جين نودامەن حابارلاسىپ، كوكەيىمىزدە جۇرگەن سۇراقتاردى قويدىق. – عىلىمي زەرتتەۋ كىتابىڭىز ەرتە­دەگى قازاق-تسين يمپەرياسى قاتىنا­سىن وزگەشە تانۋعا ارنالعان اكادەميا­لىق ەڭبەك ەكەن. بۇنداي زەرتتەۋگە بەت بۇرۋعا نە تۇرتكى بولدى؟ – مەن ورتالىق ازيانى زەرتتەۋ بارىسىندا رەسەي جانە تسين يمپەرياسى تۋرالى كوزقاراستاردا ۇلكەن الشاقتىق بار ەكەنىن بايقادىم. وسى الشاقتىقتى جويۋ ماقساتىندا مەن قازاقتاردىڭ تاريحىن رەسەيلىك جانە قىتايلىق دەرەككوزدەر نەگىزىندە زەرتتەۋگە كىرىستىم.

  • ەتنيكالىق قازاقتارعا 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى

    ەتنيكالىق قازاقتارعا 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى

    ەتنيكالىق قازاقتارعا – باسقا ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا قازاقستاندا 10 جىل ءومىر سۇرۋگە جانە جۇمىس ىستەۋگە قۇقىق بەرەتىن 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى. ەلىمىزدە ءوز ءىسىن دامىتۋعا دايىن بيزنەس-يمميگرانتتار 27 كارتا الدى، ال سۇرانىسقا يە ماماندار وسىنداي 38 كارتانىڭ يەگەرى اتاندى. «قازاقتار قاي جەردە ءومىر سۇرسە دە، ولاردىڭ جالعىز وتانى – قازاقستان. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن شەتەلدە تۇراتىن وتانداستارىمىزدى قولداۋ ارقاشان ماڭىزدى»، – دەدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ. «اتا جولى» كارتاسىن الۋشىلار ىشىندە ينجەنەر-فيزيك، ينجەنەر-ماتەماتيك، حيميالىق تەحنولوگتار، جاق-بەت حيرۋرگياسىنىڭ دارىگەرلەرى، پەدياترلار جانە ت.ب. ماماندار بار، ولار رەسەي، گەرمانيا، موڭعوليا، قىتاي، ۇلىبريتانيا، اقش، يزرايل، فرانتسيا، نيدەرلاندى، فينليانديا، قىرعىزستان جانە وزبەكستان سەكىلدى شەت ەلدەردەن كەلدى. «اتا جولى» كارتاسىنىڭ يەگەرلەرى ەلگە كىرگەن كەزدە 10 جىل

  • 2025 جىلى 1 070 ەتنيكالىق قازاق قانداس مارتەبەسىن الدى.

    2025 جىلى 1 070 ەتنيكالىق قازاق قانداس مارتەبەسىن الدى.

    2025 جىلى 1 070 ەتنيكالىق قازاق تاريحي وتانىمەن تابىسىپ، قانداس مارتەبەسىن الدى. جالپى 1991 جىلدان بەرى رەسپۋبليكاعا 1 ملن 149 مىڭنان استام ەتنيكالىق قازاق ورالدى. جىل باسىنان قازاقستانعا كەلگەن قانداستاردىڭ جارتىسىنان كوبى (51,9%) – قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان، 37,5% – وزبەكستاننان، 7,1% – تۇرىكمەنستاننان، 1,8% – رەسەيدەن جانە 1,7% باسقا ەلدەردەن. 2025 جىلعى 1 اقپانداعى جاعداي بويىنشا ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعى ەتنيكالىق قونىس اۋدارۋشىلار سانى 60,2%-دى، كامەلەتكە تولماعاندار 32,9%-دى جانە زەينەتكەرلەر 6,8%-دى قۇرايدى. ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعى قانداستاردىڭ ىشىنەن ءبىلىم دەڭگەيى بويىنشا 16,7%-ى جوعارى ءبىلىمدى، 32,9%-ى ورتا كاسىبي ءبىلىمدى، 48,4%-ى جالپى ورتا ءبىلىمدى، جانە 1,9%-ىنىڭ ءبىلىمى جوق. قونىس اۋدارعان ەتنيكالىق قازاقتار رەسپۋبليكانىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىنە قونىستاندى. سونىمەن بىرگە، قانداستاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن مىناداي ەڭبەك كۇشى

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: