كەيىنگى كۇندەرى الەۋمەتتىك جەلىدە رەسەيلىك اۋىر اسكەري تەحنيكا تيەلگەن پويىزداردىڭ بىرنەشە ۆيدەوسى تارادى. ءتۇرلى اقپارات كوزدەرى پويىزداردىڭ سىبىردەن ۋكراينامەن شەكارالاس اۋداندارعا بارا جاتقانىن ايتادى. ال رەسەي باقىلاۋىنداعى قىرىم كوپىرى قىسقا ۋاقىتقا جابىلىپ قالعان. بۇل دا قارۋ-جاراق تاسىمالىنا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن.

رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك تەلەارنالارى بولسا، ۋكراينا مەن رەسەيدىڭ قولداۋىنا يە سەپاراتيستىك كۇشتەردىڭ شارتتى شەكاراسىندا ارتيللەريالىق اتىس بولىپ جاتىر دەگەن ۇرەيلى اقپار تاراتۋمەن الەك.

مۇنىڭ ءبارى ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى “قىرعي-قاباق” سوعىس كەسكىلەسكەن شايقاسقا اينالادى دەگەندى بىلدىرە مە؟

ازاتتىق ماسەلەنىڭ جاي-جاپسارىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ۋكراينا-رەسەي تەكەتىرەسىنە قاتىستى التى نەگىزگى سۇراققا جاۋاپ ۇسىنىپ وتىر.

ۋكراينانىڭ شىعىسىندا ونسىز دا سوعىس بولىپ جاتقان جوق پا؟

ءيا. ۋكراينانىڭ شىعىسىندا ورنالاسقان دونباسس ايماعىنداعى قاقتىعىس جەتى جىل بۇرىن ءدال وسى ايدا باستالعان. ۇرىستى توقتاتۋ تۋرالى كوپ كەلىسىم جاسالعانىنا قاراماستان، دونباستاعى قاقتىعىس توقتاعان جوق. بۇۇ-نىڭ دەرەگىنشە، 2014 جىلدىڭ ساۋىرىنەن بەرى 13 مىڭنان استام ادام قازا تاۋىپ، ءبىر ميلليونعا جۋىق حالىق ءۇيىن تاستاپ كوشۋگە ءماجبۇر بولعان.

سوڭعى ءىرى قاقتىعىستاردىڭ ءبىرى 2017 جىلى قاڭتاردا اۆدەەۆكا قالاسىندا بولعان. بىراق سنايپەر مەن مينومەتتان اتىلعان وق داۋىسى كۇندەلىكتى ەستىلىپ تۇرادى. كەيىنگى ايلاردا كوپ ادام شىعىنىنا اكەلگەن ۇرىستاردىڭ ءبىرى 26 ناۋرىزدا دونەتسكىنىڭ سولتۇستىگىندەگى شۋما اۋدانىندا وتكەن.

وتكەن ايدا ۋكراينالىق شەنەۋنىك 2020 جىلدىڭ شىلدەسىنەن بەرى ۋكراينا اسكەرىندە 45 جاۋىنگەر قازا تاۋىپ، 320 ادام جارالانعانىن حابارلادى.

ناۋرىزدىڭ سوڭىنان باستاپ رەسەي اسكەرىنىڭ ۋكراينا مەن 2014 جىلى ناۋرىزدا ءوزى جاۋلاپ العان قىرىم شەكاراسىنا جاقىنداي تۇسكەنى بايقالادى.

بۇل باتىس ەلدەرىن الاڭداتىپ وتىر.

اسكەري تەحنيكانى شەكاراعا اپارۋدىڭ قاجەتى قانشا؟

كەيىنگى ەكى اپتادا رەسەي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ۋكراينا شەكاراسى مەن وعان جاقىن ماڭداعى اۋداندارعا جانە قىرىم تەرريتورياسىنا قاراي قوزعالعانىن راستايتىن فوتو، ۆيدەوايعاقتار جانە وزگە دە دەرەكتەر تارادى.

سۋرەتتەردىڭ قاي جەردە تۇسىرىلگەنىن انىقتاپ، كرەمل بولماسا دا، رەسەي اسكەرىنىڭ نيەتىن ءبىلۋ ءۇشىن بۇل اقپارات اشىق دەرەككوزدەرمەن جۇمىس ىستەيتىن زەرتتەۋشىلەر، جۋرناليستەر جانە باسقا دا تۇلعالارعا جىبەرىلدى.

رەسەي مۇنى اسكەري قۋاتىن كورسەتىپ، كيەۆتى قورقىتىپ، باتىس ەلدەرىنە “قاجەت بولسا، ۋكرايناعا از ۋاقىتتىڭ ىشىندە باسىپ كىرە الامىن” دەگەن بەلگى بەرۋ ءۇشىن جاساپ وتىر دەگەن بولجام ءجيى ايتىلادى.

ماسكەۋدەگى كارنەگي ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى ماكسيم سامورۋكوۆ 5 ساۋىردە جاريالاعان ماقالاسىندا “رەسەي ءوز اسكەرىنىڭ ۋكراينا شەكاراسى مەن قىرىمعا جاقىنداعانىن اشىق كورسەتۋ ارقىلى كورشى مەملەكەتتى اياق استىنان شابۋىلداپ، قاپىدا قالدىرۋدى ەمەس، قوقان-لوقى كورسەتۋدى كوزدەپ وتىرعانىن دالەلدەدى” دەپ جازدى.

جاعدايدى باقىلاپ وتىرعان ماماندار رەسەي اسكەرى بۇرىن دا تۇراقتى اسكەري جاتتىعۋلار كەزىندە كوشىپ-قونىپ جۇرگەنىن، بىراق ەشقانداي ەلگە باسىپ كىرمەگەنىن ايتادى. كەي ساراپشى اسكەردىڭ بۇل جولعى قوزعالىسىنىڭ اسكەري دايىندىقتارعا قاتىسى جوق دەپ ەسەپتەيدى.

رەسەي نە دەيدى؟

رەسەي بۇل ماسەلەگە جونىندە ناقتى مالىمدەمە جاساعان جوق. وتكەن اپتادا كرەملدىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ جۋرناليستەردىڭ رەسەي اسكەرىنىڭ ۋكراينا شەكاراسىنا جاقىنداۋى تۋرالى سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتىپ، “الاڭداۋعا سەبەپ جوق. كۇش قۇرىلىمدارىنىڭ شەكاراداعى قوزعالىسى – رەسەيدىڭ ىشكى ماسەلەسى” دەگەن.

بىراق قىرىم رەسەيدىڭ ىشكى ماسەلەسى دەگەندى كيەۆ تە، باتىس ەلدەرى دە، ءتىپتى الەمنىڭ باسىم بولىگى مويىندامايدى. ولار ماسكەۋدىڭ قارا تەڭىزدەگى تۇبەكتى يەلەنۋگە قۇقىعى جوق دەپ ەسەپتەيدى.

دونباسس پەن سولتۇستىك كاۆكاز شەكاراسىنا جاقىن ورنالاسقان اۋداندارعا جاۋاپتى وڭتۇستىك اسكەري وكرۋگ اسكەردىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ ءۇشىن 29 ناۋرىز بەن 30 ءساۋىر ارالىعىندا ونداعان جاتتىعۋ وتكىزەتىنىن حابارلادى. بۇل وكرۋگ رەسەيدىڭ قىرىمداعى اسكەري قۇرىلىمىنىڭ دا جۇمىسىن قاداعالايدى.

بىرنەشە كۇن بۇرىن رەسەيدىڭ قورعانىس ءمينيسترى ماسەلەنى ودان ءارى ۋشىقتىردى. 25 ناۋرىزدا سەرگەي شويگۋ ەلدىڭ سولتۇستىك-باتىسىنداعى پسكوۆ قالاسىندا ورنالاسقان 56-دەسانتتىق شابۋىل جاساعى قايتا قۇرىلىپ، قىرىمداعى فەودوسيا پورتىنا جىبەرىلەتىنىن ايتتى. كەرچەنسكي بۇعازىنداعى كوپىردىڭ جابىلۋى اسكەري تەحنيكا تاسىمالداۋمەن بايلانىستى دەگەن اقپارات بار.

رەسەي قاتىساتىن كولەمدى اسكەري دايىندىقتاردىڭ بۇرىننان وتكىزىپ جۇرگەنىمەن، ساراپشىلار قارۋ-جاراق تاسىمال ادەتتەگىدەن اۋقىمدى دەيدى.

6 cاۋىردە شويگۋ ەلدەگى بارلىق اسكەري وكرۋگتە كەڭ كولەمدى اسكەري جاتتىعۋلار باستالعانىن ايتتى.

وق اتۋ توقتادى ما؟

ۋكراينانىڭ شىعىسىندا ءجيى بۇزىلاتىن وق اتپاۋ تۋرالى كەلىسىم مينسك شارتىنان باستالعان. قوس بولىمنەن تۇراتىن كەلىسىمنىڭ ەكىنشىسىنە 2015 جىلى اقپاندا قول قويىلدى. قول قويۋشىلار قاتارىندا ۋكراينا، رەسەي جانە ۋكراينانىڭ جىكشىل وبلىستارى دونەتسك پەن لۋگانسك، ەۋروپا قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى بولدى.

ودان بولەك، قاقتىعىستى توقتاتۋعا مۇددەلى رەسەي، ۋكراينا، فرانتسيا جانە گەرمانيا وكىلدەرىنەن تۇراتىن نورمانديا فورماتى بار. بىراق بۇل توپتىڭ ماقساتى ورىندالعان جوق. وعان رەسەيدىڭ ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى سەپاراتيستەردى قارجىلاندىرۋى، ۋكراينانىڭ ىشكى ساياساتى، فرانتسيا مەن گەرمانيانىڭ ماسكەۋگە قارسى تۇرىپ، كيەۆتى قولداۋعا كەلگەندە ءبىر شەشىمگە كەلە الماۋى سياقتى بىرنەشە فاكتور اسەر ەتكەن.

گەرمانيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 3 ساۋىردە جاريالاعان مالىمدەمەسىندە قازىرگى شيەلەنىستە سابىر ساقتاۋ كەرەگىن ەسكەرتىپ، بۇل ۇندەۋىن بارلىق تاراپقا ارناعان.

بۇل مالىمدەمە بىرقاتار رەسمي تۇلعانىڭ سىنىنا ۇشىرادى. ولار رەسەي اسكەرىنىڭ شەكاراعا جاقىنداپ، قاۋىپ ءتوندىرۋىن ۋكراينانىڭ دونباستاعى قورعانىس امالدارىنا تەڭەستىرۋگە بولمايتىنىن ايتىپ، نارازىلىق بىلدىرگەن (7 ساۋىردەگى دەرەك بويىنشا، ۋكراينانىڭ قارۋ-جاراعىن جاپپاي باسقا جاققا تاسىمالداپ جاتقانىن راستايتىن اقپارات جوق. رەسەيدىڭ قىرىمداعى ارەكەتىمەن سالىستىرعاندا، ۋكرايناداعى كەز كەلگەن اسكەري قيمىلى شەكارا ىشىندە عانا ءجۇرىپ جاتىر).

ەۋروپا وداعى ۋكراينانى قولدادى. وداقتىڭ جەتەكشى ديپلوماتى جوزەپ بوررەل قاڭتاردا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ماسكەۋمەن قارىم-قاتىناسىن نىعايتۋ ءۇشىن رەسەيگە بارىپ، قورلانىپ قايتقان. وسىدان سوڭ ساراپشىلار “بۇل ماسەلەگە كەلگەندە ەۋرووداقتىڭ رەسەيگە ىقپال ەتۋ تەتىگى از” دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن.

رەسەي جونىندەگى ساراپشى مارك گالەوتتي ءوز كىتابىندا “ماسكەۋ باتىسقا “ۋكراينانى ءسوز جۇزىندە قولداۋدى جالعاستىرا بەرسەڭدەر، ءسوزدى ىسكە اينالدىرۋعا ءماجبۇر بولاسىڭدار” دەگەندى تۇسىندىرگىسى كەلەتىن سياقتى. ال كرەمل ەۋروپا ىسكە كوشۋگە قۇلىقتى ەمەس دەپ ويلايدى” دەپ جازادى.

اقش-تىڭ قاتىسى قانشا?

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، رەسەي قيمىلدارىنىڭ ۋاقىتى مەن اۋقىمى ماسكەۋدىڭ اقش پەن ونىڭ جاڭا سايلانعان پرەزيدەنتى دجو بايدەندى سىناپ كورگىسى كەلەتىنىن ءبىلدىرۋى مۇمكىن. بايدەن ۆيتسە-پرەزيدەنت كەزىندە ۋكراينانىڭ بەرىك قولداۋشىلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە تانىلعان.

رەسەي قىرىمدى اننەكسيالاعاننان كەيىن ۆاشينگتون ماسكەۋدى سانكتسيانىڭ قىسپاعىنا الدى. كەيىنگى جىلدارى اقش رەسەيگە جىلى قاباق تانىتقانداي بولعانىمەن، بايدەنگە دەيىنگى پرەزيدەنت دونالد ترامپ ماسكەۋگە قارسى سانكتسيالاردى كۇشىندە قالدىرعان.

بايدەن اكىمشىلىگى رەسەيگە قاتىستى الدەقايدا قاتاڭ ساياسات ۇستانىپ وتىر: جاڭا پرەزيدەنت قىزمەتىنە كىرىسكەلى قوس مەملەكەتتىڭ قارىم-قاتىناسىن قايتا قاراۋ نەمەسە نىعايتۋ ماسەلەسى قارالمايتىنى بىرنەشە رەت ايتىلعان.

اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ وكىلى نەد پرايس 5 ساۋىردە “رەسەيدەن بۇل ارانداتۋعا تۇسىنىكتەمە بەرۋدى سۇرادىق. باستىسى، ۋكراينالىق ارىپتەستەرىمىزدى قولداپ، ولاردى سابىرعا شاقىراتىن حابارلاما جىبەردىك” دەدى.

اقش-تاعى جاڭا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى رەسەيلىك وپپوزيتسيونەر الەكسەي ناۆالنىي جۇيكە جۇيەسىن زاقىمدايتىن “نوۆيچوكپەن” ۋلانىپ، بايدەننىڭ انت بەرۋ راسىمىنەن ءۇش كۇن بۇرىن گەرمانيادان رەسەيگە ورالعان كەزدە بىردەن تۇتقىندالعاننان كەيىن ماسكەۋگە قارسى ەكونوميكالىق سانكتسيالار سالعان.

بايدەن اكىمشىلىگى رەسەيدىڭ بارلاۋ قىزمەتىن اقش ۇكىمەتىنىڭ كومپيۋتەرلەرىنە كيبەرشابۋىل جاسادى دەپ كىنالاپ، ماسكەۋدى بۇل ءۇشىن جاۋاپ الامىز دەپ قورقىتقان. بىراق جاڭا پرەزيدەنت رەسەيگە قارسى ناقتى قانداي شارالار قولداناتىنىن اشىپ ايتپادى.

2 cاۋىردە دجو بايدەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكيمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، كيەۆتى تولىقتاي قولدايتىنىن بىلدىرگەن. بۇل قوڭىراۋدان بۇرىن اقش پەن ۋكراينانىڭ قورعانىس مينيسترلىگى مەن قارۋلى كۇشتەرىنىڭ شەندى وكىلدەرى سويلەسكەن.

ەۋرووداق ۋكرايناعا جاقسى جۇمىس ىستەيتىن، جەمقورلىقتان تازا ۇكىمەت قۇرۋ ءۇشىن جۇزدەگەن ميلليون ەۋرو اقشا بەرسە، اقش ۋكراينا اسكەرىن دايىندىقتان وتكىزىپ، تانكىگە قارسى زىمىران، قارسى تاراپتىڭ قارۋ-جاراعىن انىقتايتىن رادار جانە تۇندە كورۋگە ارنالعان كوزىلدىرىك سياقتى قۇرىلعىلارمەن قامتاماسىز ەتكەن.

1 ناۋرىزدا اقش-تىڭ قورعانىس مينيسترلىگى ۋكرايناعا 125 ميلليون دوللار كولەمىندە كومەك بەرگەن. بۇل جولى ۋكراينا اسكەرىنە ارتيللەرياعا قارسى رادارلار مەن تاكتيكالىق قۇرالداردىڭ كومەگىمەن ۇشۋ، باسقارۋ جانە باقىلاۋ قابىلەتىن جاقسارتۋ، قالىپتاسقان جاعداي تۋرالى اقپارات الۋدى كۇشەيتۋ، سپۋتنيكتەن تۇسىرىلگەن سۋرەتتەردى تالداۋ، اسكەري ەۆاكۋاتسيا جانە جارالانعان جاۋىنگەرلەرگە مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ مۇمكىندىگىن ارتتىراتىن قۇرىلعىلار جىبەرىلگەن.

كرەمل ۋكراينانىڭ ناتو-عا قوسىلۋىنا تۇبەگەيلى قارسى. جۋىق اراداى كيەۆتىڭ اسكەري وداققا كىرۋى ەكىتالاي بولعانىمەن، زەلەنسكي بۇل ماسەلەگە قاتىستى اشىق مالىمدەمەلەر جاساپ ۇلگەردى.

زەلەنسكي ناتو-نىڭ باس حاتشىسىمەن سويلەسكەننەن كەيىن Twitter پاراقشاسىنا “اسكەردى جانە قورعانىس سەكتورىن رەفورمادان وتكىزگىمىز كەلەدى. بىراق رەسەيدى توقتاتۋعا ءبىر عانا رەفورما جەتكىلىكسىز. دونباستاعى سوعىستى توقتاتۋدىڭ جالعىز جولى – ناتو” دەپ جازدى.

رەسەيگە باسىمدىق بەرەتىن قادام قانداي بولماق؟

كيەۆ، ۆاشينگتون مەن باتىس ەلدەرى “كرەمل بىرنەشە ءىرى اسكەري جاتتىعۋ وتكىزىپ، كۇش قۇرىلىمدارىن ارى-بەرى كوشىرۋمەن عانا شەكتەلە مە؟” دەگەن سۇراققا ناقتى جاۋاپ تابا الماي وتىر.

بۇل ءۇشىن رەسەيدىڭ اينالاسىنداعى باسقا قاقتىعىستارعا قانداي رەاكتسيا ءبىلدىرىپ وتىرعانىنا كوز جۇگىرتىپ كورۋگە بولادى. سوۆەت وداعى تاراعاننان كەيىن گرۋزيادان بولىنگەن ابحازيا مەن وڭتۇستىك وسەتيا، مولدوۆانىڭ پريدنەستروۆە ايماعى سياقتى اۋماقتاردا بۇرىن “ۋاقىتشا توقتاتىلعان كيكىلجىڭدەر” قايتا ءورشىدى.

رەسەي كۇشتەرى بۇل قاقتىعىستاردىڭ بارىنە نە بىتىمگەر، نە كادىمگى اسكەر رەتىندە قاتىسقان. بىراق رەسەي اسكەر كىرگىزەردە بۇۇ نەمەسە ەقىۇ-دان رۇقسات الماعاندىقتان، قاقتىعىس ايماعىنداعى جاعدايدى ءوز پايداسىنا شەشۋ ءۇشىن تۇراقسىزدىق تۋعىزۋعا تىرىسادى.

وسىعان دەيىن ۆەنادا دونباسقا ەقىۇ ۇرانىمەن حالىقارالىق بىتىمگەرلەر جىبەرۋ باستاماسى كوتەرىلگەن. بىراق بۇل ۇسىنىس شەشىمى تابىلماعان بىرنەشە ماسەلەگە، ونىڭ ىشىندە “بىتىمگەرلەرگە رەسەي-ۋكراينا شەكاراسىنداعى نەمەسە ۋكرايناداعى باقىلاۋ سىزىعىنداعى ءتارتىپتى قاداعالاۋعا رۇقسات بەرىلە مە؟” دەگەن سۇراققا كەلىپ تىرەلدى.

ساراپشىلاردىڭ كوبى رەسەي ۇلكەن سوعىس باستاپ، ۋكراينانىڭ باسىم بولىگىن جاۋلاپ الۋعا تىرىسپايدى، ءدال قازىر ماسكەۋ ونداي تاۋەكەلگە بارمايدى دەپ ەسەپتەيدى.

Chatham House تالداۋ ورتالىعىنداعى رەسەي جونىندەگى باعدارلامانىڭ بۇرىنعى باسشىسى دجەيمس شەر ۋكراينا تەرريتورياسىنا رەسەيدىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن كىرگىزۋ ماسكەۋدىڭ دە كوڭىلىنەن شىعاتىن شەشىم بولۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى.

“جەرگىلىكتى تەكەتىرەس كۇشەيىپ، ماسەلە رەسەيدىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن ءتۇيىسۋ سىزىعىنىڭ بويىنا ورنالاستىرۋمەن اياقتالۋى مۇمكىن دەگەن نۇسقا شىندىققا كوبىرەك ۇقسايدى” دەدى شەر ەستونياداعى حالىقارالىق قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ورتالىققا بەرگەن پىكىرىندە.

ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى