Qazaqstan jwrtşılığı otandıq käsipker Qayrat Qwdaybergenmen Aqtöbede bolğan su tasqınında şırıldap jılağan kişkentay qız baspanalı bolğan kezde tanıs boldı. Odan keyin Almatı zoobağına öz qaltasınan qarjı bölgen azamat retinde biledi. Bireuler onıñ jasap jürgen igi isterin jariya etuin sınğa alsa, tağı bireuler oligarhtıñ balası desti. NUR.KZ portalına eksklyuzivti swhbat bergen Qayrat özi turalı ğana aytıp qoymay, qoğamdağı özekti mäselelerge qatıstı öz oyımen bölisti.

Köpşilik biznesmenge halıqtı jwmıspen qamtıp otırğan, yağni alğa tartatın adam retinde qarağan jön.

Bizge ükimet zauıt-fabrikalar aşıñdar dep aytadı, biraq onı satıp alatın adam az. Ekonomikanıñ mul'tiplikativtilikti effektisin jasau üşin bizde halıq sanı köp bolu kerek. Sol sebepti köpbalalı adamdarğa kömek berilui tiis.

Biz oğan demografiya retinde ğana qaraymız. Anığında, qazaqtıñ sanı ösedi dep qana emes, ekonomikalıq qırınan twtınuşı sanı artadı dep te oylauımız kerek.

«Bolaşaq» bağdarlaması jaqsı qwrastırılğan. Biraq, osı bağdarlamanıñ tülekteri 4 jıl şet elge barıp, elge kelgende bastıq boludı ğana oylap keledi. Sen jwmıs istemeseñ, täjiribeñ bolmasa qalay basşı bolmaqsıñ?!

Universitetti bitirip, magistraturağa tüsken soñ birden basşı bolğıñ keledi.  «Bolaşaqtı» bitirseñ, jaraysıñ! Endi öziñniñ bilimiñdi körset.

Elbasımız “memleketten türli granttar men subsidiyalar alıñdar, payızsız nesie alıñdar” dep aytadı. Bäri jaqsı, biraq atqaruğa kelgende bwl wsınıstar bir orında twradı. Bireu ekinşisine aytadı, ol tağı bireuge aytadı, tüptep kelgende ol bağdarlamanı adam da tüsinbeydi, basqa da tüsinbeydi.

Onıñ qwjattarın jinağanşa şaşıñ ağarıp jüresiñ, sosın bäri şarşap ketedi. Sondıqtan naqtı ideologiya boluı tiis, onday jeñildikter auıldağı jigitter tüsinetindey jasaluı kerek. Äytpese olar auıldan şıqpay, bar mümkindikti paydalanbay jüre beredi. 

Almatığa qazaqtıñ qara domalaqtarı kelip, universitetke tüsedi, odan keyin aqısın töley almay, bazarğa şığadı. Ol jerde eşteñe öndire almasa, qara jolğa şığıp wrlıqpen aynalısadı.

Mwnıñ bärin memlekettik deñgeyde şeşu kerekpiz. Adamdar auılda twrğıları kelmeydi. Nege? Sebebi bizdegi auıldardıñ bäri küyzeliske tüsip ketken. Jaynap jatqan auıldı körmeysiñ, qwdayğa şükir, äyteuir maldarı bar, biraq olarğa civilizaciya kelu kerek.

Qayrat Qwdaybergen. Foto: Instagram

— Belgili bir käsipti döñgeletip jürgen köptegen äriptesteriñiz özi turalı, biznesi turalı aytuğa kelispeydi. Al sizdiñ osınşalıqtı aşıq boluıñızdıñ sırı nede?

— Iä, köp biznesmender özi turalı, biznesi turalı aytudan qorqadı. Qazir öz-özimdi şığarsam, artımnan salıq wyımdarı kelip, qudalap ketedi dep oylaydı. Qorqudıñ mañızdı probleması nede – jwmısta bir şikiliktiñ boluında.

Al men qorıqpaymın, mağan kelse mende bäri aşıq. Qara kassa joq, bäri ornında. Tipti meniñ biznesimdi tartıp alsa da, basqasın aşa alatınday senimim bar. Adamdarğa qorıqpay, bärin aytu kerek.

Meniñ bastı ideologiyam – qazaqtıñ ösip kele jatqan balalarına biznesmen boludı nasihattau. Prokuror, şeneunik boludıñ  qajeti joq. Olar onsız da köp. Odan da biznespen aynalısıp, öz tiın-tebeniñdi tauıp, janwyaña jaqsı ömir beru kereksiñ. Kem degende olardı Türkiyağa aparıp, şetel körsetip, bilim berip, balalardıñ közin aşu kerek. Qazaqtıñ jaña intellegenciyası payda boluı kerek.

— Qazir qazaqtıñ äleueti mıqtı jastarı köp qoy. Sonda olardıñ ösuine ne kedergi bolıp otır? 

— Sananı özgertu kerek. Sebebi bizde äli künge deyin  baq-quattı adam dep biznesmendi emes, memlekettik qızmette otırğan qarjı policiyasın, prokurordı, audan äkimin sanaydı.  Köptegen biznesmenderdi bilemin, janwyalarımen jwmıs isteydi. Biraq, işterinde bireui memlekettik qızmette jüredi. Nege ol paydası köbirek biznespen aynalıspaydı deseñ, ol “Memlekettik qızmette de bireu jürsin. Erteñ birdeñe bolsa, bizdi alıp şığadı» deydi. Bwl – qate pikir. Sol sebepti jastarımızdıñ oylau deñgeyi keñinen, tereñinen bolsa, olarğa eşteñe de böget bola almaydı.

— Qayrat Qwdaybergen degen esim qayırımdılıq şaralarınan estile bastadı. Sizdi “populist” deytinder de bar. Jaqsılıqtı jariya etpey-aq jasau qajet dep jatadı. Osı pikirmen kelisesiz be?

— Qwranda aytılğan nasihattardı bwrmalaytındar köp. Mısalı, “jariya sadaqa” degen bar. YAğni, jasağan jaqsılığıñdı özgeler ülgi alu üşin körsetuge boladı. Sebebi bizde egocentrister, jeke basın oylaytın jandar köp. Bireuge qolwşın sozayın dese, “menen basqaları da bar ğoy” dep oylaydı.

Sondıqtan atqarılıp jatqan igi isterdi körsetudi – jastarğa degen ösiet dep qabıldauğa da boladı. Adamdardıñ bir-birine degen kömegin körsetip, nasihattap jatsaq, onıñ nesi ayıp?! Qazir keybir jastar asardıñ ne ekenin bilmeydi, sayasi partiyamen şatastıradı. Sol sebepti jaqsı istiñ nasihattaluında twrğan eşteñe joq.

Qayrat Qwdaybergen. Foto: Instagram

— Qayrat mırza, käsipker adamnıñ uaqıtı sanaulı ekenin bilemiz. Osınday tığız jwmıs kesteñizben äleumettik jelilerge qalay uaqıt tabasız, tipti keybir pikirlerge jauap berip otırasız… 

— Bwl taym-menedjment. Jazbalardı, jauaptardı kepteliste ğana jazamın. Özimniñ uaqıtımdı äleumettik jelilerge jwmsau – men üşin tiimsiz närse. Al, kömek swraytın adamdardıñ hatın oqıp, olardıñ qwjattarın tekseretin kezde kömekşilerim kömektesedi. Al jazbalardı özim jazamın.

— Qayrat Qwdaybergenniñ bir kündik kestesi qanday?

— Tañerteñ twramın da tañğı asımdı işip, jwmısqa kelemin. On eki jarımda tüski asqa baramın, onıñ özi tek qana iskerlik kezdesuler. Odan keyin bir – bir jarım sağat sport. Keşke deyin tağı bir jwmıstar şığadı. Arasında özgerip twradı.

— Qazir el aldında jürgen adamdardıñ işinde otbasın tastap, jas qızdardı äyeldikke alıp jürgender bar. Olardıñ keybirimen sizdiñ jaqsı aralasatınıñızdı bilemiz. Olarğa degen közqarasıñız qanday?

— Bireudiñ jeke ömirine aralasudıñ qajeti joq. Är adamnıñ öziniñ probleması bar, tek onı jariya etpeu kerek. Ärine otbasın saqtap qaluğa barınşa tırısqan jön.

Ajırasqan janwyalardan älsiz erkekter ösedi, sebebi näzik jandı, jüregi jwmsaq, täni jwmsaq äyel ösirgen bala egoist boladı. Äke bolğan üyde tärbie basqaşa, balanıñ ruhı mıqtı boladı. Bizde dästürli qazaq otbası köp nasihattaluı kerek. BAQ betterinde köpbalalı janwyalar turalı jiirek jazu kerek.

Mısalı, men üşin «Ordabası» korporaciyasınıñ basşısı Dinmwhammed Idırısov ülgi twtarlıq jan. Ol kisi ülken käsipker, bay-quattı adam jäne jeti balanıñ äkesi. Meniñ maqsatım – keminde bes balalı bolu. Sebebi qazaqtıñ sanı köbeyu kerek. 

Şet eldiñ jaqsısın ğana alıp, jamanın tastauımız kerek. Biraq bizde, kerisinşe, eñ jamanın alıp aladı ğoy, qısqa beldemşe kiip, tüngi klubtan şıqpay degendey. Şeteldikter bizdiñ qızdardı jeñiltek dep aytadı. Namısqa qattı tiedi. Bir ret osılay aytqan türik pen ital'yandı jağalarınan alğanmın. Ärbir qazaqtıñ qızı meniñ qarındasım!

Qayrat Qwdaybergen. Foto: Instagram

— Osı orayda qızdarğa qatıstı swray keteyik. Jasıratını joq, qaltalı azamattar men şeneunikterdiñ köpşiligi toqal aladı. Al siz ekinşi äyel alar ma ediñiz?

— Joq, almaymın. Köbisi hadisterge süyenip, Payğambarımız s.ğ.s tört äyeli bolğan dep, bwrmalap aladı. Iä, Mwhammed s.ğ.s tört äyeli boldı, biraq bir äyelin özi alğan. Üş äyelin mahabbat pen näpsisi üşin almağan, sol kezdegi jağday soğan mäjbürledi. Bizde onı bwrmalap, anağan barıp, mınağan barıp, toqal alıp ketedi. Bwdan 10 jıl bwrın toqal taqırıbı eldi şoşıtsa, qazir köbi onı qalıptı dep qabıldap aldı. Meniñ oyımşa, adamda bir ğana janwya bolğanı dwrıs.

— El bilmeytin qanday erekşe bes qasietiñiz bar?

— Birinşiden, ekstremaldı sporttı jaqsı köremin. Ekinşiden, illyuzonistpin. Üşinşiden, januarlardı öltire almaymın, sol üşin müldem añğa barıp körmegenmin. Ermek üşin añdardı öltire almaymın, qolımnan da kelmeydi. Törtinşi, aptasına bir ret  avtobuspen jüretin ädetim bar. Sebebi bizneste jürgen qaltalı azamattar aqşası köbeygen sayın, elden tım alıstap ketedi. Adamdardıñ problemasın bayqaudan qaladı. Besinşiden, eşqaşan şılım, qorqor şekken emespin jäne işimdik işpegenmin.

— «Kirgende keremet üylerge eñseli, Kezgende bastıqtar bas bwqqan keñseni. Köñilim mañırap aşqaraq qozıday,Sağınam men Seni, izdeymin men Seni…» dep Almas Temirbay aqın jırlağanday büginde qazaq tilin şeneunikter men qaltalı azamattardıñ auzınan izdeymiz. Äleumettik jelilerde de käsipkerler, şeneunikter jazbanı orıs tilinde jazasızdar. Iqpaldı azamattardıñ öz ana tiline bet bwruı üşin ne isteu qajet dep oylaysız?

Qayrat Qwdaybergen. Foto: Instagram

—  Men bwrın jazbalarımdı qazaq tilinde jazatınmın. Qazir Instagram -da meniñ auditoriyam köp, meni 120 mıñnan astam adam oqidı.  Aralarında TMD elderiniñ adamdarı da bar, AQŞ, Ukrainadan da oqırmandar jazıp, keyde audarmasın swrap jatadı. Sol sebepti bärine tüsinikti boluı üşin orıs tilinde jazamın. Arasında qazaq tilinde de jazıp otıramın.

Qazaq tiliniñ deñgeyin köteru üşin bay-quattı adamdar qazaq tilinde söyleui kerek. Bwl oyğa alatın mäsele, onı ideologiya retinde qolğa alu kerek.

—  Balalarıñızğa qay tilde tärbie berudesiz?

—  Qazaq tilinde, ol birinşi kezekte qazaq tilin bilui kerek. Orıs tili men ağılşın tilin qosımşa oqıtamın. Twñğışım Altınay qazaq mektebine baradı. Jwbayım orıs tildi, biraq wlım Qasımhanmen ärdayım qazaq tilinde söyles dep aytamın.

— Jelide qızıñızğa arnap jazğan jazbalarıñ köpşiliktiñ jüregin eljiretti. Sizdiñşe, jaqsı äke qanday bolu kerek?

—  Jaqsı äke – jauapkerşiligi bar adam. Ol balaları üşin uaqıtın bölip, dästürli strukturada dwrıs tärbie bere bilui tiis. Biz qazaqtığımızdı saqtap qalmasaq, köp närseni joğaltamız.

—  Bolaşaqta bilikke baruıñız mümkin be?

—  Bilmeymin… Bilikke men tolıqtay kapitalım bar, kompaniyalarım asa tabıstı bolğan kezde ğana baramın. Bilikke keybir jandar siyaqtı bayu üşin barğım kelmeydi, halqıma qızmet ete alatınday, qajetim bolğan kezde bolmasa.

Qayrat Qwdaybergen. Foto: Instagram

—  Qazir menşigiñizde ne bar?

— Aytpaymın(külip)… Ekiqabattı üyim, jeke kölikterim men kompaniyalarım bar.

— Köligiñiz qanday?

— Mersedes, Bentley bar. Juırda Tesla köligin alayın degen oyım bar.

— Ötken ayda Golovkinniñ jekpe-jegine barıp qayttıñız. Bayqağanımız, siz sekildi qaltalı jigitter öz qarajatına emes, basqa kompaniyalardıñ demeuşiligimen barğan. Bwl bedeldi paydalanu ma, älde, qarajat ünemdeu üşin be?

Foto: Instagram

— Äleumettik jelide bedeliñ bar bolğan soñ, keybir kompaniyalar prezentaciyağa qonaq, spiker retinde şaqıradı. San-Franciskoğa Lexus kompaniyasınıñ prezentaciyasına barğanmın. Vegasqa baramın dep jatqanda, mağan sol biletti sıylağan adamdar habarlastı. Ol jäy ğana dostıq retinde sıylanğan bilet, qünı 16 mıñ dollar twradı dep estidim.

— Sizge ne närse motivaciya beredi?

— Birinşiden janwyam, ekinşiden tuısqandarım, üşinşiden elim. Şariğatta da jazılğan ğoy, eñ aldımen öz janwyaña, sosın jaqın tuısqandarıña, odan keyin alıs tuısqandarıña, olardan soñ eliñe kömektes dep. Armanım qazaq eli innovaciyalı elge aynalsa deymin. Qazaqstan mwnay men baylıq arqılı emes, bilim, ğılımnıñ eli retinde tanılsaq.

— Dinge qanşalıqtı jaqınsız?

— Älhamdulillah mwsılmanmın. Bes uaqıt namaz oqimın.

— Biznes, aqşa jürgen jerde bäsekeniñ bar ekeni anıq. Dwşpandarıñız köp pe?

— Öte az, Alla tağalanıñ özi meni köp närseden qorğaydı. Bizneste adal jürip,  adamdarğa dwrıs közqaraspen qarasañ, eşkim jönsiz tiispeydi. Adamdardı şenge, äleumettik jağdayğa bölmey, teñ qarau kerek. Sondıqtan dostarım köp, biraq şınayı, adal bes-altı dosım bar.

— Qızıñız aqılı mektepke bara ma?

- Joq, qarapayım, memlekettik mektepke baradı. Haileybury sındı mektepterge bere alamız, biraq ondağı ortası qanday, adamdar qanday dep oylaysıñ.

— Auqattı adamdardıñ balaları dayın düniege ie bolıp, keyde köp närseniñ parqın bilmey jatadı. Siz balalarıñızdıñ keyingi bolaşağı üşin alañdaysız ba? 

— Men är kün sayın balalarımdı qalay dwrıs tärbielesem boladı, olarğa aqşadan bölek, qanday paydalı dünie beremin dep oylaymın. Qızıma adamdarğa jaqın boludı, kömektesudi üyretemin.  “Sluşayu serdcem” degen qayırımdılıq akciyası bolğan, Altınay öziniñ sigveyğa jinağan üş jüz mıñ teñgesine futbolka aldı. Sol kezde men özimdi sonşalıq jaqsı sezindim, qızıma dwrıs tärbie berip jatır ekenmin dep oyladım.

Qayrat Qwdaybergen. Foto: Instagram

Balası äkesinen körgenin isteydi ğoy, sondıqtan özim dwrıs jüruge tırısamın. Olardı köp närseden tıyıp wstaymın. Sebebi dayınğa üyrengen balalardıñ, keleşekte bäsekege qabilettilik deñgeyi tömen boladı. Sol sebepti amerikalıq, japoniyalıq täjirbielerdi zerttep jürmin. Qazaqı tärbiemen “miks” bolsa. Men eşqaşan qızımdı şet elge oquğa jibermeymin. Qızdı üyde tärbieleu kerek, ol sırtta jürse onı joğaltıp alasıñ. Ol qımbat telefon alğısı kelse, öz eñbegimen, layıqtı boluı kerek. Keyde jaña Ayfon  alıp ber dep keledi. Men oğan “soğan layıq bol” dep aytamın.

— Altın uaqıtıñızdı bölip, salihalı swhbat bergeniñizge  raqmet!

Derekköz: Nur.kz