“پۋتينيزم” رەسۋرسىن قۇرۋشى ارتەم كرۋگلوۆ سولسبەري ءىسىن زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى. “تۋريست بوشيروۆتى” 2001-2003 جىلعى اسكەري ۋچيليششە تۇلەكتەرى اراسىنان ىزدەۋدى دە سول ۇسىنعان، سونىڭ ارقاسىندا پولكوۆنيك چەپيگا انىقتالدى. ازاتتىق راديوسى ارتەم كرۋگلوۆتان سۇحبات الدى.
- ءسىز “پەتروۆ” پەن “بوشيروۆ” جانە ولاردىڭ ارىپتەستەرىنىڭ ارەكەتىن زەرتتەۋگە قاتىسىپ جاتىرسىز. اقپارات جەتەرلىك، بىراق ءبىر-بىرىنە قايشى جايتتار دا بار. انىقتالعان دۇنيەنى جيناقتاپ ءبىر ءتۇيىن جاساۋعا بولا ما؟ قانداي كۇمانىڭىز بار؟
- قىسقاشا ايتار بولساق: ەكى ادام انگلياعا بارعان، ەكى كۇن سولسبەريدە ارى-بەرى ءجۇرىپ، كۇنىنە 300 شاقىرىم جول جۇرگەن. قىلمىس بولعان كۇنى سكريپالدىڭ ۇيىنە جاقىن ماڭدا بايقالعان (جاياۋ جۇرگەندە 5 مينۋتتان اسپايتىن جەر), ول جاققا نە ءۇشىن بارعاندارىنىڭ اقىلعا سياتىن سەبەپتەرىن ايتا المادى. ول جەردى تۋريستىك ورىن دەۋ قيىن، وزدەرىنە “ۇناعان” سوبور نەمەسە شپيل باسقا اۋداندا ورنالاسقان.
ولار تۇسكەن قوناقۇيدەن وتە از مولشەردە بولسا دا “نوۆيچوك” زاتىنىڭ ءىزى تابىلدى. مەيلى، اعىلشىن بولسىن، ورىس بولسىن – كەز كەلگەن تەرگەۋشى مۇندايدا ءىس بويىنشا كۇدىكتى رەتىندە سول ادامداردى اتايدى جانە ول بەكەر دە ەمەس.
ونىڭ ۇستىنە، ءتورت ايدان سوڭ سول جەردە، سولسبەريدە ۋ قۇيىلعان ىدىس تابىلىپ، ەكى ادام كەزدەيسوق ۋلانىپ قالدى. “نوۆيچوك” قۇيىلعان قۇتىنى جەرگىلىكتى ناشاقور “سكيپدايۆەر” (قوقىس ىزدەۋشى) چارلي روۋلي تاۋىپ العان. قاي جەردى قازعانىن ءوزى دە بىلمەيدى، بىراق قالا ورتالىعىنداعى قايىرىمدىلىق ماقساتتا زاتتار جينايتىن دۇكەننىڭ جاشىگىنەن تاپسا كەرەك. “پەتروۆ” پەن “بوشيروۆ” قالانىڭ بۇل بولىگىندە بولعان.
سولايشا ءبىر ادام قازا تاپتى (دون ستەردجەسس) جانە ءتورت ادامدى ولتىرۋگە ارەكەت جاسالدى (سكريپال، ونىڭ قىزى يۋليا، پوليتسيا وفيتسەرى نيك بەيلي مەن چارلي روۋلي). ولاردىڭ ءبارىن قوعامعا قاۋىپتى ادىسپەن ولتىرمەك بولعان.
“تورپەدا” – بار بولعانى لاس جۇمىستاردى اتقاراتىن شىعىن ماتەريال. چەپيگا – “تورپەدا”.
كۇدىكتىلەردىڭ ەكەۋى دە رەسەي ازاماتتارى، ولار ۇلىبريتانياعا جالعان تولقۇجاتپەن بارعان، بىرەۋىنىڭ شىن اتى-ءجونى مەن شەنى انىقتالدى. “پەتروۆتىڭ” شىن اتى-ءجونىن قازاننىڭ 9-ى كۇنى اتايدى. ال بىلايشا، پۋتين مىرزا ايتقانداي، “قىلمىس دەيتىندەي ەشتەڭە جوق”. جىگىتتەر “وڭباعاندى” ولتىرۋگە بارعان، جانە “وڭباعاننىڭ” قىزىنىڭ دا كوزىن قۇرتىپ، وعان قوسا بريتانيانى قاڭعىباستاردان تازارتپاق بولعان، راسىندا، وندا تۇرعان نە بار؟
- مارگاريتا سيمونيانمەن سويلەسكەن “پەتروۆ” پەن “بوشيروۆ” سىپايىلاپ ايتقاندا، كوزى اشىق ادامدارعا ۇقساڭقىرامايدى. وسىنداي كۇردەلى ءىستى دجەيمس بوند ەمەس، قاراپايىم بىرەۋلەرگە تاپسىرعانى ەرسى كورىنبەي مە؟
- تۇرمە جارگونىندا “تورپەدا” دەگەن ءسوز بار. قىلمىسكەرلەر توبىنىڭ نەمەسە كانىگى ۇرىنىڭ (“ۆور”) ايتقانىن ىستەيتىن كيللەردى سولاي اتايدى. ونى “قىزدىرىپ”، ايقىن ماقسات تاپسىرادى – بىرەۋدى ءولتىرۋى كەرەك، ەگەر قولعا ءتۇسىپ قالسا كىم جۇمساعانىن ايتپاي، ايىپتى موينىنا الۋى ءتيىس. “تورپەدا” مارتەبەسى جوعارى ساناتقا جاتپايدى، ول بار بولعانى لاس جۇمىستاردى اتقاراتىن شىعىن ماتەريال. چەپيگا – “تورپەدا”.
“بوشيروۆ” نەمەسە پولكوۆنيك چەپيگا 2001 جىلى اسكەري ۋچيليششەنى بىتىرگەن، حاباروۆسكىدەگى 14-بريگادانىڭ ارنايى توبىندا قىزمەت اتقارعان، كەيىن ونى ماسكەۋدەگى گرۋ بارلاۋ مەكتەبىنە العان (اسكەري-ديپلوماتيالىق اكادەميا). سول جەردە №3 “جەدەل-تاكتيكالىق بارلاۋ” فاكۋلتەتىنە تۇسكەن.
دورەكىلەۋ ەستىلسە دە، ولار – ديۆەرسانت جاۋىنگەرلەر. ولاردىڭ مىندەتى – جاۋ شەبىنەن ءوتۋ، قاراۋىلدىڭ كوزىن جويىپ، كوپىرگە مينا قويۋ، ء“تىل” الىپ كەلۋ، ونىڭ قولىن نەمەسە ساۋساعىن كەسىپ، تەرگەۋدە سويلەتۋگە ماجبۇرلەۋ، ت.ب. سوعىس ۋاقىتىندا وتە كەرەك جۇمىس.
بۇلار جۋرناليستەرمەن سويلەسۋگە داعدىلانباعان، تەك ءجۋرناليستى ولتىرۋگە تاپسىرما العان كەزدە عانا ولارمەن كەزدەسىپ جۇرگەن ادامدار.
جەدەل بارلاۋ فاكۋلتەتىنەن بولەك ولاردا ستراتەگيالىق اگەنتۋرالىق بارلاۋ فاكۋلتەتى بار. ول باسقا جۇمىس. باسقا ەلدە قالاي ءجۇرۋ كەرەك، سولسبەري سوبورىن “سولسبەرەتسكيمەن”، مونبلاندى “مونبلانكپەن” شاتاستىرماۋ، وتىرىكتى ۇيقاستىرىپ ايتۋ جانە ادامداردى وزىنە تارتا ءبىلۋ ءتارىزدى نارسەلەردى ۇيرەتەدى.
“پەتروۆ” پەن “بوشيروۆ” – بارلاۋدىڭ باسقا سالاسىنىڭ وكىلدەرى. ولاردىڭ مىندەتى – بەلگىلەنگەن جەرگە بارۋ، وزدەرىنە جۇكتەلگەن شارانى تاپسىرىلعان ادىسپەن ىسكە اسىرىپ، تەزىرەك تايىپ تۇرۋ. قالعانى – وپەراتسيانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ پروبلەماسى.
ارينە، بۇلار جۋرناليستەرمەن سويلەسۋگە داعدىلانباعان، تەك ءجۋرناليستى ولتىرۋگە تاپسىرما العان كەزدە عانا ولارمەن كەزدەسىپ جۇرگەن ادامدار. ونداي ادامدى ەكرانعا شىعارسا – مونبلانك پەن چەپيگا بولادى. ءدال سونداي جاعداي بولدى دا.- “پەتروۆ” پەن “بوشيروۆ” رەسمي تۇردە سكريپال مەن باسقا دا قۇربانداردىڭ ومىرىنە شابۋىل جاسادى دەپ ايىپتالدى. دەگەنمەن، وسى قىلمىستىڭ كۇمان تۋدىرارلىق تۇستارى بار ما؟
- ارينە، بار. ولار اقپاراتتى تام-تۇمداپ قانا بەرەدى عوي. كوپ نارسەنى تۇسىندىرمەيدى، تەرگەۋ ماقساتىندا جاسىرادى نەمەسە وزدەرى دە بىلمەيدى. مەن ءۇشىن ەڭ جۇمباق نارسە – قۇتى. ونى ايگىلى “نينا ريچچي. ءبىرىنشى كۇن” تانىمال ءاتىر سۋى سياقتى ەتىپ جاساعان. قۇتىسى سونداي، بۇرىككىشى باسقاداي. قىلمىسكەردىڭ قولى ەسىك تۇتقاسىنان الىس بولۋى ءۇشىن ارنايى ۇزارتىلعان تۇتىك قويىلعان.
قۇتى قوراپقا سالىنعان، بۇرىككىشى بولەك جاتىر. ىشىندەگى سۇيىق زات – وتە ۋلى، ولاردىڭ بيالايسىز جۇمىس ىستەۋلەرى ەكىتالاي. وپەراتسيا الدىندا بيالاي كيىپ، قوراپتى اشىپ، تۇتىكتى بۇراپ، سودان سوڭ سۇيىق زاتتى بۇركىپ، ودان كەيىن الگىلەردىڭ بارىنەن قۇتىلۋ كەرەك.
ونىڭ ءبارى قالاي جاسالدى؟ ولار تۇتىكتى قالاي بۇرادى؟ كوشەدە مە؟ سودان سوڭ ايعاق زاتتان قالاي قۇتىلدى، ءبارىن پاكەتكە سالىپ، پاكەتتى جولقاپشىققا سالىپ، قالاداعى قوقىس تاستايتىن ورىندى ىزدەدى مە؟
سوسىن كەلەسى سۇراق: چارلي روۋلي ءتورت ايدان سوڭ جاشىك پەن قوقىس سالعىشتى قوپارىپ ءجۇرىپ نە تاپقان؟ باق حابارلاۋىنشا، قوراپتا قۇتى جاتقان، بۇرىككىشى بولەك بولعان، سونى بۇرايمىن دەپ قولىن بىلعاپ العان چارلي ولە جازداعان.
بەرەزوۆكا اۋىلىنان شىققان چەپيگا كادىمگى قوقىس جاشىگىن قايىرىمدىلىق ماقساتىندا زات جينايتىن جاشىكپەن شاتاستىرىپ العانعا ۇقسايدى.
ەگەر ادام ءولتىرۋ ءۇشىن سول قۇتىنى قولدانسا، قىلمىسكەرلەر بۇرىككىشتى اعىتىپ العان، ء“اتىردى” باستاپقى قالپىنا كەلتىرگەن، تەك سودان سوڭ عانا ونى لاقتىرىپ تاستاعان. ۋ سالۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كونتەينەر ءۇشىن بۇل تىم كوپ ءىس-ارەكەت. ءوزىڭ دە ۋلانىپ قالۋىڭ عاجاپ ەمەس.
ەندى ءبىر جورامال بويىنشا، قۇتى ەكەۋ بولعان، چارلي روۋلي قوسىمشاسىن تاپقان. ال پايدالانىلعان قۇتىنى سول كۇيى تاپپاعان.
بىراق قاستاندىق وقيعاسىنان سوڭ 4 اي ءوتتى عوي. ەگەر قۇتىنى قاراپايىم قوقىس جاشىگىنە تاستاسا، باياعىدا الىپ كەتكەن بولار ەدى. ەگەر كوشەگە، ساياباققا تاستاسا، قوراپ سۋلانىپ، تۇككە جاراماي قالار ەدى، سۋرەتتە ول سول قالپى تۇر. دەمەك، ايعاقتى قايىرىمدىلىق جاشىگىنە تاستاۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق ول زاتتار كەيىن الگىندەي قاڭعىباس ادامداردىڭ بولسىن قولىنا تۇسەدى. دەمەك، كەزدەيسوق قۇرباندار بولادى.
بەرەزوۆكا اۋىلىنان شىققان چەپيگا كادىمگى قوقىس جاشىگىن قايىرىمدىلىق ماقساتىندا زات جينايتىن جاشىكپەن شاتاستىرىپ العانعا ۇقسايدى. انگليادا ونداي جاشىكتەر كوپ جەردە تۇرادى، ال رەسەيدە جوق. گرۋ اكادەمياسىندا ول تۋرالى ايتپاعان. سولايشا جاشىكتى شاتاستىرعان.
بۇل كيللەرلەر توبىن رەجيمگە قارسىلاردى ءولتىرۋ ءۇشىن دايىندامايدى. ولار ءوز ادامدارىن ولتىرەدى.
ەگەر شاتاسپاي، ادەيى سالعان بولسا، ول “تورپەدا” ەمەس، تەررورشى بولعانى. حيميالىق قارۋى بار قۇتىنى لاقتىرىپ كەتۋ – تەراكت.
تاعى ءبىر سۇراق: ەگەر قايىرىمدىلىق جاشىگىنە تاستاسا، ونداعى زاتتاردى قانشا ۋاقىتتا الادى؟ ء“اتىرى” بار قوراپتىڭ ءتورت اي بويى جاتۋى مۇمكىن بە؟ سۇراق كوپ، ولارعا اعىلشىن سوتىنان جاۋاپ الارمىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.
- قاراپايىم ادام الەمدە ادام ولتىرۋشىلەر توبى جۇرەدى، ەسىكتىڭ تۇتقاسىنا ۋ جاعىپ كەتەدى، “نوۆيچوك” ۋى بار قۇتىنى كوشەگە تاستايدى دەگەنگە سەنە المايدى. كيلللەرلەرگە مۇنداي تاپسىرما ءبىرىنشى رەت بەرىلمەگەن شىعار؟
- 2016 جىلى شەتەلدىك تولقۇجات العان “بوشيروۆ” پەن “پەتروۆ” راسىمەن دە الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن شارلاعان. لاس ءىستى ورىنداۋشى بولعاندىقتان ادام ولتىرۋگە شىققاندارى قيسىندى، ولاردىڭ جۇمىسى سونداي.
پۋتيندىك رەسەيدە بۇل كيللەرلەر توبىن رەجيمگە قارسىلاردى ءولتىرۋ ءۇشىن دايىندامايدى. بۇل ولارعا قوسىمشا جۇمىس. ەڭ باستىسى – ءوز ادامدارىن باقىلاۋ، نەگىزىنەن سولاردى ولتىرەدى.
گرۋ قول بىلعاعان قىلمىس ءتۇرى كوپ. شاكرو مولودوي گرۋ ارقىلى كۇردتەرگە قارۋ تاسىعان. سوۆەت زامانىنان بەرى گرۋ سيريالىق ەسىرتكى بارونى، تاياۋ شىعىستاعى ءىرى قارۋ ساتۋشى مونزەر ءال-كاسسارمەن جۇمىس ىستەگەن (قازىر اقش-تا ۇزاق مەرزىمدى تۇرمە جازاسىن وتەپ جاتىر). ءال-كاسسار ارقىلى سسسر پالەستينالىقتاردى قارۋمەن قامتاماسىز ەتكەن.
گرۋ – ءىس جۇزىندە ءىرى ناركوكارتەل.
ءال-كاسسار كوپ جىل يسپانيادا، ماربەليا كۋرورتىندا تۇرعان. ءپۋتيننىڭ تۇسىندا گرۋ ەكەۋىنىڭ اراسىندا جاڭا بايلانىس ورناعان – پيتەرلىك تانىمال “اۆتوريتەت” گەنا پەتروۆ تا ماربەلياعا قونىس اۋدارعان. سول ارقىلى يرانعا قارۋ ساتقان.
“اۆتوريتەت” گەنا پەتروۆ اناتولي سەرديۋكوۆتى قورعانىس ءمينيسترى جاساعان ادام (ولار ەسكى تانىستار، ءبىر كەزدەرى گەنا توليكتىڭ پيتەردەگى، موريس تەرەزا داڭعىلىنداعى جيھاز دۇكەنىن “قامقورلىعىنا” العان).
1990 جىلداردان باستاپ، سسسر قۇلاعان سوڭ گرۋ قارۋ عانا ەمەس، ەسىرتكى ساتۋعا دا ارالاسقان. سوڭعى شيرەك عاسىردا رەسەي مەن شەتەلدە گرۋ – ءىس جۇزىندە ءىرى ناركوكارتەل دەپ بىرنەشە رەت جازدى, 1990 جىلداردان باستاپ اسكەري ۇشاقتارمەن اۋعانستاننان گەروين، لاتىن امەريكاسىنان كوكاين تاسىعان.
ءيا، مۇنىڭ بارىنە ارنايى قىزمەتتىڭ جۇمىسىمەن قاتار جۇرەتىن كونسپيرولوگيا دەپ قاراۋعا بولادى. اقش-تا، مىسالى، “يران-كونتراس” داۋى كەزىندە 1980 جىلدارى جۋرناليستەر ەلگە كوكاين اكەلدى دەپ تسرۋ-ءدى ايىپتاعان. سول كەزدە تسرۋ قارجىلاندىرعان نيكاراگۋا كوتەرىلىسشىلەرى ەسىرتكى ساتادى (ول شىندىق بولىپ شىقتى), ال تسرۋ ولاردان ۇلەس الادى دەپ جازعانى ءمالىم (رەسمي زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى، بىراق دالەلدەنبەدى).
گرۋ-ءدىڭ ەسىرتكى بيزنەسى تۋرالى دەرەكتەرگە كونسپيرولوگيا رەتىندە قاراسا دا بولادى. بىراق رەسەيدەگى سوڭعى ەسىرتكى داۋى – ارگەنتينادان ەلشىلىك جۇگىندە كەلگەن كوكايندى الايىق. بايقاساڭىز، وندا كوكايندى نەگىزىنەن اسكەري-عارىش كۇشتەر (اعك) ارقىلى اكەلگەن. جىلىنا بىرنەشە رەت ارگەنتينا مەن ۋرۋگۆايعا ۇشاتىن اسكەري-كولىك ۇشاعىمەن تاسىعان.
وسى ارنالاردىڭ ءبارىن بيزنەسمەن كەيپىنە ەنگەن گرۋ پولكوۆنيگى باسقارعان، ول قۇرعان ۇيىم “لاتىن امەريكاسىنداعى ورىس پراۆوسلاۆ مەتسەناتتارىنىڭ قوعامى” دەپ اتالعان. كوكايننىڭ ءوزى وتە تازا، بوليۆيادان الىنعان شيكىزات بولىپ شىقتى، سينالوا كارتەلىنىڭ زەرتحاناسىندا دايىن ونىمگە اينالعان.
ەندى ەلەستەتىڭىز: قىلمىستىق بيزنەس، ميلليونداعان قارجى اينالىمى، كارتەلدەردەن كوكاين ساتىپ الۋ كەرەك (كوبىنە قارۋعا ايىرباستايدى), ونى تاسۋ ءۇشىن ءسىم، اعك كەلىسىمى كەرەك، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپقا (ۇقت) تىعۋ كەرەك (مەتسەناتتاردىڭ وزدەرىنە بولشەك ساۋدامەن ساتپايسىڭ عوي); تۇسكەن اقشانى ورتاق قازانعا قۇيۋ كەرەك. بۇعان “بەيرەسمي جىپپەن” بايلانعان قانشا ادام قاتىسادى؟ ولاردى قالاي تىزگىندەپ ۇستاۋ كەرەك؟ ال ونىڭ امالى بار. ەگەر بىردەڭە بولا قالسا – “پەتروۆ” پەن ء“بوشيروۆتى” جىبەرەدى.
“تورپەدا-چەپيگالار” – ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاعى ءتارتىپ پەن سۋبورديناتسياسىنىڭ كەپىلى، گرۋ (جاڭاشا گۋ دەپ اتايدى) مەن پۋتيندىك ارنايى قىزمەتتىڭ ءبارى سونداي. وسىنداي توقمەيىلسىگەن مافيا مەملەكەتپىز.
- “پەتروۆ” پەن “بوشيروۆ” انگليادا وزدەرىن تىم جايباراقات ۇستاعان ءتارىزدى. سولسبەريدى شارلاعان “تۋريستەردىڭ” تاڭقالارلىق قامسىزدىعىن بۇعان دەيىن بولعان ساياسي ادام ءولتىرۋ وقيعالارىنان رەسەيلىك ارنايى قىزمەتتىڭ “سۋدان تازا شىققانىمەن” بايلانىستىرۋعا بولا ما؟ 2015 جىلى ستامبۋلدا ولتىرىلگەن ابدۋلۆاحيد ەديلگەريەۆتىڭ قازاسى ەسكە تۇسەدى، وعان چەپيگانىڭ ارالاسۋى مۇمكىن دەسەدى. پۋتين رەجيمىنە قارسىلاردى ءولتىرۋ تۋرالى باسقا دا دەرەكتەر بار. نەلىكتەن ليتۆينەنكونىڭ ولىمىنەن ولار ساباق المادى؟ وسىنداي ارسىزدىق پەن ءوش الۋدىڭ ەرسى ءادىسىن قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟
- 2015 جىلى ستامبۋلداعى ادام ولىمىنە كەلسەك، تۇرىكتەر قىزبالىققا سالىنىپ كەتتى، ولاردىڭ كۇدىكتىسى “بوشيروۆقا” مۇلدەم ۇقسامايدى.
“پەتروۆ” پەن “بوشيروۆتىڭ” سولسبەريدە “قامسىز” جۇرگەنىنە كەلسەك، حيميالىق قارۋ ساناتىنا كىرەتىن ۋدى ەسىك تۇتقاسىنا جاعىپ تۇرىپ، ءوزىڭ ۋلانىپ قالماۋ ءۇشىن وتە ساق، دايىندىقتان وتكەن مامان بولۋىڭ كەرەك. سوندىقتان ولار قامسىز بولدى دەۋگە كەلمەس.
ولاردى تانىپ قويعانى، ادام ءولتىرۋدىڭ سونداي ءادىسىن تاڭداعانى ء(جۇز پايىز كەپىلدىگى جوق، بوگدە ادامدار ءۇشىن قاۋىپتى), ويلاپ تاپقان اڭىزدارى مەن جاساندى قۇجاتتاردىڭ تۇككە جاراماي قالۋى – وسى وپەراتسيانى جوسپارلاعاندارعا قوياتىن ساۋال. ارسىزدىق تانىتقان – كرەمل مەن گرۋ باس كەڭسەسىندە وتىرعاندار.
ارينە، وسىنداي جولمەن ادام ولتىرۋگە رۇقسات بەرۋ (ونى جوعارىدا شەشەتىنى ءجۇز پايىز انىق) – بۇعان دەيىنگى ىستەر ءۇشىن جازاسىزدىقتىڭ سالدارى. 12 جىل بۇرىن ليتۆينەنكو ءۇشىن، “پولوني” ءۇشىن سانكتسيا ەنگىزۋ كەرەك ەدى. سوندا “نوۆيچوك” بولماس ەدى.
- تىڭشىلىق تاقىرىبىنا قاتىستى سوڭعى جاڭالىق: گرۋ قىزمەتكەرلەرى ماسكەۋدە ءبىر مەكەنجايدا توپپەن تىركەلەدى ەكەن، وزدەرىنىڭ شتاب-پاتەرىنەن شەرەمەتەۆ اۋەجايىنا دەيىنگى ساپارى تۋرالى قاعازدى الىپ جۇرەدى، تانىسۋ سايتىندا ءوز سۋرەتىمەن پروفيل اشادى، ت.ب. كاسىبيلەردىڭ ىسىنە ۇقسامايدى، كومەديالىق ءفيلمنىڭ سيۋجەتى سياقتى. بۇعان تاڭ قالمايسىز با؟
- ءيا، تاڭقالارلىق جاعداي. گرۋ وفيتسەرى الەكسەي مورەنەتس، ساۋىردە حيميالىق قارۋعا تىيىم سالۋ جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىمنىڭ عيماراتىنداعى Wi-Fi جەلىسىن بۇزۋعا بارادى… سكريپال ىسىنە قاتىستى سوڭعى جاڭالىقتاردى قاتتى بىلگىسى كەلگەن عوي. عيماراتتىڭ قاسىندا تۇرىپ، انتەنناسىن ۇيگە باعىتتايعان، وعان كۇرتە جاۋىپ قويعان. ۇستاعان كەزدە ودان ماسكەۋدەگى گرۋ اسكەري بولىمىنەن شەرەمەتەۆو اۋەجايىنا دەيىن اپارعان تاكسيدىڭ تۇبىرتەگى تابىلعان.
شتيرليتس تۋرالى انەكدوتتاعى سياقتى، ارتىندا سۇيرەتىلگەن پاراشيۋتى عانا جوق. ەكىنشى جاعىنان، سول مورەنەتس كلينتوننىڭ ەلەكتروندى پوشتاسى مەن اقش دەموكراتيالىق پارتياسى سەرۆەرىن بۇزعان. بۇزىپ قويماي، كەيىن الگى حاتتاردى ينتەرنەتكە سالىپ، ترامپتى سايلاۋعا كومەكتەسكەن. مۇنى كومەديا دەۋ قيىن.
كونسپيراتسيا كەزىندە ەسۋاستىق كورىنەتىن ساتسىزدىكتەرگە تاپ بولۋ – گرۋ-ءدىڭ باسىنداعى جاعداي عانا ەمسە. 2010 جىلى سكريپالدى امەريكاداعى رەسەيلىك سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ (سۆر) جاسىرىن اگەنتتەرىنە ايىرباستاعانى ەسىڭىزدە مە؟ ولاردى ماسكەۋدەگى سۆر ورتالىق اپپاراتىنىڭ ءبىر پولكوۆنيگى ۇستاپ بەرگەن. ول جەردە كانادا ازاماتى، ەكى بالانىڭ اناسى، جىلجىمايتىن مۇلىك جونىندەگى اگەنت ترەيسي فولي دەگەن بولعان. شىن مانىندە ول ادام – تومسكىدە تۋىپ-وسكەن پولكوۆنيك ەلەنا ۆاۆيلوۆا. ونى 2001 جىلدان باستاپ اڭدىعان، بانك ۇياشىعىن وزىنە ايتپاي تىنتكەن. پولكوۆنيك حانىم ول جەرگە قىز كەزىندەگى سۋرەتتەرىنىڭ نەگاتيۆتەرىن ساقتاپتى.
وعان قاراپ سۋرەتتىڭ قايدا تۇسىرىلگەنىن انىقتاۋ مۇمكىن بولمادى. تاسپادا ءوندىرۋشى فيرمانىڭ اتاۋى جازىلماعان، بىراق ءبىر نەگاتيۆتەن تاپقان. اقش فەدەرالدىق تەرگەۋ بيۋروسى اگەنتتەرى “كانادا تۋماسىنىڭ” جاس كەزىندە قازان قالاسىنداعى ەڭبەك قىزىل تۋ وردەندى “تاسما” وندىرىستىك بىرلەستىگىنىڭ تاسپاسىنا سۋرەتكە تۇسكەنىن كورىپ، تاڭ-تاماشا قالعان. بۇل ۇساق-تۇيەك سياقتى بوپ كورىنەر، بىراق جاسىرىن اگەنت بارىنشا كونسپيراتسيا ساقتاۋى كەرەك. پولكوۆنيك ۆاۆيلوۆا مەن كۇيەۋىنىڭ باعىنا وراي، ولاردى تۇتقىنداعان كەزدە رەسەي تۇرمەسىندە سكريپال مەن تاعى ءبىر-ەكى تىڭشى وتىردى، سولايشا ولاردى ايىرباستاپ الدى.
- ۆلاديمير پۋتين جاقىندا سكريپال ءىسى – نازار اۋدارۋعا تۇرمايتىن مايدا-شۇيدە ءىس دەپ مالىمدەدى. بىراق ءبىزدىڭ جۇيە يگەرە الماي جاتقان ۇلكەن داعدارىس بار سياقتى. بۇل ليتۆينەنكو ىسىنەن دە اۋقىمدى دەپ ويلامايسىز با؟
- ءيا، سولاي. جاعداي باقىلاۋدان شىعىپ كەتتى. بۇل ليتۆينەنكو ىسىنەن الدەقايدا ەلەۋلى، وعان ءپۋتيننىڭ ءىس-ارەكەتى دالەل. بارلىق ارنايى قىزمەتتىڭ ءمۇلت كەتەتىن كەزدەرى بولادى. مىسالى، 1997 جىلى “موسساد” يوردانيادا “حاماس” كوسەمى حاليد ماشالدى ولتىرمەك بولدى. ەكى اگەنت ونى “حاماس” كەڭسەسى الدىنداعى كوشەدە اڭدىپ تۇرىپ، قۇلاعىنا ۋ شاشقان. ارينە، “نوۆيچوك” ەمەس، ءمورفيدىڭ ءبىر بالاماسى، ودان ەسىرتكىنى شەكتەن تىس قولدانعان سياقتى اسەر تۋادى.
ماشال بىردەن كوز جۇمباي كوماعا تۇسكەن، ال كيللەرلەر كەتىپ ۇلگەرمەي، قولعا ءتۇسىپ قالعان. نەتانياحۋ (ولتىرۋگە تاپسىرىس بەرگەن) تۇتقىندالعان اگەنتتەردىڭ ورنىنا “حاماس” بەلسەندىلەرىن تۇرمەدەن شىعاردى، وعان قوسا ماشال ەسىن جيۋى ءۇشىن ۋعا قارسى ءدارى (انتيدوت) بەرگەن.
1997 جىلى يزرايل بيلىگى دە قازىرگى ءپۋتيننىڭ كۇيىن كەشتى: قاتەلىك كەسىرىنەن ارنايى قىزمەتكە قوعامعا وپەراتسيانىڭ ءمان-جايىن تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلگەن.
ول كەزدە ءمۇلت كەتكەن اگەنتتەردى “تازالاۋ بولىمىندە ىستەيتىن ادامدار”، فيتنەس يندۋسترياسى سالاسىندا جۇرگەن گوتيكالىق گەيلەر دەپ بەتالدى ساندىراقتاعان جوق. ء“يا، ءبىز حاماس كوسەمىن ولتىرمەك بولدىق، سەبەبى ولتەررورشى” دەپ شىندىقتى مويىنداعان. “وسى جولى بۇتقا جىبەردىك، بىراق تۇزەلەمىز” دەگەنگە كەلتىردى.
رەسەيدىڭ پروبلەماسى – پۋتين شىندىقتى ايتا المايدى. گرۋ-ءدىڭ جاڭساق باسقانىن ءبارى كورىپ وتىر، بىراق ونى مويىنداسا، “سكريپالدى نە ءۇشىن ولتىرمەك بولدى؟” دەگەن سۇراق تۋادى. ول پۋتينگە نەسىمەن كەدەرگى كەلتىردى؟ پۋتين مەن ونىڭ ارنايى قىزمەتىنىڭ قانداي قۇپيا ىستەرىن زەرتتەپ، باتىس بارلاۋى مەن وزگە دە تاپسىرىس بەرۋشىلەرگە قانداي كەڭەستەر بەرگەن؟
باتىس ءباسپاسوز قۇرالدارىنىڭ جازۋىنشا، سكريپال رەسەيدىڭ اقش سايلاۋىنا كيلىككەنى تۋرالى جانە ءپۋتيننىڭ “ترامپناش” وپەراتسياسىن بۇزعان “ستيل ءىسىن” جازۋعا قاتىسقان دەسەدى. سكريپال باتىستاعى تاپسىرىس بەرۋشىلەرگە پاترۋشەۆ پەن ونىڭ 1990 جىلدارداعى قىلمىستىق ءىسى تۋرالى ءىستى جازىپ، ساتقان دەگەن بولجام بار. ول ورىس مافياسى تۋرالى ءىستى زەرتتەۋگە قاتىستى يسپاندارعا كەڭەس بەرىپتى-مىس، ونىڭ ىشىندە پەتەربۋرگ بانديتتەرى سانالاتىن ءپۋتيننىڭ دوستارى بار ەكەن (تامبوۆتىق-مالىشەۆتىك ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ).
قازىرگى كەزدە سكريپالدى ۋلاۋ سەبەبىنە قاتىستى وسىنداي بولجامدار بار. البەتتە، رەسەي بيلىگى ول تۋرالى ايتۋعا دايىن ەمەس. سوندىقتان ءپۋتيننىڭ سكريپال ءىسى تۋرالى جۇمعان اۋزىن اشپاعانى دۇرىس ەدى.
- كرەملدىڭ قۇپيا وپەراتسياسىن اشكەرەلەۋ تۋرالى كۇن سايىن جاڭا دەرەك شىعادى. سولاردىڭ ىشىندە بولاشاعى زورى قايسى دەپ ويلايسىز؟
- مىسالى، بۇۇ دەرەگى بويىنشا، باسقا وپياتتاردى ەسەپكە الماعاندا ءبىر جىلدا رەسەي ارقىلى شامامەن 90 توننا اۋعان گەروينى وتەدى. بۇل – ميللياردتاعان دوللار اقشا. پۋتين بيلىك ەتكەن جىلداردا ترانزيت ساعات ءتارىزدى جۇمىس ىستەپ تۇر. وعان قوسا كوكاين، كولۋمبيالىق بارتەر بار عوي – ول جاققا كارتەلدەر مەن ەسىرتكى ساتاتىن كوتەرىلىسشىلەرگە قارۋ جىبەرەدى، ولاردان كوكاين الادى.
بۋت پەن ياروشەنكو سول ءۇشىن قاماۋدا وتىر. وسىنىڭ ءبارى رەسەي ارقىلى، ونىڭ شەكتەن تىس ورتالىققا باعىنعان بيلىك جۇيەسى ارقىلى وتسە، دەمەك بىرەۋ بارىنە قالقان بولىپ وتىر. ءپۋتيننىڭ ەسىرتكى ترانزيتىنە قاتىستى بايلانىستارىپەتەربۋرگ بانديتتەرى زامانىنان باستاۋ الادى (ليتۆينەنكو ءىسى بويىنشا تەرگەۋ، “سپاگ” فيرماسىنىڭ ءىسى).
مافيا الەمىندە قابىلدانعان داستۇرگە ساي اقشانى ورتاق قازانعا (“وبششاك”) قۇيادى. ول جەردە ەكى ۇلەسكەر بار: ءپۋتيننىڭ ءوزى جانە “پاتساندار” (ارنايى قىزمەتتەگىلەر). ءبىرىنشى قازان (“وبششاك”) – ۆۆپ ءوزى مەن جاقىن ماڭى، بارىنە بەلگىلى پيتەرلىك “شوبلا” (“وزەرو” سەرىكتەستىگى، ۆيولونچەليستەر، روتەنبەرگتەر). ەكىنشى قازاندى – پاترۋشەۆ باقىلاپ وتىر، ەلدەگى ءىرى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردان تۇسكەن، ەسىرتكى ترانزيتىنەن، فسب وكىلدەرىنىڭ بيزنەسكە قورعان بولۋىنان تۇسكەن پايدا – سونىڭ ءبارى سول جاققا كەتەدى.
ول جەردە ءبارى جاسىرىن، جابىق، تەك وقتا-تەكتە قانداي دا ءبىر داۋ كەزىندە الدەبىر پولكوۆنيكتىڭ قۇنى 124 ميلليون دوللار تۇراتىن پاتەرى بار ەكەنىن كورىپ قالاسىز. نەمەسە كەريموۆ لازۋر جاعالاۋىنان ۆيللالاردى توپتاپ ساتىپ الۋ ءۇشىن ميلليارد ەۋرونى جەكە ۇشاعىنا سالىپ اپارادى. وسىنشاما اقشا اعىنى، جەر استى پاتشالىعى رەجيمى – زەرتتەۋدىڭ ەڭ باستى باعىتى. قازىر سكريپال وسى ىسپەن اينالىسقان دەپ جازىپ جاتىر، مىسالى، ول پاترۋشەۆ ءىسى بويىنشا جۇمىس ىستەگەن دەلىنەدى.
- مارك ۋربان “سكريپال ءىسى” دەگەن كىتابىندا ونى سوۆەتتىك زەينەتكەر رەتىندە سيپاتتايدى، كۇنى بويى رەسەيلىك تەلەارنالاردى كورىپ، ءپۋتيندى قولداعانداي اسەر قالدىرادى.
- شەبەرلىك ەشقايدا كەتپەيدى. كارى تىڭشى سكريپال بايعۇس ءجۋرناليستىڭ ميىن اينالدىرىپ جىبەرگەن.
ءتىپتى سكريپال كەش بويى سىرا ءىشىپ، رەسەيلىك ء“بىرىنشى ارنانى” كورىپ، “كرىمناش!”، “پۋتينگە ماداق!” دەپ ايعايلاسا دا، بريتان بارلاۋ قىزمەتى سىيلاعان ۇيدە وتىردى عوي. كەم دەگەندە ناتو-لىق ءتورت بارلاۋعا كەڭەسشى بولدى، وعان قوسا لوندونداعى “وربيس” جەكە بارلاۋ فيرماسىنا جۇمىس ىستەدى. ء“وربيستى” مي-6 ورىس ءبولىمىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى جانە سكريپال گرۋ-داعى جانسىز بولعان كەزدە ونىڭ كۋراتورى بولعان كريستوفەر ستيل قۇرعان.
ءستيلدىڭ فيرماسى ءتۇرلى قۇرىلىمداردىڭ تاپسىرىسىمەن (ونىڭ ىشىندە فبر دە بار) رەسەيدەگى مافيا مەن جەمقورلىققا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەردى زەرتتەدى. سونداي-اق، رەسەيدىڭ 2016 جىلعى اقش پرەزيدەنتى سايلاۋىنا ارالاسقانى تۋرالى “ترامپ ءىسىن” (“ستيل ءىسى”) جاريالادى.
بۇل ىستەن سوڭ اقش-تا ارنايى پروكۋرور روبەرت ميۋللەر تەرگەۋ باستادى. ال ترامپتىڭ ەل ىشىندە پروبلەماسى كوبەيىپ، سانكتسيانى الۋعا مۇرشاسى كەلمەدى، كرەمل بولسا سوعان قاتتى ءۇمىت ارتقان ەدى. “ستيل ءىسىن” جازۋعا سكريپال دە قاتىستى.
ال ءسىز ونى “كادىمگى سوۆەتتىك زەينەتكەر” دەيسىز. ول ارنايى قىزمەتتىڭ جاھاندىق كۇرەسىنە قاتىسقان ادام. سول ءۇشىن دە ودان ءوش الماق بولدى.
- ءسىز ايتقان ءبىر نۇسقا بويىنشا، سكريپال شىنىمەن دە يسپانياداعى ورىس مافياسىن اشكەرەلەۋگە كومەكتەسكەن. سكريپال ماڭىزدى دەرەكتى بىلگەن بە، يسپاندارعا قاتىستى وقيعا رەسەيلىك رەجيمگە قاۋىپ توندىرە مە؟
- 1990 جىلدارى سكريپال يسپانيادا اسكەري اتتاشە (گرۋ رەزيدەنتى) بولعان كەزدە ول جاققا پيتەرلىك بانديتتەر توبىمەن كوشە باستاعان. پيتەردەن قىلمىستىق اقشا دا سوندا اۋدارىلدى. مىسالى، “20-ترەست ءىسى” بار. پۋتين ءوزى ارالاسقان قىلمىستىق ءىس – “20-ترەست” فيرماسى ارقىلى سوبچاك ەكەۋى قالا مەرياسىنىڭ بيۋدجەتتىك قارجىسىن ۇرلاپ، ونى يسپانياعا جىبەرگەن. سكريپال ول تۋرالى ءبىلدى مە؟ وندا ونى تۇرمەدە وتىرعاندا ءولتىرىپ تاستار ەدى.
“20-ترەست” ءىسى مەن وعان قاتىستى سوبچاك ءىسىن پۋتين بيلىككە كەلگەندە جاپتى، تەرگەۋشىنى ورگاننان قۋىپ جىبەردى. بىراق يسپانيانىڭ وزىندە رەسەيلىك بانديتتەرگە قارسى كوپتەگەن شۋلى ءىس كوتەرىلدى، ونىڭ ىشىندە ءپۋتيننىڭ جاقىن دوستارى بار: “وسا” وپەراتسياسى (2005–2006 ج.، شاكرو مولودوي), “ترويكا” وپەراتسياسى (2008 ج.، گەنا پەتروۆ جانە پيتەرلىك تامبوۆتىق-مالىشەۆتىق ۇقت), تاگاندىق ۇقت-نا قارسى وپەراتسيا (2012 ج.). تاگاندىق بانديتتەردىڭ سەركەسى… فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ ۆيتسە-سپيكەرى تورشين بولىپ شىقتى. باسقا دا وپەراتسيالار بولعان، ونىڭ قايسىسىنا سكريپالدىڭ قاتىسقانىن بىلمەيمىز. قورىتىندى جاساۋعا اقپارات از.
سكريپالدىڭ ورىس مافياسىنا قارسى يسپاندارعا كومەكتەسكەنى تۋرالى دەرەك 2018 جىلى قىركۇيەكتىڭ 6-سى كۇنى “نيۋ-يورك تايمس” گازەتىنە شىقتى عوي دەيمىن. وندا ءىستىڭ انىق-قانىعى ايتىلمايدى، الدەبىر يسپان بارلاۋ وفيتسەرىنىڭ سوزىنە سىلتەمە جاساپ، “سوڭعى جىلدارى” سكريپالدىڭ ەلدەگى ورىس ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتارىنا قاتىستى ءىستى زەرتتەۋگە كومەكتەسكەنىن جازادى.
قانداي ءىس ەكەنى ايتىلماعان. مۇمكىن ول پيتەرلىك بانديتتەرگە قارسى “ترويكا” وپەراتسياسى شىعار. بۇل ءىس 2008 جىلدان 2018 جىلعا دەيىن ون جىلعا سوزىلدى، جاقىندا عانا ءبىتتى. باستى تۇلعالار – ءپۋتيننىڭ پەتەربۋرگتىك ەكى دوسى يليا ترابەر (“انتيكۆار”) مەن گەننادي پەتروۆ (“گەنا پەتروۆ”).
ترابەر مەن پەتروۆ، شىن مانىندە، بۇل تەرگەۋدەن قاتتى جاپا شەككەن جوق. ينتەرپولدىڭ ىزدەۋ تىزىمىنە كىرسە دە، ۋاقىتىندا رەسەيگە كەلىپ تىعىلىپ ۇلگەردى. پۋتين بيلىكتە وتىرعاندا ولارعا ەشكىم تيمەيدى. ەگەر ولار يسپانيانىڭ سوت زالىندا وتىرسا، پۋتين ءۇشىن ول قاۋىپتى بولار ەدى. ولار تىم كوپ بىلەدى.
سوندىقتان سكريپالدى يسپاندارعا كەڭەس بەرگەنى ءۇشىن ولتىرمەك بولدى دەپ ويلامايمىن. “ستيل ءىسى” ءۇشىن كوزىن قۇرتپاق بولۋى مۇمكىن. پۋتين وعان قاتتى ىزالانىپ، 2017 جىلى قاڭتاردىڭ 17-ءسى كۇنى وسى ءىستىڭ اۆتورلارىن “مورالدىق شەكتەۋدى بىلمەيتىن ادامدار، جەزوكشەدەن دە جامان” دەپ ايىپتادى عوي. ايتاتىن ءجونى بار، ول ترامپقا سونشا ءۇمىت ارتقان ەدى.
- كگب-نىڭ بۇرىنعى وفيتسەرى بوريس كارپيچكوۆ يۋليا سكريپالدى كەزدەيسوق ۋلاعان جوق، ماسكەۋ اكەسىنىڭ دە، قىزىنىڭ دا كوزىن قۇرتپاق بولدى دەيدى. وعان نە دەيسىز؟
- بۇل نۇسقانى وقىدىم. ونىڭ ايتۋىنشا، يۋليا سكريپال مەن ونىڭ ماسكەۋدەگى دەرەككوزدەرى اراسىندا بايلانىس ورناتقان. “ستيل ىسىنە” قاراساق، ماسكەۋدە اقىلى اقپارات بەرۋشىلەرى بولعانىن بايقايمىز. ترامپ “ول تۋرالى اشكەرەلەيتىن ماتەريالدار جيناۋ ءۇشىن 12 ميلليون دوللار جۇمساعانىن” جازعان ەدى. جۇمساسا جۇمساعان شىعار، بىراق اقپارات بەرۋشى يۋليا بولعانىنا كۇمانىم بار.
ول اشەيىن اكەسىنە كەلدى دەپ ويلايمىن. ونى اڭدىپ ءجۇردى، 2018 جىلى ناۋرىزدىڭ 3-ءى مەن 4-ءى كۇنى سكريپالدىڭ ۇيدە بولاتىنىن ءبىلدى، كيللەرلەر تەزدەتىپ بيلەت الىپ، جولعا شىقتى. ەگەر قىزىمەن بىرگە ولتىرمەك بولسا، بۇل قورقىتىپ-ۇركىتۋ اكتسياسى – ەلدەن قاشقاندار مەن ساياسي ەميگرانتتارعا “تۋىستارىڭمەن بىرگە ولەسىڭدەر، بىزگە ءبارىبىر” دەگەن بەلگى.
- ولەگ كاشين بىردە “گرۋ اگەنتتەرىن اشكەرەلەپ، شەتەلدىك ارنايى قىزمەتكە كومەكتەسۋ – ادامگەرشىلىككە جات ارەكەت، ونىڭ سالدارىنان مەملەكەت قاۋىپسىزدىككە ميلليونداعان قارجى سالادى” دەپ جازعان ەدى. ءسىز وعان نە دەيسىز؟
- كاسىبي جۋرناليست ءۇشىن بۇل وعاشتاۋ ۇستانىم ەكەن. ونىڭ مىندەتى – قوعامعا الەمدە بولىپ جاتقان جاعداي تۋرالى اقپارات بەرۋ. مەملەكەتتىك ناسيحات ماشيناسى جۇمىس ىستەيتىن، سانالى تۇردە وتىرىك پەن جالعان اقپارات تاراتاتىن رەسەي ءۇشىن بۇل وتە ماڭىزدى.
ونىڭ ۇستىنە، رەسەي بيلىگى سكريپال ىسىنە قاتىسى بارىن تەرىستەيدى. ونىڭ ءبارى “بريتاندىق ارنايى قىزمەتتىڭ ارانداتۋى” دەيدى. ولاي بولسا، “بريتاندىق ارنايى قىزمەتتى” قازبالاۋدان نەگە قورقۋ كەرەك؟ الدە ستاليندىك پروكۋرور رۋدەنكو ايتقانداي: “تەرگەۋدەگى ەڭ ماڭىزدىسى – ءوز ادامدارىڭدى اشكەرەلەپ الماۋ” ما؟
(دميتري ۆولچەكتىڭ سۇحباتى ورىس تىلىنەن اۋدارىلدى.)
پىكىر قالدىرۋ