بۇدان ناشار بولۋى مۇمكىن ەمەس…
ۆلاديمير زەلەنسكيدىڭ اق ۇيگە ساپارى ءبىراز مۇمكىندىككە جول اشاتىنداي كورىنگەن. كەزدەسۋ ناتيجەلى بولعان جاعدايدا، شارتتى تۇردە ۋكراينا مەن اقش-تى بايلانىستىراتىن سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلۋى مۇمكىن ەدى. سونىمەن بىرگە دونالد ترامپ ءۇشىن كيەۆتى رەسەيدىڭ شابۋىلىنان قورعاۋعا قوسىمشا ىنتالاندىرۋ بولار ەدى. بۇعان قوسا، ەل باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى رەسەيمەن بىتىمگە كەلۋ نەمەسە بەيبىت كەلىسىمگە قول قويۋ جاعدايىندا ۆاشينگتون كيەۆكە قانداي قاۋىپسىزدىككە كەپىل بولا الاتىنىن كورسەتىپ، جالپى كەپىل بولا الا ما، جوق پا، سونى انىقتاپ بەرەر ەدى.
ءتىپتى مۇنىڭ ەشبىرىنە قول جەتپەگەن كۇننىڭ وزىندە، تاياۋدا عانا ءبىر-بىرىنە سىن ايتقان زەلەنسكي مەن ترامپ كەمىندە دوستىق راۋىشپەن تاراۋى ىقتيمال ەدى.
الايدا، بارلىعى كەرىسىنشە بولدى، ەكەۋىنىڭ اراسى بۇرىنعىدان بەتەر ۋشىعا ءتۇستى. زەلەنسكي اق ۇيدەن شۇعىل اتتاندى. سيرەك مەتالدار تۋرالى كەلىسىمگە سول كۇيى قول قويىلمادى، بىرلەسكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتى وتپەي قالدى، ال زەلەنسكي جۋرناليستەردىڭ كوز الدىندا شىرقاۋ شەگىنە جەتكەن داۋ-دامايدا بارىسىندا ترامپ پەن ۆيتسە-پرەزيدەنت دجەي دي ۆەنس تاراپىنان قاتاڭ سىنعا ۇشىرادى.
بۇل كورىنىس تابيعي رەسۋرستار تۋرالى كەلىسىمنىڭ تاعدىرىن كۇماندى ەتىپ قانا قويماي، امەريكانىڭ بولاشاقتا ۋكرايناعا كومەك بەرۋ-بەرمەۋ ماسەلەسىن دە تارازىعا تارتتى. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى سوعىسىن توقتاتۋعا نەمەسە اياقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كەز كەلگەن كەلىسىمنىڭ بولاشاعىن بۇلىڭعىر ەتىپ تۇر دەۋگە بولادى.
كەزدەسۋدىڭ سالدارى قانداي بولۋى مۇمكىن دەگەندە ءتورت نەگىزگى ءتۇيىن بار.
زالالى ايتارلىقتاي بولادى
ترامپ پەن زەلەنسكي قول قويۋعا ءتيىس بولعان سيرەك مەتالدار تۋرالى كەلىسىم بار بولعانى شەكتى كەلىسىم ەدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ءدال قازىرگى ساتتە ونىڭ ءمانى دە شارتتى ەدى: بۇل ەكى پرەزيدەنت ءۇشىن دە ديپلوماتيالىق تابىسقا قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگى ءارى ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ بۇعان دەيىن ۋكرايناعا كورسەتىلگەن جانە بولاشاقتا بەرىلۋى مۇمكىن كومەگىنىڭ ورىندىلىعىنا قاتىستى كۇدىك-كۇماندى اقتاپ الۋ مۇمكىندىگى ەدى.
ترامپ بۇل جوبانى ۋكرايناداعى بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام دەپ اتادى. سوندىقتان وعان تۇبىندە قول قويۋ نە قويماۋ جانە ونىڭ قاشان جۇزەگە اسۋى كيەۆ پەن ۆاشينگتون رەسەيمەن بىتىمگە نەمەسە بەيبىت كەلىسىمگە كەلۋ مۇمكىندىگى بويىنشا بىرلەسە جۇمىس ىستەي الاتىنىن نە المايتىنىن كورسەتەتىن بەلگى بولماق.
ايتسە دە، بۇدان گورى ماڭىزدى سۇراق بار: اقش ۋكرايناعا قاتىستى ساياساتىن تۇبەگەيلى وزگەرتە مە؟ ماسەلەن، ازىرگە جالعاسىپ جاتقان اسكەري كومەكتى توقتاتۋى نەمەسە ايتارلىقتاي قىسقارتۋى مۇمكىن بە؟ نەمەسە رەسەيمەن بىتىمگە كەلۋ تۋرالى كەلىسسوزدى كۇشەيتىپ، كيەۆتى ەشقانداي قولداۋسىز قالدىرۋى مۇمكىن بە؟
الاۋىزدىق ۇزاققا سوزىلا ما، الدە؟..
اق ۇيدەگى كەزدەسۋ امەريكا مەن ۋكراينانىڭ قارىم-قاتىناسىنداعى كەزەكتى قۇلدىراۋ بولدى، ونسىز دا ترامپ پەن زەلەنسكيدىڭ اراسى 2019 جىلدان بەرى شيرىعىپ كەلە جاتىر ەدى.
دەگەنمەن، وسىمەن ءبارى ءبىتتى دەۋگە ەرتە. بۇل جاعداي ترامپ زەلەنسكيدى “ديكتاتور” دەپ ايىپتاپ، زەلەنسكي ترامپ رەسەيدىڭ پروپاگانداسىنا ەرىپ كەتتى دەگەن ەمەۋرىن ءبىلدىرۋى سايابىرلاي باستاعان ساتتە بولدى. كەيىنگى ساپارى الدىندا ترامپتان زەلەنسكيدى ديكتاتور دەپ اتاعانى جايلى سۇراعاندا: “مەن ءسويتىپ ايتتىم با؟ ولاي دەگەنىمە سەنە الار ەمەسپىن”، – دەپ جاۋاپ قاتتى.
ەكىنشى جاعىنان، زەلەنسكي سوڭعى كەزدەسۋ كەزىندەگى داۋ-دامايعا قاراماستان، ءالى دە اقش-تان قوسىمشا كومەك الىپ، امەريكانىڭ كۇش-قۋاتىن پايدالانا وتىرىپ، قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىنە قول جەتكىزگىسى كەلەدى. سوندىقتان دا، كوپشىلىكتىڭ كوز الدىندا بولعان وقيعاعا قاراماستان، الاۋىزدىقتى جويۋعا از دا بولسا مۇمكىندىك بار.
اقش پەن ەۋروپانىڭ اراسىنداعى جىك تەرەڭدەۋى مۇمكىن
20 قاڭتاردا ترامپ اق ۇيگە قايتا ورالعاننان كەيىن اقش پەن ەۋروپا وداعى قۇرامىنداعى كوپتەگەن ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى شيرىعا ءتۇستى. كەلىسپەۋشىلىك تۋدىرىپ وتىرعان نەگىزگى سەبەپتىڭ ءبىرى ۋكراينا مەن رەسەيگە قاتىستى ساياسات بولسا، ساۋدا كەلىسىمىنەن باستاپ، ليبەرال قۇندىلىقتارعا دەيىنگى باسقا دا بىرقاتار ماسەلە جانە بار.
ۆيتسە-پرەزيدەنت ۆەنستىڭ 14 اقپاندا ميۋنحەندەگى قاۋىپسىزدىك كونفەرەنتسياسىندا سويلەگەن سوزىنەن كەيىن بۇل جىك تەرەڭدەي ءتۇستى. جيىندا ۆەنس رەسەي، قىتاي نەمەسە باسقا سىرتقى ويىنشىلاردان گورى ەۋروپاعا ءوز ىشكى ماسەلەلەرى كوبىرەك قاۋىپ توندىرەدى دەپ مالىمدەدى.
فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون مەن بريتان پرەمەر-ءمينيسترى كير ستارمەر زەلەنسكيدەن ءبىر اپتا بۇرىن اق ۇيگە بارىپ، كەلىسپەۋشىلىكتىڭ قىزۋىن باسەڭدەتۋگە تىرىسقان، اسىرەسە رەسەيدىڭ اگرەسسياسى مەن ۋكرايناداعى سوعىس ماسەلەسىنە نازار اۋدارعان.
زەلەنسكي مەن ترامپتىڭ كەزدەسۋى تابىستى اياقتالعان جاعدايدا، بۇل اقش پەن ەۋروپانىڭ دا بىرلىگىنىڭ نىعايۋىنا جول اشار ەدى. الايدا ءبارى كەرىسىنشە بولىپ شىقتى: ەۋروپا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كوپشىلىگى ۋكراينانى قولداعاندىقتان، ترانساتلانتيكا قارىم-قاتىناسى بۇرىنعىدان بەتەر شيرىعا ءتۇستى.
ەۋروپا كوميسسياسىنىڭ باسشىسى ۋرسۋلا فون دەر ليايەن ح الەۋمەتتىك جەلىسىندە ۋكراين تىلىندە بىلاي دەپ جازدى: “كۇشتى، باتىل جانە ەرجۇرەك بولىپ قالا بەرىڭدەر”. ۋكراينانىڭ “ەشقاشان جالعىز قالمايتىنىن” دا ايتىپ، ەۋرووداق ء“ادىل ءارى مىقتى الەم” قۇرۋ جولىنداعى جۇمىسىن جالعاستىرادى دەپ قوستى.
ء“ادىل الەمگە” قاۋىپ ءتونىپ تۇر
زەلەنسكي مەن ەۋروپالىق كوشباسشىلار ء“ادىل دە مىقتى الەم” دەگەندە رەسەيگە ءتيىمسىز، ۋكراينانى ماسكەۋدىڭ ىقپالىندا قالدىرمايتىن جانە وعان جاڭادان شابۋىل جاساۋعا جول بەرمەيتىن الەمدى ايتادى.
الايدا 12 اقپان كۇنى ترامپ پەن ءپۋتيننىڭ تەلەفونمەن سويلەسۋى جانە اق ءۇي اكىمشىلىگىنىڭ 18 اقپاندا ەر-ريادتا وتكەن رەسەيلىك شەنەۋنىكتەرمەن كەزدەسۋگە وكىلدەرىن جىبەرۋى ۋكرايناعا ءتيىمسىز كەلىسىمدى تاڭا ما دەگەن كيەۆ پەن بريۋسسەلدىڭ قاۋپىن ارتتىرا ءتۇستى.
زەلەنسكي مەن ترامپتىڭ كەزدەسۋى جاقسى وتسە، قاۋىپ سەيىلەر ەدى. ترامپ الدىمەن پۋتينمەن ەمەس، وزىمەن كەزدەسۋى ماڭىزدى ەكەنىن ۋكراينا باسشىسىنىڭ باسا ايتۋى تەگىن ەمەس. الايدا ءبارى ويداعىداي بولماي شىقتى دا، ادىلەتسىز كەلىسىم جاسالۋى ىقتيمال دەگەن قاۋىپ قايتادان كۇشەيە ءتۇستى.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