|  | 

تۇلعالار

ءاليحان بوكەيحاننىڭ 150 جىلدىعى رەسەيدە اتاپ ءوتىلدى

Alyhanماسكەۋدە قازاقتىڭ كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، «الاش» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى، الاشوردا اۆتونومياسى ۇكىمەتىنىڭ جەتەكشىسى، پۋبليتسيست، عالىم جانە اۋدارماشى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان ەسكە الۋ شارالارى ءوتتى.

وعان رەسەيلىك حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەن قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى ەلشىلىگى قولداۋ كوسرەتتى. ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ 150 جىلدىعى يۋنەسكو قامقورلىعىمەن اتالىپ وتىلۋدە. ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ءمايىتى دون زيراتىندا جەرلەنگەنى تۋرالى جاقىندا عانا بەلگىلى بولدى. سوڭعى پايدا بولعان اقپاراتتارعا ۇڭىلسەك، ول 1937 جىلى 27 قىركۇيەك كۇنى اتىپ ءولتىرىلدى. قازاق ءپۋبليتسيسى، ساياساتكەر نىعمەت نۇرماقوۆپەن بىرگە جەرلەنگەن ەكەن. ۇرپاقتارى مەن جەرگىلىكتى قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرى الدىمەن قوعام قايراتكەرىنىڭ زيراتىنا بارىپ، گۇل شوقتارىن قويدى.

نۇرىم بوكەيحانوۆ، «ستانكين» ممتۋ پروفەسسورى:

- مۇنداي شارالاردىڭ ۇيىمداستىرىلۋىن ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىرمىن. ارينە، زيراتقا بىرەڭ-ساران ادام كەلىپ تۇراتىن. بىراق وسىنداي اۋقىمدى شارا العاش رەت ءوتىپ جاتىر. «الاش» پارتياسىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ اۋماعى ساقتالىپ قالدى. قازاق اۆتونومياسى ۇكىمەتىن باسقارعان ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحانوۆتىڭ وعان قوسقان ۇلەسى زور.

ەربول مولداجانوۆ، رەسەي حالىقتار دوستاستىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترانتى:

- شەتەلدە جۇرسە دە، جانىن شۇبەرەككە ءتيىپ، قازاق ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن. ءبىزدىڭ بۇگىنگى وسى شارانى ۇيىمداستىرىپ، دارىپتەپ جاتقانىمىزدىڭ نەگىزگى ماقساتى – ءوزىمىز سياقتى شەتەلدە وقىپ جاتقان جاستار وسى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنسە ەكەن، ءاليحان اتامىز سياقتى ەل ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتسە، مەملەكەتىمىزدىڭ ەرتەڭى جارقىن بولاتىنىنا سەنەمىن. ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ قالدىرعان مۇراسى رەسەي تاريحشىلارى باس قوسقان جيىن بارىسىندا دا كەڭىنەن تالقىلاندى. «الاش» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى ءوز زامانىنىڭ ساياساتىن جەتىك مەڭگەرگەن»، – دەيدى عالىمدار. كورەگەندىگىنىڭ ارقاسىندا ول قازاقستاننىڭ اۋماقتىق جانە ساياسي تۇراقتىلىعىن ساقتاپ قالۋعا زور ۇلەس قوستى.

انار گادجيەۆا، م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداگى ممۋ-دىڭ ازيا جانە افريكا ەلدەرى ينستيتۋتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى:

- ءاليحان بوكەيحانوۆقا حالقىمىز ۇلكەن العىس ايتىپ، ونى جادىمىزدا تاريحي تۇلعا رەتىندە ساقتاۋىمىز كەرەك. قازاق ءۇشىن ءا.بوكەيحانوۆ تۇرىكتەردەگى اتا تۇرىك سياقتى تۇلعا بولىپ تابىلادى. كورنەكتى ساياساتكەر ءاليحان بوكەيحانوۆ اتۋ جازاسىنا كەسىلگەننەن كەيىن اقتالدى. الايدا ول ءۇشىن جارتى عاسىر ۋاقىت قاجەت بولدى. ايتا كەتەيىك، قىلمىس قۇرامى بولماعاندىقتان، 1989 جىلى وعان تاعىلعان ايىپ نەگىزسىز دەپ تانىلدى.

24.kz

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

  • نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

  • الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

    ول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.       بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ،

  • كەنەسارى حانعا تاعزىم

    ءجۇز ەلۋ جىل! بيىل كەنەسارى حاننىڭ ءشايىت بولعانىنا ءبىر ءجۇز ەلۋ جىل تولدى. كەنەسارى عانا ەمەس. ناۋرىزباي باحادۇر سۇلتان، ەرجان سۇلتان، قۇدايمەندە سۇلتان. قىپشاق يمان باتىر، تاما قۇرمان باتىر، دۋلات بۇعىباي باتىر، دۋلات جاۋعاش باتىر، دۋلات مەدەۋ بي، قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ سۇڭگىسى بولعان تاعى قانشاما ازامات. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاراقتى جاساعىندا قالعان ءۇش مىڭنان استام الامان. ءبارى دە ءشايىت بولدى.كەنەسارى حاننىڭ، ونىڭ ەڭ سوڭعى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ قاسيەتتى قانى شاشىلعان اقىرعى ساعاتتا ءتورت عاسىر بويى تورە تاڭبالى قىزىل تۋى جەلبىرەگەن ۇلى مەملەكەت قازاق ورداسى شايقالىپ بارىپ قۇلادى. الاش بالاسى سوناۋ ءۇيسىن، عۇن، تۇرىك زامانىنان تارتىلعان، التىن ورداعا جالعاسقان، قازاق ورداسىنا ۇلاسقان، ورتالىق ازيا توسىندە جيىرما عاسىردان استام، عالامات ۇزاق ۋاقىت

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: