Киіктер мен тоқал | Kerey.kz/Керей.кз

كيىكتەر مەن توقال

| May 29, 2015

100 مىڭ كيىك توقال ءۇشىن تاياق جەگەن 1 ادامنىڭ ماسەلەسى سياقتى دا بولا الماي تۇرعانى-اي!.. تانىمال تۇلعالارىمىزعا دەيىن سول جىگىتتىڭ كوكالا سۋرەتىن ءبولىسىپ، جۇرت شوتىنا ميلليونداپ اقشا اۋدارىپ، ءبارى سول جايلى وي-پىكىر ايتىپ “ۇلتتىق پروبلەماعا” اينالدىرىپ ەدى. ال قازاق دالاسىنىڭ قىرىلعان كيىگى ات توبەلىندەي ادامعا عانا كەرەك سياقتى. جاڭالىقتاردان دا 8 كيىك ولگەندەي جاي عانا ايتا سالدى. انشەيىندە ءتۇرلى شارالار وتكىزىپ، “كولىكتىڭ ءتۇتىنى، شاشىلعان باكلاشكا تابيعاتىمىزدى قۇرتىپ جاتىر” دەپ بايبالام سالاتىن تابيعات قورعاۋ ۇيىمدارى تىنىش سياقتى عوي.
سەبەپ سول باياعى پاستەرەللەز دەۋدە. ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس… ەپيدەميولوگتارىمىز قايدا؟ پالەنباي جىل ملن-داعان قارجى ءبولىپ ارنايى مەكەمەلەرگە باقتىرىپ، قورعاشتاپ كەلىپ، جاي عانا كومە بەرەمىز بە؟ كومگەندە دە پاستەرەلل تاياقشاسى ولەكسەدە 4 اي ءومىر سۇرەدى. قانداي تەرەڭدىككە كومسە دە (سۋرەتتە ول كورىنىپ تۇر), 85 مىڭ ولەكسەدەن جىرتقىش اڭدار، يت-قۇس ءبارىبىر ءدام تاتادى، قازىپ جەپ اۋرۋدى ءارى قاراي تاراتادى. وسى جاعى قالاي بولادى؟ ول جەرلەرگە مال جايىلادى، ودان ءارى ادام دەنساۋلىعى جالعاسىپ جاتىر. ناعىز ماسەلە!

P.S. ءياا، وسىلاي دەپ جاتىر جاناشىرلار. الگى قالاي ەدى، “جانى اشىماستىڭ قاسىندا باسىڭ اۋىرماسىن” دەيتىن بە ەدى. بروكونەرلەردىڭ ماشينەسىنەن 10 كيىك تاۋىپ السا، ونى ايداي الەمگە جار سالا جاريالاپ، ءاربىر ءمۇيىزى ءۇشىن ءجۇز مىڭداپ، تۇتاس دەنەسى ءۇشىن ميلليونداپ ايىپپۇل سالادى. بىلەم، سىلتاۋ قاي كەزدە دە وڭاي تابىلادى ەمەس پە. بىراق، بۇلاردىڭ جاپپاي قىرىلۋى اۋرۋدان دەسەك، اۋرۋ قايدان كەلدى!؟ ارينە، ءسوزسىز توپىراعىمىزعا توگىلىپ جاتقان اتى وشكىر گەپتيل-مەپتيل دەگەن بالەلەردەن كەلگەنى ەكىباستان بەلگىلى. ال، ولاردى بىزگە اسپاننان جاۋدىرىپ جاتقان كىمدەر؟ قىرعىزستان با، وزبەكستان با؟ جوق! كىم ەكەنىن مەن ايتپاسام دا ىشتەرىڭىز سەزىپ وتىرعان شىعار. بۇنىڭ الدىن الماساق ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، تاعى قانداي بايلىقتارىمىزدىڭ كوز جاسىنا قالارىمىزدى. وكىنىشتەن وزەگىم ءورت بولىپ جىلايتىنى..((
ساناسى قۇلدانعان اتقامىنەرلەر ساعان قورعان بولا المادى دالا جەزكيىكتەرى.!!!

رافحات جۇمابايدىڭ ۆكونتاكتە جازباسىنان…

namys.kz

قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

kerey.kz

Zhalgas Yertay قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن قاتاڭ شەشىمدەرگە بارعىسى كەلمەيدى دەيىك. بىراق قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ سونى ويلانىپ كورەيىك. قازاق ءتىلىن دامىتۋ جايىن ايتقان كەزدە قازاقستان بيلىگى قوعامدى ەكىگە بولەدى. ءبىرى – ءتىلدى دامىتۋدىڭ راديكال شەشىمدەرىن ۇستانادى، ەكىنشى جاعى – قازىرگى ستاتۋس-كۆونى ساقتاعىسى كەلەدى، ياعني ەشتەڭە وزگەرتپەي-اق قويايىق دەيدى. بىراق ەكى جولدى دا تاڭداماي، ورتاسىمەن ءجۇرۋدى ۇسىنىپ كورسەك قايتەدى!؟ باتىل قادامدارعا بارايىق، بىراق ول راديكال جول بولماسىن. قازاق ءتىلىن كۇشپەن ەمەس، ورتانى دامىتۋ ارقىلى كۇشەيتسەك بولادى. ياعني ادامدار ءتىلدى ۇيرەنىپ اۋرە بولماي-اق، حالىق جاي عانا قازاق ءتىلى اياسىندا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنسىن. نەگىزگى وي وسى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامدار ورتانى
ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

kerey.kz

فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى. كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ
اباق انا جانە تاسبيكە انا

kerey.kz

ءمامي بي جۇرتبايۇلىنىڭ شەجىرەسىندە ايتىلۋىنشا كەرەي ۇلىسىنىڭ ارعى تەگى – شەپ، سەپ، بايلاۋ، قويلاۋ، ەلدەي، كولدەي، يزەن، جۋسان سەكىلدى تايپالاردان تارالادى ەكەن. اتالعان تايپالاردىڭ ءبىرازى ەسكى تاريح بەتتەرىنەن كەزدەسسە، ەندى ءبىر ءبولىمى قازىرگە دەيىن كەرەي رۋىنداعى اتالاردىڭ ەسىمى رەتىندە اتالىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبىن ارعى تاريحتاعى اتالاردىڭ اتى وشپەسىن دەپ كەيىنگى ۇرپاقتارىنىڭ اتالار اتىن قايتا جاڭعىرتىپ قويعان داستۇرىنەن قاراۋ كەرەك. اباق اتاۋىنا كەلسەك، ارىدا كەرەي حانزادالارى مەن حانىشالارىنىڭ اراسىندا اباق، اباقبەردى، اباحان، اباقتاي، اباقاي، اباق بيكە سىندى ەسىمدەر بولعان. سول اتا-اپالارىنىڭ جولىن جالعاعان، توزىپ كەتكەن كەرەي ەلىنىڭ باسىن قوسىپ، وعان ءاز انا بولعان اباق ەسىمدى قاسيەتتى انا ومىردە بولعان ادام. قازاق تاريحىندا رۋ اتىنا اينالعان ءاز انالار از بولماعان. كورنەكتى جازۋشى،
تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ مەنشىگىندە

kerey.kz

شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ. كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.
جالبىرۇلى قويباس جايىنداعى كۇماندى كوڭىرسىك اڭگىمەلەر

kerey.kz

1. اماندىق كومەكوۆتىڭ ايتىپ جۇرگەنى – ايعاقسىز بوس سوزدەر قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىندا عۇمىر كەشكەن ونەرپازدىڭ ءبىرى – جالبىرۇلى قوجانتاي جايلى سوڭعى كەزدە قيسىنى كەلىسپەيتىن نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ءورىپ ءجۇر. مۇنىڭ باسىندا تۇرعانداردىڭ ءبىرى – اماندىق كومەكوۆ. بۇرىندا دا ونىڭ، باسقا دا كىسىلەردىڭ ەلدى اداستىراتىن نەگىزسىز سوزدەرىنە بايلانىستى ناقتى دالەلدەر كەلتىرىپ، «قۇلان قۇدىققا قۇلاسا، قۇرباقا قۇلاعىندا وينايدى» دەگەن اتاۋمەن تۇزگەن سىن ماقالامىزدى رەسپۋبليكالىق «تۇركىستان» گازەتى (28.09. 2023 جىل) ارقىلى جۇرت نازارعا ۇسىنعانبىز-دى. الەۋمەتتىك جەلىدە ازامات بيتان ەسىمدى بلوگەردىڭ جۋىردا جاريالاعان ۆيدەو-تۇسىرىلىمىندە ا. كومەكوۆ ءوزىنىڭ سول باياعى «الاۋلايىنە» قايتا باسىپتى. ءسوزىن ىقشامداپ بەرەيىك، بىلاي دەيدى ول: «1934 الدە 1936 جىلى (؟) ماسكەۋدە وتكىزىلەتىن