|  |  |  |  |  | 

Zuqa batır 150 jıl Swhbattar Tarih Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi

«Gimalaydağı köşte segiz ay kebejede otırdıq»

Myunhende twratın etnikalıq qazaq Talğat Qosjigittiñ jwbayı Saadat Qosjigitpen tüsken sureti. Almatı, 5 qazan 2016 jıl.

Myunhende twratın etnikalıq qazaq Talğat Qosjigittiñ jwbayı Saadat Qosjigitpen tüsken sureti. Almatı, 5 qazan 2016 jıl.

Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin Qıtaydan Europağa köşip barğan qazaq diasporasınıñ ökili Talğat Qosjigit Azattıqqa bergen swhbatında joldağı köş qiındığı jayında aytıp berdi.

Talğat Qosjigit 1942 jılı Qıtaydıñ Şıñhay aymağında düniege kelgen. Äkesi Swltanşärip Zuqawlı – 1950 jılı Ündistan arqılı Türkiyağa qonıs audarğan qazaq köşin bastap baruşılardıñ biri. Altaydan aua köşken kezdegi köz aldında qalğan körinister jaylı ol Azttıqqa bergen swhbatında äñgimelep berdi.

Azattıq: - Sizdiñ balalıq şağıñız birıñğay «köşten» twradı eken. Äñgimeni köştiñ basınan bastasaq?

Talğat Qosjigit: - Äkelerimizdiñ ata-qonısı Altaydıñ Barköl aymağı edi. 1938 jılı Şıñ Sı Saydıñ zorlığı men zombılığınan qaşıp Şıñhayğa qonıs audardı. Sol jaqta men 1942 jılı düniege keldim. 1947 jılı äkelerimiz Barkölge qayta köşip keldi. 1949 jıldıñ küzinde kommunister bilik basına keldi. Sosın meniñ äkem öziniñ barlıq tuğan-tuıstarın bastap Tibetti köktey ötip, Gimalay tauları arqılı 1951 jıldıñ küzinde Ündistannıñ Kaşmir uälayatına jettik. Sol jerde bizben barğan qazaqtardıñ aldı – eki jıl, artı üş jıl twrdı. Biz özimiz 1954 jıldıñ kökteminde Türkiyağa qonıs audardıq.

Azattıq: - Bala Talğattıñ köz aldında osı köşten qanday suretter qaldı?

Gimalay tauları. (Körneki suret)

Gimalay tauları. (Körneki suret)

Talğat Qosjigit: - Gimalay tauların basıp ötken kezde kün öte suıq boldı. Qarlı boran, kök mwz, ärtürli jağdayda köz jwmğan adamdar. Kök mwzdıñ üstinde jer qaza almay, eresekter qaytqan adamdardıñ mürdesin şala-şarpı jasırıp ketuge mäjbür boldı. Bizdi kebejege otırğızıp, tüyeniñ qomına artıp qoyatın. Segiz ay boyı sol kebejede otırdıq. Üstimizden qalıñ körpelermen jauıp tastaytın. Tañerteñnen keşke deyin toqtamay jürgen jüriske şıday almaysıñ. Äli esimde, öñşeñ bala ataulı «qaşan toqtaymız, qaşan qonamız?» dep şulap jılay beretin edik.

Azattıq: - Jat el, jat jerdegi tağdırlarıñız qalay jalğastı?

Ündistanğa alğaş barğanımızda jergilikti ükimet bizdi jaqsı qabıldadı… Sodan keyin Türkiyağa qonıs audardıq. Türkiya memleketi bizge jer berdi, üy berdi. Oqıp, ösip, qızmet istep qalıptastıq.

Talğat Qosjigit: - Ündistanğa alğaş barğanımızda jergilikti ükimet bizdi jaqsı qabıldadı. Sol jerde AQŞ-tıñ kömegimen qwrılğan ağılşınşa bilim beretin mektep bar eken. Soğan menimen birge tört-bes balanı qabıldadı. Sonda bir jıldan astam uaqıt oqıdım. Sodan keyin Türkiyağa qonıs audardıq. Türkiya memleketi bizge jer berdi, üy berdi. Oqıp, ösip, qızmet istep qalıptastıq.

