قازاقستان پرەزيدەنتى قازىرگى زامانعى الەم قۇرىلىمىنىڭ پروبلەمالارى مەن  قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى رولىنە قاتىستى وي-پىكىرىن ورتاعا سالدى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ جيىرماسىنشى جانە جيىرما ءبىرىنشى عاسىرلار توعىسىنداعى شيرەك عاسىردىڭ اۋقىمدى تاريحي وزگەرىستەر ءداۋىرى بولعانىنا، بۇدان 25 جىل بۇرىن قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە ءومىر سۇرە الاتىنى كۇمان تۋدىرعانىنا نازار اۋداردى.

– بىزگە جاڭا مەملەكەتتى «نولدەن» باستاپ قۇرۋعا، جوسپارلى اكىمشىلىك جۇيەدەن نارىققا، توتاليتاريزمنەن دەموكراتياعا كوشۋگە تۋرا كەلدى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ، زاماناۋي نارىقتىق ەكونوميكا قۇرۋ جانە قوعامدى جاڭعىرتۋ جونىندە زور جۇمىستار اتقارىلدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلىمىز جۇزەگە اسىرىپ جاتقان «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى تۋرالى دا ايتتى.

– جوسپاردى جۇزەگە اسىرۋ ءححى عاسىردا بارىنشا تەڭگەرىمدى ساياسي جۇيەسى، دامىعان ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى مەن بىلىمگە نەگىزدەلگەن ەكونوميكاسى بار قازاقستاندى قۇرۋعا باعىتتالادى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

سونىمەن قاتار، قازاقستان پرەزيدەنتى ەلىمىزدىڭ جاھاندىق انتيادرولىق قوزعالىسقا قاتىسۋى ماسەلەسىنە دە ەگجەي-تەگجەيلى توقتالدى.

– ورتالىق ازيادا يادروسىز ايماق قۇرۋ ارقىلى ءبىز ورنىقتى الەم گەوگرافياسىن قالىپتاستىرۋعا شاقىرامىز. بۇل – ەۋرازيادا، لاتىن امەريكاسىندا جانە افريكادا التى يادروسىز ايماق كەڭىستىگىن كەڭەيتۋ دەگەن ءسوز. تومەن بايىتىلعان ۋران بانكىن قازاقستاندا ورنالاستىرۋ تۋرالى ماگاتە-مەن كەلىسىمگە 2015 جىلى قول قويىلۋى ماڭىزدى قادام بولدى. بۇل – جاھاندىق اۋقىمداعى وقيعا. الەم ونى اتومدى قاۋىپسىز ءارى بەيبىت ماقساتقا پايدالانۋ ىسىندەگى ماڭىزدى شارا رەتىندە باعالاۋى ءتيىس، –دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

مەملەكەت باسشىسى يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسى جونىندەگى حالىقارالىق كەلىسسوزدەر ۇدەرىسىنە قازاقستان ءاردايىم قولداۋ كورسەتىپ، وعان ءىس جۇزىندە قوماقتى ۇلەس قوسقانىن اتاپ ءوتتى.

قازاقستان پرەزيدەنتى ءبىزدىڭ ەل جاھاندىق يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى سامميتتەرگە بەلسەنە قاتىسۋدى ماڭىزدى سانايتىنىنا نازار اۋداردى.

– اجال سەبەتىن قارۋلاردى عارىش كەڭىستىگىندە، الەمدىك مۇحيت تابانى مەن بەيتاراپ سۋلارىندا، سونداي-اق اركتيكادا ورنالاستىرۋعا تىيىم سالاتىن ىرگەلى شەشىمدەر قابىلدايتىن ۋاقىت كەلدى. عىلىمي جاڭالىقتاردى جاپپاي قىرىپ جويۋ قارۋلارىنىڭ جاڭا تۇرلەرىن جاساۋعا قولدانۋدى تىيۋ جونىندەگى حالىقارالىق كەلىسىم مەن بۇۇ رەەسترىن ازىرلەگەن ءجون، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

مەملەكەت باسشىسى جاھاندىق انتيادرولىق قوزعالىس قۇرۋدى ماڭىزدى مىندەت رەتىندە اتادى.

– قازاقستان باستاماشىلىق ەتكەن، حالىقارالىق قولداۋعا كەڭىنەن يە بولىپ كەلە جاتقان «اتوم» حالىقارالىق جوباسى وسى ماقساتقا ارنالعان. يادرولىق سىناقتارعا قاتىستى بارشاعا بىردەي تىيىم سالۋ تۋرالى شارتتىڭ كۇشىنە ەنۋىنە اتسالىسۋ جونىندەگى 9-كونفەرەنتسيانىڭ تەڭ توراعاسى رەتىندە  قازاقستان ونىڭ تولىق امبەباپتانۋىن قامتاماسىز ەتۋگە كۇش سالۋىن جالعاستىرا بەرەدى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازىرگى زامانعى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە دە توقتالدى.

– ادامزات ححI عاسىرعا بەيبىتشىلىك پەن جاھاندىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا ءداۋىرى رەتىندە ءۇمىت ارتتى. وكىنىشكە قاراي، بارىنشا قاۋىپسىز جانە تۇراقتى الەم قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگىن جىبەرىپ الدى. الەمگە تاعى قاۋىپ ءتونىپ تۇر، ونى ەلەمەۋگە بولمايدى. بۇل قاتەر – جاھاندىق اۋقىمداعى جويقىن سوعىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قازاقستان پرەزيدەنتى 1968 جىلى قول قويىلعان يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تۋرالى شارت ءوز ماقساتىن ورىنداپ وتىرماعانىن، ال جاھاندىق ويىنشىلار اراسىنداعى سەنىم داعدارىسى يادرولىق قارۋ قولدانۋدى بولدىرماۋ كەپىلدىگىنىڭ السىرەۋىنە اكەلە جاتقانىن ايتتى.

– ءححى عاسىردىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى يادرولىق تەرروريزم قاتەرى مەن يادرولىق جانە راديواكتيۆتى ماتەريالداردىڭ زاڭسىز اينالىمى بولىپ وتىر. الەم الدەقايدا قاۋىپتى ءارى بولجاۋسىز جاڭا يادرولىق عاسىرعا قاراي جىلجىپ كەلەدى. 60 جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن ايگىلى عالىمدار ا.ەينشتەين مەن ب.راسسەل مانيفەست جاريالاپ، «ادام ۇرپاعى جويىلا ما الدە ادامزات سوعىستان باس تارتا ما؟» دەگەن ماڭىزدى ساۋال قويدى. سوعىستى جويۋ ادامزات وركەنيەتىنىڭ ەڭ كۇردەلى مىندەتى بولىپ وتىر. بىراق ودان باسقا جول جوق، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

مەملەكەت باسشىسى بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن الەم دامۋىنىڭ پاراديگماسىندا ساپالى دا تەرەڭ وزگەرىستەر جاساۋ، الەمنىڭ بارلىق كوشباسشىلارىنىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى مەن بارلىق مەملەكەتتىڭ كۇشىن جۇمىلدىرۋ قاجەتتىگىنە سەنىمدى ەكەنىن ايتتى. قازاقستان پرەزيدەنتى وسى مىندەتتەردى شەشۋ جولىندا ەلىمىز قابىلداپ جاتقان شارالاردى اتاپ ءوتتى. ولاردىڭ قاتارىندا جاھاندىق ستراتەگيالىق باستاما – 2045 جوسپارىن ازىرلەۋ باستاماسى، حالىقارالىق قۇقىق قاعيداتتارىن قۋاتتاۋعا جانە سەنىمدى قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان بۇۇ-نىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىن شاقىرۋ جونىندەگى ۇسىنىس، بۇۇ اياسىندا حالىقارالىق تەرروريزمگە جانە ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىلدىڭ بىرىڭعاي جاھاندىق جەلىسىن قۇرۋ، بەلارۋس، قازاقستان، رەسەي جانە ۋكراينا ليدەرلەرىنىڭ مينسك كەزدەسۋىن، سونداي-اق «نورماند تورتتىگى» كەلىسسوزدەرىن ۇيىمداستىرۋعا ىقپال ەتۋ شارالارى بار.

مەملەكەت باسشىسى جاھاندىق داعدارىستىڭ سەبەبى الەمدىك ەكونوميكا مەن قارجى جۇيەسىنىڭ وزەگىندە جاتقان ولقىلىقتاردا ەكەنىنە سەنىمى ەكەنىن ايتتى.

– ءتورت جىل بۇرىن ءبىز بارلىق ەلدەردىڭ داعدارىسقا قارسى كۇش-جىگەرىن جۇمىلدىرۋعا باعىتتالعان «G-Global» باستاماسىن ۇسىندىق. الەمدىك دامۋ پروبلەمالارىن 8 نەمەسە 20 مەملەكەت ەمەس، بۇكىل حالىقارالىق قوعامداستىق شەشۋى ءتيىس. «G-Global» اياسىندا استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا كەڭىنەن قولداۋ تاپقان دۇنيەجۇزىلىك داعدارىسقا قارسى جوسپار ازىرلەندى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

سونىمەن قاتار نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءبىزدىڭ ەل ءوز كانديداتۋراسىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 2017-2018 جىلدارداعى تۇراقتى ەمەس مۇشەلىگىنە ۇسىنعانىن ەسكە سالدى جانە ول قولداۋ تابادى دەپ سەنەتىنىن ايتتى.

مەملەكەت باسشىسى ەۋرازيا ءوڭىرىنىڭ دامۋىنا قاتىستى دا ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.

– ەۋرازيا ءوڭىرى – الەمدىك ساياساتتاعى نەگىزگى گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق فاكتور. بۇل جەردە قىتاي مەن رەسەي، اقش جانە ەۋرووداقتان باستاپ، ءۇندىستان، يران جانە تۇركياعا دەيىنگى بارلىق جاھاندىق ويىنشىلاردىڭ مۇددەلەرى توعىسىپ وتىر. وڭىردەگى قاقتىعىس ىقتيمالدىعىن ىنتىماقتاستىق پەن ىقپالداستىقتى تەرەڭدەتۋ ارقىلى ازايتا وتىرىپ، وڭىرلىك ۇدەرىستەردى سىندارلى ارناعا بۇرۋ وتە ماڭىزدى. سوندىقتان دا مەن بىرىككەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرۋدى ۇسىندىم، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قىزمەتى تۋرالى ايتىپ بەردى.

– بۇل – تاۋار، قىزمەت، كاپيتال، ەڭبەك رەسۋرستارى قوزعالىسىنىڭ بىرىڭعاي ەرەجەلەرى بار ەكونوميكالىق بىرلەستىك. كسرو-نى قايتا قۇرۋ تۋرالى اڭگىمە مۇلدە جوق ەكەنىن اتاپ ايتقىم كەلەدى. «قىرعيقاباق سوعىستىڭ» وسى ستەرەوتيپتەرىنەن ارىلۋ كەرەك. ولار بولاشاققا كوز جىبەرۋىمىزگە كەدەرگى كەلتىرەدى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق – تەك ەكونوميكالىق جوبا، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قازاقستان پرەزيدەنتى بيىل ەلىمىز بەن اقش اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتىلعانىنا 25 جىل تولۋىمەن ەرەكشەلەنەتىنىنە نازار اۋداردى.

– قاۋىپسىزدىك جانە يادرولىق  قارۋ تاراتپاۋ – ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ ۋاقىت سىنىنا وتكەن تۇعىرناماسى. ءبىز حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ماڭىزدى قادامعا اينالعان يادرولىق قاۋىپسىزدىك ءسامميتىن وتكىزۋ تۋرالى ۆاشينگتوننىڭ باستاماسىن تولىق قولدادىق، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى ەلىمىز يادرولىق قارۋسىزدانۋ جانە يادرولىق قارۋ تاراتپاۋ سالاسىندا كۇش-جىگەر جۇمساۋىن تاباندى تۇردە جالعاستىرا بەرەتىنىن ايتتى.

– بولاشاق تۋرالى ويلاعان كەزدە مەن بۇرىنعى كسرو-دان بىزگە مۇرا بوپ قالعان ەڭ سوڭعى يادرولىق زارياد قازاقستان اۋماعىنان اكەتىلگەن تاريحي داتانى – 1995 جىلعى 24 ءساۋىردى ءجيى ەسكە الامىن. ەكى ءجۇز جىل بۇرىن اقش پرەزيدەنتى اۆراام لينكولن: «جاۋاپكەرشىلىكتەن بۇگىن جالتارۋ ارقىلى ودان ەرتەڭ دە قۇتىلا المايسىڭ» دەگەن ەكەن. ونداعان جىلدار بويى جەر تىتىرەتكەن  جارىلىستاردان جاپا شەككەن حالقىمنىڭ مۇڭ-زارىن سەزىنىپ، قولداۋىنا سۇيەنگەن مەن يادرولىق قارۋدان ادا الەم تۋرالى ارمانعا رياسىز سەنەمىن، – دەپ تۇيىندەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءسوزىنىڭ سوڭىندا كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلاردىڭ بىرقاتار سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى.