ازاماتتاردى تۇراقتى جانە ۋاقىتشا تىركەۋگە قاتىستى زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە قاتىستى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرلان تۇرعىمباەۆ تۇسىنىكتەمە بەردى، دەپ حابارلايدى Baq.kz.

فوتو: NUR.KZ

«تۇرىپ جاتقان مەكەنجايعا تىركەلۋ بۇرىننان بار تالاپ. قازاقستاندا ازاماتتاردى تىركەۋ ينستيتۋتى 1993 جىلدان باستاپ جۇمىس ىستەيدى. ول ازاماتاردىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋ قۇقىعىن شەكتەمەيدى. بىراق ازامات جاڭا مەكەنجاي بويىنشا تۇرىپ جاتسا، ەندى ول تۋرالى اقپارات بەرۋگە مىندەتتى»، – دەدى ول.

ەرلان تۇرعىمباەۆ زاڭعا مۇنداي وزگەرىس نەلىكتەن ەنگىزىلگەندىگىن ءتۇسىندىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەلدەگى ىشكى كوشى-قوندى باقىلاۋعا، قالالاردا نەمەسە باسقا ەلدى مەكەندەردە ناقتى قانشا ازاماتتىڭ تۇرىپ جاتقاندىعىن ءبىلۋ ءۇشىن قاجەت. وسى دەرەكتەردىڭ نەگىزىندە الداعى ۋاقىتتا جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ، مەكتەپ جانە اۋرۋحانا قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ، ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ سىندى الەۋمەتتىك ماڭىزدى ماسەلەلەر شەشىمىن تابادى.

زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىس نەگىزىندە تۇراقتى تىركەۋمەن قاتار «ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋ» تۇسىنىگى ەنگىزىلىپ وتىر. ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن تۇراقتى تىركەۋدەن شىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ياعني ءسىزدىڭ تۇراقتى تۇرىپ جاتقان تىركەۋىڭىز ساقتالادى. ال ۋاقىتشا تىركەۋ بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە عانا راسىمدەلەدى. ول ازاماتتىڭ كەلگەن جەرىندە قانشا كۇن تۇراتىنىنا بايلانىستى. ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ول (ۋاقىتشا تىركەۋ) اۆتوماتتى تۇردە زاڭدى كۇشىن جويادى. ۋاقىتشا تىركەۋدەن شىعۋ ءۇشىن ازامات حقكو-عا بارۋعا مىندەتتى ەمەس.

«پاتەر يەلەرى جالداعان ازاماتتارعا تىركەلۋگە رۇقسات بەرمەيدى. سالدارىنان پاتەردى جالعا الۋشىلار تۇرىپ جاتقان مەكەنجاي بويىنشا تىركەلگىسى كەلسە دە تىركەلە المايدى. وسىلايشا، ولار مەملەكەتتىك، مەديتسينالىق جانە الەۋمەتتىك قىزمەت تۇرلەرىنەن قاعىلادى. سوندىقتان ازاماتتار زاڭدى بۇزباۋ ءۇشىن جالعان مەكەنجاي بويىنشا تىركەلىپ ءجۇر. بىراق وندا ولار تۇرمايدى. وسىنداي مەكەنجايدا ونداعان، ءتىپتى جۇزدەگەن ازامات بار. بىراق بۇل ازاماتتاردىڭ قايدا جۇرگەندىگىن ەشكىم بىلمەيدى»، – دەيدى ۆيتسە-مينيستر.

سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا مۇنداي ولقىلىقتار بولماۋ ءۇشىن پاتەردى جالعا بەرۋشىلەر وندا تۇرىپ جاتقان ازاماتتاردى تىركەۋگە مىندەتتى. ال پاتەردە تۇرىپ جاتقان قوناقتار مەن تۋىستارعا ۋاقىتشا تىركەۋ قاجەت ەمەس.

«ازامات بەلگىلى اۋماقتا 1 ايدان اسا ۋاقىت تۇرسا، ول ۋاقىتشا مەكەنجايدا تىركەلۋگە مىندەتتى. بىراق «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى» زاڭى بويىنشا پاتەردە ۋاقىتشا تۇرعاندار، ياعني پاتەر يەسى ۋاقىتشا اقىسىز تۇرۋعا كەلىسىمىن بەرگەن ازاماتتارعا ۋاقىتشا تىركەلۋ مىندەتتى ەمەس. ونداي ساناتتاعى ازاماتتارعا تۋىسقاندار مەن قوناقتار جاتادى»، – دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى.

دەرەككوز: BAQ.KZ

شىمكەنتتە شەنەۋنىكتەر رۋشىلدىق دەڭگەيىن انىقتاۋ ءۇشىن سىناق تاپسىرا باستادى

قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

kerey.kz

Zhalgas Yertay قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن قاتاڭ شەشىمدەرگە بارعىسى كەلمەيدى دەيىك. بىراق قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ سونى ويلانىپ كورەيىك. قازاق ءتىلىن دامىتۋ جايىن ايتقان كەزدە قازاقستان بيلىگى قوعامدى ەكىگە بولەدى. ءبىرى – ءتىلدى دامىتۋدىڭ راديكال شەشىمدەرىن ۇستانادى، ەكىنشى جاعى – قازىرگى ستاتۋس-كۆونى ساقتاعىسى كەلەدى، ياعني ەشتەڭە وزگەرتپەي-اق قويايىق دەيدى. بىراق ەكى جولدى دا تاڭداماي، ورتاسىمەن ءجۇرۋدى ۇسىنىپ كورسەك قايتەدى!؟ باتىل قادامدارعا بارايىق، بىراق ول راديكال جول بولماسىن. قازاق ءتىلىن كۇشپەن ەمەس، ورتانى دامىتۋ ارقىلى كۇشەيتسەك بولادى. ياعني ادامدار ءتىلدى ۇيرەنىپ اۋرە بولماي-اق، حالىق جاي عانا قازاق ءتىلى اياسىندا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنسىن. نەگىزگى وي وسى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامدار ورتانى
قازاق مەكتەبىندە وقيتىن 7 جاسار بالا ورىس ءتىلى ساباعىندا نەگە ورىسشا سايراپ تۇرۋى كەرەك؟

kerey.kz

ماگنۋمدى ءوزىم مۇلدە ۇناتپايدى ەكەنمىن. ۇنەمى بارسام، ەسى دۇرىس كوكونىس تاپپايتىنمىن. ەسكىرگەن، شىرىگەن. ازىق-تۇلىكتى تەك بازاردان الامىن. بىراق ماگنۋمگە بايكوتتى توقتاتپاۋ كەرەك! سونىمەن بىرگە، ءورىستىلدى كينو، فيلمدەرگە دە بايكوت جاريالاۋ كەرەك. بىراق، ودان كۇشتىسى، بالالارىڭدى تەك قازاقشا وقىتىپ، قازاقشا تاربيەلەۋ كەرەك. بىراق، بالاڭدى قازاقشا تاربيەلەيىن دەسەڭ، تاعى ءبىر كەدەرگى شىعىپ جاتىر. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بالانى 13 جاسقا دەيىن قازاق تىلىندە وقىتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا، ويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك. ەندى سولاي ىستەپ جاتساق، 7-8 جاسار قاپ-قازاقشا ءوسىپ كەلە جاتقان بالاڭدى مەكتەپتە ورىس ءتىلىن ۇيرەتىپ ميىن اشىتۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. ياعني، 2-سىنىپتان باستاپ ورىس ءتىلى مەكتەپ باعدارلاماسىندا تۇر. بجب، تجب-سىندا ورىس ءتىلى مۇعالىمدەرى بالانىڭ ورىسشا مازمۇنداماسىن (گوۆورەنيە) تەكسەرەدى. تالاپ ەتەدى. سوندا، ءبىز بايعۇس قازاق،
قازاق جاستارى بۇگىندە جاپپاي ورىستانۋ پروتسەسىن باستان كەشۋدە.

kerey.kz

قازاق جاستارى بۇگىندە جاپپاي ورىستانۋ پروتسەسىن باستان كەشۋدە. بالا-باقشادان باستاپ، مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورنى، ەڭبەك مەكەمەلەرىنىڭ بارلىعى نەگىزىنەن ورىس تىلىنە كوشۋدە. ءوز ەركىمەن ەمەس، ادىلەتسىز بيلىكتىڭ ۇزاق جىلعى سولاقاي ساياساتىنىڭ ارقاسىندا. كوشەدە، كەڭسەدە، دۇكەندە، كولىكتە، قوعامدىق ورىندا قازاققا قازاق ورىسشا سويلەمەسەڭ نەمەسە ۇلتتى ساقتاۋ كەرەك دەگەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ۇستانىپ، سەنىمەن ورىسشا سويلەسىپ تۇرعان قازاققا قازاقشا سويلە دەپ ەسكەرتۋ جاساساڭ بولدى، ءبىتتى، بالە-جالاعا قالاسىڭ. زاڭ دا، ونى ورىنداۋشى پوليتسيا، پروكۋراتۋرا، سوت تا ورىسقۇلدى قولدايدى، ۇلتقا جانى اشىعان قازاقتى مۇلدە قورعامايدى. بۇل قانداي ادىلەتتىلىك؟! مەملەكەتتىك ءتىلدى، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتى جەكەلەگەن ادام ەمەس، وسىعان جاۋاپتى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار قورعاۋى كەرەك قوي. جەكە ادام ەمەس، ەڭ الدىمەن بيلىك قورعاۋى كەرەك. قازاق جەكە تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ تۇرسا
ەندى قازاق ءتىلىن ەلەمەيتىن مەكەمە بايكوتتىڭ نىساناسىنا ىلىگىپ، شىعىنعا باتا بەرەتىن بولادى

kerey.kz

كەيدە قوعامدى ءبىر عانا وقيعا قوزعالىسقا ءتۇسىرىپ، ىشتە قاتقان شەمەندى جارىپ جىبەرەدى. بۇل جولى ءدال سونداي احۋال ورىن الدى. Magnum دۇكەندەر جەلىسىندە ورىس ءتىلدى ءبىر ازامات قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن كۋرەرگە شاعىم ءتۇسىرىپ، ارتىنان دۇكەن اكىمشىلىگى الگى كۋرەردى جۇمىستان شىعارىپ، ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويا سالماق بولعاندا، جۇرتشىلىق وقىستان ويانىپ كەتتى. بۇل تەك ءبىر ازاماتتىڭ رەنىشى نەمەسە دۇكەننىڭ ىشكى ءتارتىبى ەمەس. بۇل – تىلدىك تەڭسىزدىككە قارسى ۇلتتىڭ رەفلەكسى. قازاقتىڭ ءوزى، ءوز جەرىندە، ءوز تىلىندە سويلەي المايتىن كۇنگە جەتتىك پە دەگەن سۇراق سانانى سىزداتىپ تۇر. ءوز ەلىندە تۇرىپ، ءوز تىلىندە سويلەمەيتىن ازاماتتى قوعامنان الاستاتىلۋى اقىلعا سيمايتىن دۇنيە. ال Magnum دۇكەندەرى جەلىسى وتتى كۇلمەن كومىپ قويعانداي بولدى. قازاق ءتىلى – ەلدىڭ وزەگى. وعان جاسالعان
ەتنيكالىق قازاقتارعا 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى

kerey.kz

ەتنيكالىق قازاقتارعا – باسقا ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا قازاقستاندا 10 جىل ءومىر سۇرۋگە جانە جۇمىس ىستەۋگە قۇقىق بەرەتىن 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى. ەلىمىزدە ءوز ءىسىن دامىتۋعا دايىن بيزنەس-يمميگرانتتار 27 كارتا الدى، ال سۇرانىسقا يە ماماندار وسىنداي 38 كارتانىڭ يەگەرى اتاندى. «قازاقتار قاي جەردە ءومىر سۇرسە دە، ولاردىڭ جالعىز وتانى – قازاقستان. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن شەتەلدە تۇراتىن وتانداستارىمىزدى قولداۋ ارقاشان ماڭىزدى»، – دەدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ. «اتا جولى» كارتاسىن الۋشىلار ىشىندە ينجەنەر-فيزيك، ينجەنەر-ماتەماتيك، حيميالىق تەحنولوگتار، جاق-بەت حيرۋرگياسىنىڭ دارىگەرلەرى، پەدياترلار جانە ت.ب. ماماندار بار، ولار رەسەي، گەرمانيا، موڭعوليا، قىتاي، ۇلىبريتانيا، اقش، يزرايل، فرانتسيا، نيدەرلاندى، فينليانديا، قىرعىزستان جانە وزبەكستان سەكىلدى شەت ەلدەردەن كەلدى. «اتا جولى» كارتاسىنىڭ يەگەرلەرى ەلگە كىرگەن كەزدە 10 جىل