Azattıq: - Siz biıl 150 jıldığı toylanıp jatqan Zuqa batırdıñ nemeresi bolasız. Osınşa beynetpen Europağa jetipsizder. Ayaqtan twrıp ketu qalay boldı jäne otbasıñız jaylı ayta ketseñiz.

Talğat Qosjigit: - Türkiyağa aman jetken qazaq jastarı sonda üylenip, twrmısın oñdap, bas qwrap jattı. Äyelimniñ atı – Saadat Qosjigit. Onıñ ülken atası äygili Zayıp täyji degen kisi 1936 jılı Elishanmen birge eldi bastap Altaydan Gansu aymağına köşip barğan. 1940 jılı Gansudan tüp qoparıla köşip, 1941 jılı Ündistanğa jetken. Qayın atam Ğwsman qajı -Ündistannan Päkistanğa qonıs audarğan qazaq auıldarınıñ köşbasşısı bolğan adam. 1953 jılı Päkistannan Türkiyağa jetip, sol jerde twraqtadı. Qazir jwbayımmen ekeumiz eki wl, eki qız tärbielep otırmız. Eki qızım Türkiyada, al wldarım özimmen birge Germaniyada, Myunhen qalasında twradı.

Azattıq: - Myunhenge qalay barıp qaldıñız?

Myunhen.

Myunhen.

Talğat Qosjigit: - 1967 jıldan 1995 jılğa deyin Azattıq radiosınıñ qazaq böliminde qızmet istedim. Türkiyada jürip sol kezde Myunhende ornalasqan Azattıq radiosına jwmısqa bardım.

Azattıq: - Iä, siz Sovet uaqıtında efirge «Talğat Kökbwlaq» degen esimmen şığıp twrğan ediñiz ğoy?

Talğat Qosjigit: - Qay gazet ekeni qazir esimde joq, «Azattıq radiosınıñ qazaq bölimine tilşi qabıldaymız» degen habarlandırudı oqıdım. Bağımdı sınap köreyin dep birneşe maqala jazıp, salıp jibergen edim. Köp wzamay şaqıru keldi. Sosın birden Myunhenge qonıs audardım. Sodan Azattıq radiosı Pragağa qonıs audarğanğa deyin qızmet ettik. Azattıqta qızmet etken jıldar men üşin äste esten ketken emes. Estelikterimdi kitap etip jazu oyımda bar. Äsirese, 1986 jılı Jeltoqsan oqiğası, onan keyingi Qazaqstannıñ täuelsizdik alğan kezindegi Azattıqtıñ habarları özimiz üşin de, tıñdarman üşin de äserli bolğan şığar dep oylaymın.

Azattıq: - Swhbatıñızğa rahmet!

Related Articles

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    Elena VEBER Atom elektr stansasın salu jäne paydalanu ekologiyalıq qater jäne tötenşe jağdayda adam densaulığına qauipti ğana emes, oğan qosa soğıs barısında Ukrainanıñ Zaporoj'e AES-indegi bolğan oqiğa siyaqtı bopsalau qwralı deydi äleumettik-ekologiyalıq qordıñ basşısı Qayşa Atahanova. Ol mwnıñ artında köptegen problema twrğanın, qazaqstandıqtarğa AES salu jönindegi referendum qarsañında birjaqtı aqparat berilip, onda tek paydalı jağı söz bolıp jatqanın aytadı. Sarapşı AES-tiñ qaupi men saldarı qanday bolatını jayında aqparat öte az dep esepteydi. Goldman atındağı halıqaralıq ekologiyalıq sıylıqtıñ laureatı, biolog Qayşa Atahanova – radiaciyanıñ adamdarğa jäne qorşağan ortağa äserin şirek ğasırdan astam zerttep jür. Ol bwrınğı Semey poligonında jäne oğan irgeles jatqan audandarda zertteu jürgizgen. Qarağandı universitetiniñ genetika kafedrasında oqıtuşı bolğan.

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: