QAZAQSTANDA BILİK QALAY AUISUI MÜMKİN?

Japoniyanıñ Diplomat gazetindegi “Qazaqstanda bilik özbekstandıq jolmen auısuı mümkin be?” degen maqalada Qazaqstandağı bilik tranzitiniñ boljamdı scenariylerin bıltır twñğış prezidenti Islam Karimovti jerlegen Özbekstanmen salıstıra taldağan. Maqalada bilik tarmaqtarı arasında ökiletterdi bölu turalı Nwrswltan Nazarbaevtıñ tapsırmasınan keyin qwrılğan jwmıs tobınıñ jeltoqsannıñ 13-inde ötken alğaşqı otırısı jäne Qazaqstan biliginiñ mañızdı qızmet orındarındağı auıs-tüyister turalı da jazğan.

“Qazaqstan ükimetinde auıs-tüyis jürgizuge körşi Özbekstandağı oqiğalar türtki boldı” dep jazadı Diplomat. Bwl qadamdar Nwrswltan Nazarbaevtıñ “Qazaqstannıñ sayasi jüyesin aldağı bilik tranzitine dayındau üşin Özbekstan täjiribesin qoldanudı wyğarğanın” körsetui mümkin. Biraq eki eldiñ arasındağı ayırmaşılıqtarğa baylanıstı bilik tranzitiniñ özbekstandıq scenariyin “Qazaqstanda iske asıru aytarlıqtay qiın boladı”.

WQK törağası Kärim Mäsimov (ortada) arnayı jasaqpen birge. WQK şığarğan videorolikten skrinşot.

Mısalı, “Qazaqstanda Nazarbaevtan keyin eñ ıqpaldı sayasatkerge aynalğan Kärim Mäsimovti” WQK törağası qızmetine tağayındau “ötpeli kezeñ twraqtılığın qamtamasız etu üşin jetkiliksiz boluı mümkin”. Bir jağınan, Özbekstanğa qarağanda, Qazaqstanda WQK-niñ ıqpalı “edäuir kem”, öytkeni Qazaqstan qoğamı “aşıqtau”. Al ekinşi jağınan alğanda, Kärim Mäsimovtiñ wltı jartılay wyğır bolğandıqtan, onı prezident qızmetine kandidat retinde emes, köbinese “bilik auısuınıñ moderatorı” retinde qarastıratın tärizdi. Biraq tipti Mäsimov tranzitti qamtamasız etu bedelin ielengen künniñ özinde, onıñ prezidenttikten ümitker jaña kandidatqa qatıstı “josparı Nazarbaevtıñ oyındağıdan özgeşe boluı mümkin”.

“Nwrswltan Nazarbaev – öte täjiribeli äri swñğıla basşı. Qazaqstan sayasatındağı qazirgi bilik tepe-teñdigi tüpkilikti me älde uaqıtşa konfiguraciya ma, mwnı eşkim ayta almaydı” dep jazadı Diplomat. Tübinde tranzittiñ qay scenariyi tañdalsa da, Qazaqstan qoğamı men sayasi isteblişmenti jaña problemağa tap boladı. Sondıqtan “twraqtılıqtı saqtau” negizgi basımdıqqa aynaladı dep jazılğan maqalada.

QAZAQSTAN JÄNE ROLLS-ROYCE BERGEN PARA

AQŞ ädilet departamenti saytında jariyalanğan habarda “Rolls-Royce plc şeteldegi korrupciyamen küres turalı zañ boyınşa qozğalğan isti jabu üşin 170 million dollar töleuge kelisti” delingen. Maqala premium-klasına jatatın kölikter şığaratın britandıq Rolls-Royce kompaniyası arasında Qazaqstan da bar altı eldiñ şeneunikterin satıp alu üşin para bergen degen ayıppen Wlıbritaniya, AQŞ jäne Braziliya biliginiñ bastamasımen qozğalğan tergeu isin retteu üşin 800 million dollardan asatın ülken ayıppwldıñ bir böligi retinde 170 millionday dollar töleuge keliskenin habarlaydı. Rolls-Royce kompaniyası Qazaqstannan bölek, Äzerbayjan, Angola, Irak, Tailand jäne Braziliya elderinde de para beru praktikasın paydalanğanı tekserilip jatqanı jazılğan. Maqalada ädilet departamenti ökili Endryu Ueysmenniñ “Rolls-Royce bäsekelesterin jeñip, kelisim-şarttarğa otıru üşin para beru praktikasın bükil älem elderinde birneşe märte paydalanğan” degen sözderin keltirgen.

Britandıq Rolls-Royce avtokoncerni şığarğan kölik Jenevadağı körmede. 2013 jılğı naurız.

Mısalı, Qazaqstanda şamamen 2009-2012 jıldarı “Rolls-Royce komissiyalıq tölemderdiñ kemi bir böligi Qazaqstan men Qıtay ükimetteriniñ eki eldiñ arasında gaz qwbırın tartu jönindegi birlesken jobasına ıqpal ete alatın şeteldik şeneunikterge para beru üşin paydalanılatının bile twra qaptağan keñesşilerge şamamen 5,4 million somanıñ komissiyasın tölegen” delingen maqalada. Bwğan qosa, “2012 jılı kompaniya Qazaqstanda jergilikti distrib'yutordı onıñ jartılay iesi Qazaqstan narığında Rolls-Royce kompaniyasınıñ jwmısın jalğastıruğa qatıstı şeşim qabıldauğa ökiletti joğarı lauazımdı qazaqstandıq şeneunik ekenin bile twra jaldağan. Memlekettik birlesken käsiporın Rolls-Royce kompaniyasına köptegen kelisimderin sol kezde bergen” dep habarlandı.

ARZAN MWNAY MEN QAZAQSTAN

Bloomberg saraptamalıq agenttigi sayında Qazaqstan wlttıq bankiniñ bwrınğı törağası, al qazir äli qwrılmağan “Astana” halıqaralıq qarjı ortalığın basqaruşı Qayrat Kelimbetovpen swhbatın jariyalağan. Kelimbetov qarjı ortalığınıñ jwmısı, Qıtaydıñ “Jaña Jibek jolı” bağdarlamasına Qazaqstannıñ qatısuı turalı aytıp bergen.

Qıtaydı Türkimenstanmen jalğaytın Asia Gas Pipeline qwbır jobasınıñ qazaqstandıq böligi boyında ketip bara jatqan qıtay jwmısşısı. Jambıl oblısı, jeltoqsan, 2009 jıl.

Agenttikke bergen swhbatında Kelimbetov Qazaqstan mwnay bağasınıñ qwldırauı men sankciyalardan zardap şegip otırğan Resey ekonomikasındağı recessiya uşıqtırğan qiın ekonomikalıq ahualdı eñseruge tırısıp jatqanın aytadı. Kelimbetovtiñ aytuınşa, Qazaqstan monetarlıq sayasatında inflyaciyalıq targetteuge bet bwrıp, ekonomikanı diversifikaciyalau, wlttıq kompaniyalardı jekeşelendiru bağıtında reformalardı josparlaydı jäne jaña qarjı ortalığın qwrudı közdeydi. Qazaqstan üş jıldıq byudjetti mwnay barreliniñ bağası 40 dollar şamasında boladı degen boljammen josparlağan.

Qazaqstannıñ bank sektorındağı qiın jağdayğa qatıstı swraqqa Kelimbetov “qazir bwl taqırıptı ükimet, wlttıq bank jäne bankter qoğamdastığı talqılap jatır” dep jauap bergen. Onıñ aytuınşa, eldiñ bank sektorı mwnday dağdarısqa bwrın da – 2008-2010 jıldarı tap bolğan. Kelimbetov ol kezde ükimet qarjılay kömek bölip, tört jüye qwruşı bankke kömekteskenin eske salğan.

Anna KLEVCOVA

Azat Europa / Azattıq radiosı