“Putinizm” resursın qwruşı Artem Kruglov Solsberi isin zertteuge qatısuşılardıñ biri. “Turist Boşirovtı” 2001-2003 jılğı äskeri uçilişe tülekteri arasınan izdeudi de sol wsınğan, sonıñ arqasında polkovnik Çepiga anıqtaldı. Azattıq radiosı Artem Kruglovtan swhbat aldı.

- Siz “Petrov” pen “Boşirov” jäne olardıñ äriptesteriniñ äreketin zertteuge qatısıp jatırsız. Aqparat jeterlik, biraq bir-birine qayşı jayttar da bar. Anıqtalğan dünieni jinaqtap bir tüyin jasauğa bola ma? Qanday kümäniñiz bar?

- Qısqaşa aytar bolsaq: eki adam Angliyağa barğan, eki kün Solsberide arı-beri jürip, künine 300 şaqırım jol jürgen. Qılmıs bolğan küni Skripal'diñ üyine jaqın mañda bayqalğan (jayau jürgende 5 minuttan aspaytın jer), ol jaqqa ne üşin barğandarınıñ aqılğa siyatın sebepterin ayta almadı. Ol jerdi turistik orın deu qiın, özderine “wnağan” sobor nemese şpil' basqa audanda ornalasqan.

Olar tüsken qonaqüyden öte az mölşerde bolsa da “Noviçok” zatınıñ izi tabıldı. Meyli, ağılşın bolsın, orıs bolsın – kez kelgen tergeuşi mwndayda is boyınşa küdikti retinde sol adamdardı ataydı jäne ol beker de emes.

Onıñ üstine, tört aydan soñ sol jerde, Solsberide u qwyılğan ıdıs tabılıp, eki adam kezdeysoq ulanıp qaldı. “Noviçok” qwyılğan qwtını jergilikti naşaqor “skipdayver” (qoqıs izdeuşi) Çarli Rouli tauıp alğan. Qay jerdi qazğanın özi de bilmeydi, biraq qala ortalığındağı qayırımdılıq maqsatta zattar jinaytın dükenniñ jäşiginen tapsa kerek. “Petrov” pen “Boşirov” qalanıñ bwl böliginde bolğan.

Solayşa bir adam qaza taptı (Don Sterdjess) jäne tört adamdı öltiruge äreket jasaldı (Skripal', onıñ qızı YUliya, policiya oficeri Nik Beyli men Çarli Rouli). Olardıñ bärin qoğamğa qauipti ädispen öltirmek bolğan.

Küdiktilerdiñ ekeui de Resey azamattarı, olar Wlıbritaniyağa jalğan tölqwjatpen barğan, bireuiniñ şın atı-jöni men şeni anıqtaldı. “Petrovtıñ” şın atı-jönin qazannıñ 9-ı küni ataydı. Al bılayşa, Putin mırza aytqanday, “qılmıs deytindey eşteñe joq”. Jigitter “oñbağandı” öltiruge barğan, jäne “oñbağannıñ” qızınıñ da közin qwrtıp, oğan qosa Britaniyanı qañğıbastardan tazartpaq bolğan, rasında, onda twrğan ne bar?

- Margarita Simon'yanmen söylesken “Petrov” pen “Boşirov” sıpayılap aytqanda, közi aşıq adamdarğa wqsañqıramaydı. Osınday kürdeli isti Djeyms Bond emes, qarapayım bireulerge tapsırğanı ersi körinbey me?

- Türme jargonında “torpeda” degen söz bar. Qılmıskerler tobınıñ nemese känigi wrınıñ (“vor”) aytqanın isteytin killerdi solay ataydı. Onı “qızdırıp”, ayqın maqsat tapsıradı – bireudi öltirui kerek, eger qolğa tüsip qalsa kim jwmsağanın aytpay, ayıptı moynına aluı tiis. “Torpeda” märtebesi joğarı sanatqa jatpaydı, ol bar bolğanı las jwmıstardı atqaratın şığın material. Çepiga – “torpeda”.

“Boşirov” nemese polkovnik Çepiga 2001 jılı äskeri uçilişeni bitirgen, Habarovskidegi 14-brigadanıñ arnayı tobında qızmet atqarğan, keyin onı Mäskeudegi GRU barlau mektebine alğan (Äskeri-diplomatiyalıq akademiya). Sol jerde №3 “Jedel-taktikalıq barlau” fakul'tetine tüsken.

Dörekileu estilse de, olar – diversant jauıngerler. Olardıñ mindeti – jau şebinen ötu, qarauıldıñ közin joyıp, köpirge mina qoyu, “til” alıp kelu, onıñ qolın nemese sausağın kesip, tergeude söyletuge mäjbürleu, t.b. Soğıs uaqıtında öte kerek jwmıs.

Jedel barlau fakul'tetinen bölek olarda strategiyalıq agenturalıq barlau fakul'teti bar. Ol basqa jwmıs. Basqa elde qalay jüru kerek, Solsberiy soborın “Solsbereckimen”, Monblandı “Monblankpen” şatastırmau, ötirikti wyqastırıp aytu jäne adamdardı özine tarta bilu tärizdi närselerdi üyretedi.

“Petrov” pen “Boşirov” – barlaudıñ basqa salasınıñ ökilderi. Olardıñ mindeti – belgilengen jerge baru, özderine jüktelgen şaranı tapsırılğan ädispen iske asırıp, tezirek tayıp twru. Qalğanı – operaciyanı wyımdastıruşılardıñ probleması.

Ärine, bwlar jurnalistermen söylesuge dağdılanbağan, tek jurnalisti öltiruge tapsırma alğan kezde ğana olarmen kezdesip jürgen adamdar. Onday adamdı ekranğa şığarsa – MonblanK pen çepiga boladı. Däl sonday jağday boldı da.- “Petrov” pen “Boşirov” resmi türde Skripal' men basqa da qwrbandardıñ ömirine şabuıl jasadı dep ayıptaldı. Degenmen, osı qılmıstıñ kümän tudırarlıq twstarı bar ma?

- Ärine, bar. Olar aqparattı tam-twmdap qana beredi ğoy. Köp närseni tüsindirmeydi, tergeu maqsatında jasıradı nemese özderi de bilmeydi. Men üşin eñ jwmbaq närse – qwtı. Onı äygili “Nina Riççi. Birinşi kün” tanımal ätir suı siyaqtı etip jasağan. Qwtısı sonday, bürikkişi basqaday. Qılmıskerdiñ qolı esik twtqasınan alıs boluı üşin arnayı wzartılğan tütik qoyılğan.

Qwtı qorapqa salınğan, bürikkişi bölek jatır. İşindegi swyıq zat – öte ulı, olardıñ biyalaysız jwmıs isteuleri ekitalay. Operaciya aldında biyalay kiip, qoraptı aşıp, tütikti bwrap, sodan soñ swyıq zattı bürkip, odan keyin älgilerdiñ bärinen qwtılu kerek.

Onıñ bäri qalay jasaldı? Olar tütikti qalay bwradı? Köşede me? Sodan soñ ayğaq zattan qalay qwtıldı, bärin paketke salıp, paketti jolqapşıqqa salıp, qaladağı qoqıs tastaytın orındı izdedi me?

Sosın kelesi swraq: Çarli Rouli tört aydan soñ jäşik pen qoqıs salğıştı qoparıp jürip ne tapqan? BAQ habarlauınşa, qorapta qwtı jatqan, bürikkişi bölek bolğan, sonı bwraymın dep qolın bılğap alğan Çarli öle jazdağan.

Eger adam öltiru üşin sol qwtını qoldansa, qılmıskerler bürikkişti ağıtıp alğan, “ätirdi” bastapqı qalpına keltirgen, tek sodan soñ ğana onı laqtırıp tastağan. U salu üşin qoldanılatın konteyner üşin bwl tım köp is-äreket. Öziñ de ulanıp qaluıñ ğajap emes.

Endi bir joramal boyınşa, qwtı ekeu bolğan, Çarli Rouli qosımşasın tapqan. Al paydalanılğan qwtını sol küyi tappağan.

Biraq qastandıq oqiğasınan soñ 4 ay ötti ğoy. Eger qwtını qarapayım qoqıs jäşigine tastasa, bayağıda alıp ketken bolar edi. Eger köşege, sayabaqqa tastasa, qorap sulanıp, tükke jaramay qalar edi, surette ol sol qalpı twr. Demek, ayğaqtı qayırımdılıq jäşigine tastauı äbden mümkin. Biraq ol zattar keyin älgindey qañğıbas adamdardıñ bolsın qolına tüsedi. Demek, kezdeysoq qwrbandar boladı.

Berezovka auılınan şıqqan Çepiga kädimgi qoqıs jäşigin qayırımdılıq maqsatında zat jinaytın jäşikpen şatastırıp alğanğa wqsaydı. Angliyada onday jäşikter köp jerde twradı, al Reseyde joq. GRU akademiyasında ol turalı aytpağan. Solayşa jäşikti şatastırğan.

Eger şataspay, ädeyi salğan bolsa, ol “torpeda” emes, terrorşı bolğanı. Himiyalıq qaruı bar qwtını laqtırıp ketu – terakt.

Tağı bir swraq: eger qayırımdılıq jäşigine tastasa, ondağı zattardı qanşa uaqıtta aladı? “Ätiri” bar qoraptıñ tört ay boyı jatuı mümkin be? Swraq köp, olarğa ağılşın sotınan jauap alarmız dep ümittenemin.

- Qarapayım adam älemde adam öltiruşiler tobı jüredi, esiktiñ twtqasına u jağıp ketedi, “Noviçok” uı bar qwtını köşege tastaydı degenge sene almaydı. Killlerlerge mwnday tapsırma birinşi ret berilmegen şığar?

- 2016 jılı şeteldik tölqwjat alğan “Boşirov” pen “Petrov” rasımen de älemniñ tükpir-tükpirin şarlağan. Las isti orındauşı bolğandıqtan adam öltiruge şıqqandarı qisındı, olardıñ jwmısı sonday.

Putindik Reseyde bwl killerler tobın rejimge qarsılardı öltiru üşin dayındamaydı. Bwl olarğa qosımşa jwmıs. Eñ bastısı – öz adamdarın baqılau, negizinen solardı öltiredi.

GRU qol bılğağan qılmıs türi köp. Şakro Molodoy GRU arqılı kürdterge qaru tasığan. Sovet zamanınan beri GRU siriyalıq esirtki baronı, Tayau Şığıstağı iri qaru satuşı Monzer äl-Kassarmen jwmıs istegen (qazir AQŞ-ta wzaq merzimdi türme jazasın ötep jatır). Äl-Kassar arqılı SSSR palestinalıqtardı qarumen qamtamasız etken.

Äl-Kassar köp jıl Ispaniyada, Marbel'ya kurortında twrğan. Putinniñ twsında GRU ekeuiniñ arasında jaña baylanıs ornağan – piterlik tanımal “avtoritet” Gena Petrov ta Marbel'yağa qonıs audarğan. Sol arqılı Iranğa qaru satqan.

“Avtoritet” Gena Petrov Anatoliy Serdyukovti Qorğanıs ministri jasağan adam (olar eski tanıstar, bir kezderi Gena Toliktiñ Piterdegi, Moris Tereza dañğılındağı jihaz dükenin “qamqorlığına” alğan).

1990 jıldardan bastap, SSSR qwlağan soñ GRU qaru ğana emes, esirtki satuğa da aralasqan. Soñğı şirek ğasırda Resey men şetelde GRU – is jüzinde iri narkokartel' dep birneşe ret jazdı, 1990 jıldardan bastap äskeri wşaqtarmen Auğanstannan geroin, Latın Amerikasınan kokain tasığan.

Iä, mwnıñ bärine arnayı qızmettiñ jwmısımen qatar jüretin konspirologiya dep qarauğa boladı. AQŞ-ta, mısalı, “Iran-kontras” dauı kezinde 1980 jıldarı jurnalister elge kokain äkeldi dep CRU-di ayıptağan. Sol kezde CRU qarjılandırğan Nikaragua köterilisşileri esirtki satadı (ol şındıq bolıp şıqtı), al CRU olardan üles aladı dep jazğanı mälim (resmi zertteu jürgizildi, biraq däleldenbedi).

GRU-diñ esirtki biznesi turalı derekterge konspirologiya retinde qarasa da boladı. Biraq Reseydegi soñğı esirtki dauı – Argentinadan elşilik jüginde kelgen kokaindı alayıq. Bayqasañız, onda kokaindı negizinen äskeri-ğarış küşter (ÄĞK) arqılı äkelgen. Jılına birneşe ret Argentina men Urugvayğa wşatın äskeri-kölik wşağımen tasığan.

Osı arnalardıñ bärin biznesmen keypine engen GRU polkovnigi basqarğan, ol qwrğan wyım “Latın Amerikasındağı orıs pravoslav mecenattarınıñ qoğamı” dep atalğan. Kokainnıñ özi öte taza, Boliviyadan alınğan şikizat bolıp şıqtı, Sinaloa karteliniñ zerthanasında dayın önimge aynalğan.

Endi elestetiñiz: qılmıstıq biznes, milliondağan qarjı aynalımı, kartel'derden kokain satıp alu kerek (köbine qaruğa ayırbastaydı), onı tasu üşin SİM, ÄĞK kelisimi kerek, wyımdasqan qılmıstıq topqa (WQT) tığu kerek (mecenattardıñ özderine bölşek saudamen satpaysıñ ğoy); tüsken aqşanı ortaq qazanğa qwyu kerek. Bwğan “beyresmi jippen” baylanğan qanşa adam qatısadı? Olardı qalay tizgindep wstau kerek? Al onıñ amalı bar. Eger birdeñe bola qalsa – “Petrov” pen “Boşirovti” jiberedi.

“Torpeda-çepigalar” – wyımdasqan qılmıstıq toptağı tärtip pen subordinaciyasınıñ kepili, GRU (jañaşa GU dep ataydı) men putindik arnayı qızmettiñ bäri sonday. Osınday toqmeyilsigen mafiya memleketpiz.

- “Petrov” pen “Boşirov” Angliyada özderin tım jaybaraqat wstağan tärizdi. Solsberidi şarlağan “turisterdiñ” tañqalarlıq qamsızdığın bwğan deyin bolğan sayasi adam öltiru oqiğalarınan reseylik arnayı qızmettiñ “sudan taza şıqqanımen” baylanıstıruğa bola ma? 2015 jılı Stambulda öltirilgen Abdulvahid Edilgerievtiñ qazası eske tüsedi, oğan Çepiganıñ aralasuı mümkin desedi. Putin rejimine qarsılardı öltiru turalı basqa da derekter bar. Nelikten Litvinenkonıñ öliminen olar sabaq almadı? Osınday arsızdıq pen öş aludıñ ersi ädisin qalay tüsindiruge boladı?

- 2015 jılı Stambuldağı adam ölimine kelsek, türikter qızbalıqqa salınıp ketti, olardıñ küdiktisi “Boşirovqa” müldem wqsamaydı.

“Petrov” pen “Boşirovtıñ” Solsberide “qamsız” jürgenine kelsek, himiyalıq qaru sanatına kiretin udı esik twtqasına jağıp twrıp, öziñ ulanıp qalmau üşin öte saq, dayındıqtan ötken maman boluıñ kerek. Sondıqtan olar qamsız boldı deuge kelmes.

Olardı tanıp qoyğanı, adam öltirudiñ sonday ädisin tañdağanı (jüz payız kepildigi joq, bögde adamdar üşin qauipti), oylap tapqan añızdarı men jasandı qwjattardıñ tükke jaramay qaluı – osı operaciyanı josparlağandarğa qoyatın saual. Arsızdıq tanıtqan – Kreml' men GRU bas keñsesinde otırğandar.

Ärine, osınday jolmen adam öltiruge rwqsat beru (onı joğarıda şeşetini jüz payız anıq) – bwğan deyingi ister üşin jazasızdıqtıñ saldarı. 12 jıl bwrın Litvinenko üşin, “Poloniy” üşin sankciya engizu kerek edi. Sonda “Noviçok” bolmas edi.

- Tıñşılıq taqırıbına qatıstı soñğı jañalıq: GRU qızmetkerleri Mäskeude bir mekenjayda toppen tirkeledi eken, özderiniñ ştab-päterinen Şeremet'ev äuejayına deyingi saparı turalı qağazdı alıp jüredi, tanısu saytında öz suretimen profil' aşadı, t.b. Käsibilerdiñ isine wqsamaydı, komediyalıq fil'mniñ syujeti siyaqtı. Bwğan tañ qalmaysız ba?

- Iä, tañqalarlıq jağday. GRU oficeri Aleksey Morenec, säuirde Himiyalıq qaruğa tıyım salu jönindegi halıqaralıq wyımnıñ ğimaratındağı Wi-Fi jelisin bwzuğa baradı… Skripal' isine qatıstı soñğı jañalıqtardı qattı bilgisi kelgen ğoy. Ğimarattıñ qasında twrıp, antennasın üyge bağıttayğan, oğan kürte jauıp qoyğan. Wstağan kezde odan Mäskeudegi GRU äskeri böliminen Şeremet'evo äuejayına deyin aparğan taksidiñ tübirtegi tabılğan.

Ştirlic turalı anekdottağı siyaqtı, artında süyretilgen paraşyutı ğana joq. Ekinşi jağınan, sol Morenec Klintonnıñ elektrondı poştası men AQŞ demokratiyalıq partiyası serverin bwzğan. Bwzıp qoymay, keyin älgi hattardı internetke salıp, Tramptı saylauğa kömektesken. Mwnı komediya deu qiın.

Konspiraciya kezinde esuastıq körinetin sätsizdikterge tap bolu – GRU-diñ basındağı jağday ğana emse. 2010 jılı Skripal'di Amerikadağı reseylik sırtqı barlau qızmetiniñ (SVR) jasırın agentterine ayırbastağanı esiñizde me? Olardı Mäskeudegi SVR ortalıq apparatınıñ bir polkovnigi wstap bergen. Ol jerde Kanada azamatı, eki balanıñ anası, jıljımaytın mülik jönindegi agent Treysi Foli degen bolğan. Şın mäninde ol adam – Tomskide tuıp-ösken polkovnik Elena Vavilova. Onı 2001 jıldan bastap añdığan, bank wyaşığın özine aytpay tintken. Polkovnik hanım ol jerge qız kezindegi suretteriniñ negativterin saqtaptı.

Oğan qarap surettiñ qayda tüsirilgenin anıqtau mümkin bolmadı. Taspada öndiruşi firmanıñ atauı jazılmağan, biraq bir negativten tapqan. AQŞ federaldıq tergeu byurosı agentteri “Kanada tumasınıñ” jas kezinde Qazan qalasındağı Eñbek Qızıl Tu ordendi “Tasma” öndiristik birlestiginiñ taspasına suretke tüskenin körip, tañ-tamaşa qalğan. Bwl wsaq-tüyek siyaqtı bop köriner, biraq jasırın agent barınşa konspiraciya saqtauı kerek. Polkovnik Vavilova men küyeuiniñ bağına oray, olardı twtqındağan kezde Resey türmesinde Skripal' men tağı bir-eki tıñşı otırdı, solayşa olardı ayırbastap aldı.

- Vladimir Putin jaqında Skripal' isi – nazar audaruğa twrmaytın mayda-şüyde is dep mälimdedi. Biraq bizdiñ jüye igere almay jatqan ülken dağdarıs bar siyaqtı. Bwl Litvinenko isinen de auqımdı dep oylamaysız ba?

- Iä, solay. Jağday baqılaudan şığıp ketti. Bwl Litvinenko isinen äldeqayda eleuli, oğan Putinniñ is-äreketi dälel. Barlıq arnayı qızmettiñ mült ketetin kezderi boladı. Mısalı, 1997 jılı “Mossad” Iordaniyada “Hamas” kösemi Halid Maşaldı öltirmek boldı. Eki agent onı “Hamas” keñsesi aldındağı köşede añdıp twrıp, qwlağına u şaşqan. Ärine, “Noviçok” emes, morfiydiñ bir balaması, odan esirtkini şekten tıs qoldanğan siyaqtı äser tuadı.

Maşal' birden köz jwmbay komağa tüsken, al killerler ketip ülgermey, qolğa tüsip qalğan. Netan'yahu (öltiruge tapsırıs bergen) twtqındalğan agentterdiñ ornına “Hamas” belsendilerin türmeden şığardı, oğan qosa Maşal' esin jiyuı üşin uğa qarsı däri (antidot) bergen.

1997 jılı Izrail' biligi de qazirgi Putinniñ küyin keşti: qatelik kesirinen arnayı qızmetke qoğamğa operaciyanıñ män-jayın tüsindiruge tura kelgen.

Ol kezde mült ketken agentterdi “tazalau böliminde isteytin adamdar”, fitnes industriyası salasında jürgen gotikalıq geyler dep betaldı sandıraqtağan joq. “Iä, biz Hamas kösemin öltirmek boldıq, sebebi olterrorşı” dep şındıqtı moyındağan. “Osı jolı bwtqa jiberdik, biraq tüzelemiz” degenge keltirdi.

Reseydiñ probleması – Putin şındıqtı ayta almaydı. GRU-diñ jañsaq basqanın bäri körip otır, biraq onı moyındasa, “Skripal'di ne üşin öltirmek boldı?” degen swraq tuadı. Ol Putinge nesimen kedergi keltirdi? Putin men onıñ arnayı qızmetiniñ qanday qwpiya isterin zerttep, batıs barlauı men özge de tapsırıs beruşilerge qanday keñester bergen?

Batıs baspasöz qwraldarınıñ jazuınşa, Skripal' Reseydiñ AQŞ saylauına kilikkeni turalı jäne Putinniñ “Trampnaş” operaciyasın bwzğan “Stil isin” jazuğa qatısqan desedi. Skripal' batıstağı tapsırıs beruşilerge Patruşev pen onıñ 1990 jıldardağı qılmıstıq isi turalı isti jazıp, satqan degen boljam bar. Ol orıs mafiyası turalı isti zertteuge qatıstı ispandarğa keñes beripti-mıs, onıñ işinde Peterburg banditteri sanalatın Putinniñ dostarı bar eken (Tambovtıq-malışevtik wyımdasqan qılmıstıq top).

Qazirgi kezde Skripal'di ulau sebebine qatıstı osınday boljamdar bar. Älbette, Resey biligi ol turalı aytuğa dayın emes. Sondıqtan Putinniñ Skripal' isi turalı jwmğan auzın aşpağanı dwrıs edi.

- Kreml'diñ qwpiya operaciyasın äşkereleu turalı kün sayın jaña derek şığadı. Solardıñ işinde bolaşağı zorı qaysı dep oylaysız?

- Mısalı, BWW deregi boyınşa, basqa opiattardı esepke almağanda bir jılda Resey arqılı şamamen 90 tonna auğan geroini ötedi. Bwl – milliardtağan dollar aqşa. Putin bilik etken jıldarda tranzit sağat tärizdi jwmıs istep twr. Oğan qosa kokain, kolumbiyalıq barter bar ğoy – ol jaqqa kartel'der men esirtki satatın köterilisşilerge qaru jiberedi, olardan kokain aladı.

But pen YAroşenko sol üşin qamauda otır. Osınıñ bäri Resey arqılı, onıñ şekten tıs ortalıqqa bağınğan bilik jüyesi arqılı ötse, demek bireu bärine qalqan bolıp otır. Putinniñ esirtki tranzitine qatıstı baylanıstarıPeterburg banditteri zamanınan bastau aladı (Litvinenko isi boyınşa tergeu, “SPAG” firmasınıñ isi).

Mafiya äleminde qabıldanğan dästürge say aqşanı ortaq qazanğa (“obşak”) qwyadı. Ol jerde eki ülesker bar: Putinniñ özi jäne “pacandar” (arnayı qızmettegiler). Birinşi qazan (“obşak”) – VVP özi men jaqın mañı, bärine belgili piterlik “şobla” (“Ozero” seriktestigi, violonçelister, Rotenbergter). Ekinşi qazandı – Patruşev baqılap otır, eldegi iri wyımdasqan qılmıstıq toptardan tüsken, esirtki tranzitinen, FSB ökilderiniñ bizneske qorğan boluınan tüsken payda – sonıñ bäri sol jaqqa ketedi.

Ol jerde bäri jasırın, jabıq, tek oqta-tekte qanday da bir dau kezinde äldebir polkovniktiñ qwnı 124 million dollar twratın päteri bar ekenin körip qalasız. Nemese Kerimov Lazur jağalauınan villalardı toptap satıp alu üşin milliard euronı jeke wşağına salıp aparadı. Osınşama aqşa ağını, jer astı patşalığı rejimi – zertteudiñ eñ bastı bağıtı. Qazir Skripal' osı ispen aynalısqan dep jazıp jatır, mısalı, ol Patruşev isi boyınşa jwmıs istegen delinedi.

- Mark Urban “Skripal' isi” degen kitabında onı sovettik zeynetker retinde sipattaydı, küni boyı reseylik telearnalardı körip, Putindi qoldağanday äser qaldıradı.

- Şeberlik eşqayda ketpeydi. Käri tıñşı Skripal' bayğws jurnalistiñ miın aynaldırıp jibergen.

Tipti Skripal' keş boyı sıra işip, reseylik “Birinşi arnanı” körip, “Krımnaş!”, “Putinge madaq!” dep ayğaylasa da, britan barlau qızmeti sıylağan üyde otırdı ğoy. Kem degende NATO-lıq tört barlauğa keñesşi boldı, oğan qosa Londondağı “Orbis” jeke barlau firmasına jwmıs istedi. “Orbisti” Mi-6 orıs böliminiñ bwrınğı basşısı jäne Skripal' GRU-dağı jansız bolğan kezde onıñ kuratorı bolğan Kristofer Stil qwrğan.

Stildiñ firması türli qwrılımdardıñ tapsırısımen (onıñ işinde FBR de bar) Reseydegi mafiya men jemqorlıqqa qatıstı özekti mäselelerdi zerttedi. Sonday-aq, Reseydiñ 2016 jılğı AQŞ prezidenti saylauına aralasqanı turalı “Tramp isin” (“Stil isi”) jariyaladı.

Bwl isten soñ AQŞ-ta arnayı prokuror Robert Myuller tergeu bastadı. Al Tramptıñ el işinde probleması köbeyip, sankciyanı aluğa mwrşası kelmedi, Kreml' bolsa soğan qattı ümit artqan edi. “Stil isin” jazuğa Skripal' de qatıstı.

Al siz onı “kädimgi sovettik zeynetker” deysiz. Ol arnayı qızmettiñ jahandıq küresine qatısqan adam. Sol üşin de odan öş almaq boldı.

- Siz aytqan bir nwsqa boyınşa, Skripal' şınımen de Ispaniyadağı orıs mafiyasın äşkereleuge kömektesken. Skripal' mañızdı derekti bilgen be, ispandarğa qatıstı oqiğa reseylik rejimge qauip töndire me?

- 1990 jıldarı Skripal' Ispaniyada äskeri attaşe (GRU rezidenti) bolğan kezde ol jaqqa piterlik banditter tobımen köşe bastağan. Piterden qılmıstıq aqşa da sonda audarıldı. Mısalı, “20-trest isi” bar. Putin özi aralasqan qılmıstıq is – “20-trest” firması arqılı Sobçak ekeui qala meriyasınıñ byudjettik qarjısın wrlap, onı Ispaniyağa jibergen. Skripal' ol turalı bildi me? Onda onı türmede otırğanda öltirip tastar edi.

“20-trest” isi men oğan qatıstı Sobçak isin Putin bilikke kelgende japtı, tergeuşini organnan quıp jiberdi. Biraq Ispaniyanıñ özinde reseylik banditterge qarsı köptegen şulı is köterildi, onıñ işinde Putinniñ jaqın dostarı bar: “Osa” operaciyası (2005–2006 j., Şakro Molodoy), “Troyka” operaciyası (2008 j., Gena Petrov jäne piterlik tambovtıq-malışevtıq WQT), tagandıq WQT-na qarsı operaciya (2012 j.). Tagandıq banditterdiñ serkesi… Federaciya keñesiniñ vice-spikeri Torşin bolıp şıqtı. Basqa da operaciyalar bolğan, onıñ qaysısına Skripal'diñ qatısqanın bilmeymiz. Qorıtındı jasauğa aqparat az.

Skripal'diñ orıs mafiyasına qarsı ispandarğa kömekteskeni turalı derek 2018 jılı qırküyektiñ 6-sı küni “N'yu-York Tayms” gazetine şıqtı ğoy deymin. Onda istiñ anıq-qanığı aytılmaydı, äldebir ispan barlau oficeriniñ sözine silteme jasap, “soñğı jıldarı” Skripal'diñ eldegi orıs wyımdasqan qılmıstıq toptarına qatıstı isti zertteuge kömekteskenin jazadı.

Qanday is ekeni aytılmağan. Mümkin ol piterlik banditterge qarsı “Troyka” operaciyası şığar. Bwl is 2008 jıldan 2018 jılğa deyin on jılğa sozıldı, jaqında ğana bitti. Bastı twlğalar – Putinniñ peterburgtik eki dosı Il'ya Traber (“Antikvar”) men Gennadiy Petrov (“Gena Petrov”).

Traber men Petrov, şın mäninde, bwl tergeuden qattı japa şekken joq. Interpoldıñ izdeu tizimine kirse de, uaqıtında Reseyge kelip tığılıp ülgerdi. Putin bilikte otırğanda olarğa eşkim timeydi. Eger olar Ispaniyanıñ sot zalında otırsa, Putin üşin ol qauipti bolar edi. Olar tım köp biledi.

Sondıqtan Skripal'di ispandarğa keñes bergeni üşin öltirmek boldı dep oylamaymın. “Stil isi” üşin közin qwrtpaq boluı mümkin. Putin oğan qattı ızalanıp, 2017 jılı qañtardıñ 17-si küni osı istiñ avtorların “moral'dıq şekteudi bilmeytin adamdar, jezökşeden de jaman” dep ayıptadı ğoy. Aytatın jöni bar, ol Trampqa sonşa ümit artqan edi.

- KGB-nıñ bwrınğı oficeri Boris Karpiçkov YUliya Skripal'di kezdeysoq ulağan joq, Mäskeu äkesiniñ de, qızınıñ da közin qwrtpaq boldı deydi. Oğan ne deysiz?

- Bwl nwsqanı oqıdım. Onıñ aytuınşa, YUliya Skripal' men onıñ Mäskeudegi derekközderi arasında baylanıs ornatqan. “Stil isine” qarasaq, Mäskeude aqılı aqparat beruşileri bolğanın bayqaymız. Tramp “ol turalı äşkereleytin materialdar jinau üşin 12 million dollar jwmsağanın” jazğan edi. Jwmsasa jwmsağan şığar, biraq aqparat beruşi YUliya bolğanına kümänim bar.

Ol äşeyin äkesine keldi dep oylaymın. Onı añdıp jürdi, 2018 jılı naurızdıñ 3-i men 4-i küni Skripal'diñ üyde bolatının bildi, killerler tezdetip bilet alıp, jolğa şıqtı. Eger qızımen birge öltirmek bolsa, bwl qorqıtıp-ürkitu akciyası – elden qaşqandar men sayasi emigranttarğa “tuıstarıñmen birge ölesiñder, bizge bäribir” degen belgi.

- Oleg Kaşin birde “GRU agentterin äşkerelep, şeteldik arnayı qızmetke kömektesu – adamgerşilikke jat äreket, onıñ saldarınan memleket qauipsizdikke milliondağan qarjı saladı” dep jazğan edi. Siz oğan ne deysiz?

- Käsibi jurnalist üşin bwl oğaştau wstanım eken. Onıñ mindeti – qoğamğa älemde bolıp jatqan jağday turalı aqparat beru. Memlekettik nasihat maşinası jwmıs isteytin, sanalı türde ötirik pen jalğan aqparat taratatın Resey üşin bwl öte mañızdı.

Onıñ üstine, Resey biligi Skripal' isine qatısı barın teristeydi. Onıñ bäri “britandıq arnayı qızmettiñ arandatuı” deydi. Olay bolsa, “britandıq arnayı qızmetti” qazbalaudan nege qorqu kerek? Älde stalindik prokuror Rudenko aytqanday: “Tergeudegi eñ mañızdısı – öz adamdarıñdı äşkerelep almau” ma?

(Dmitriy Volçektiñ swhbatı orıs tilinen audarıldı.)

Azattıq radiosı