Birde Wlanbatır qalasında halıq önerpazdarınıñ birikken öner festipalı ötetin bolıp soğan qatısuğa dombıramdı köterip men de bardım.

Monğoliya eliniñ tükpir-tükpirinen kelgen ne türli ğajayıp sal-seri, öner ieleri bir qonaq üyine ornalasıp on kün boyı kün-tün demey wlanasır dumanğa bastıq. Kündiz ülken mädeniet sarayına barıp öner körsetip, keşke qonaq üyine kelip toy jasaymız. Sol qızıqtı künderdiñ birinde meniñ jiırma beske tolğan tuğan künim şaq kelgen soñ dastarhan jaydım da körşi önerpazdardı toyğa şaqırdım.

Onsız da bastarı auırıp wrınarğa qara tappay otırğan öñkey sayıpqıran asau darın ieleri mağan arnağan sıylıqtarımen qosa öz öz aspaptarın da kötere keldi. Söytip kiimin şeşken jalañaş adamnıñ sudan tayınbaytını sekildi köp keşiktirmey köñildi toydı bastap kep jiberdik.

Ne bolsın şirkin, eşbir qospası joq halıqtıñ taza twnıq päk öneri birnen soñ biri aq ayranday aspa tök şaşıldı-ay kelip. Tinamday da kirşigi joq şeksiz, şetsiz dala äuenderi ne bir sızılğan sırnay tamaq änşilerdiñ kömeyinen tört qabırğanıñ arasına siısa almay sığılısa tıqsırılıp qwdiret bolıp qwyılıp jattı, şalqar bir şattıqtıñ tasqını bolıp şaşılıp jattı.

Oh, sıyğa tolı, sırğa tolı, siqırğa tolı halıqtıñ ğajap än, äuenderi-ay de. Jel bolıp şalqıp, aydın bop tolqıp, tau bolıp küñirenip, najağay bolıp jarqıldap, qwlın bolıp kisinep, bota bolıp bozdaydı-au şirkin…

Söytip toy endi nağız qıza bastağan şaq edi, tıq, tıq, tıq… esik qağıldı da artınşa bir qwşaq gül, tätti-täpsek, araq-şarap kötergen uızday jas boyjetken qız körindi.

Sonda bildik, qonaq üyiniñ ekinşi qabatında ornalasqan sahara jaqtıñ önerpaz qızı bizdiñ toydan qalıs qalıptı. Men aldınan jügirip barıp keşirim swrap, qolındağı dünielerin alıp törge şaqırdım. Rahmetin aytqan ol sırt kiimin şeşip ilgennen keyin dastarhan basına jaqındap sıpayı ğana köpşilikke täjim etti. Sosın barşamızdan ğafu ötine mağan bwrılıp:

- Ağa, toyıñızdı toyğa wlastırayın dep öziñizden rwhsat swrasam nietimdi qabıl alar ma ekensiz ä – dedi, külim qaqqan ädemi ot janarın qaday iilip. Onıñ däl ne degeli twrğanın döp basıp tüsine ketpesem de jaydarı qızdıñ jarasımdı jaqsı iltipatın bar şınımmen qabıl alıp:

- Aynalıp keteyin qarındasım-au, qaraqattay eki köziñ möldirep öñmenimnen ötip bara jatsa «Ölim äkelip twrmın» – deseñ de rwhsat etip qabıl almay nem bar edi, ayta ğoy – dedim eljirey äzildep. Söytsem ol dağı bir äzil sözdiñ tilmäşi eken:

- Oybay ağa, keşirim etiñiz, jön segizdi artıma qaldırıp, onsegizge qadam basıp ört ömirdiñ qızığın endi bastağan şağımda sizdey avzal azamatqa ölim äkeletin men nemene, jındanıp ketippin be. Ölim emes özimdi äkelip twrmın – dep mağan ülbirep pisken almaday betin tostı.

- Bärekeldi qarındas! Sen özi otqa qwyğan maysıñ ğoy sirä. Dür-dür etip aspanğa şapşıp laulap janıp jatqan jiırmabes degen ört jalınğa alay-düley wytqıp soğıp twrğan onsegiz degen borandı äkep twrsañ ol ölim emey ne boluşı edi aynalayın. Qoş, ne bolsa da körip aldım – dedim da onıñ appaq jazıq mañdayınan iiskedim.

Otırğandar şuıldasıp şapalaq soğıp şağın bölmeniñ töbesin ortasına tüsire jazdap ayğaylasıp süykimdi boyjetkenge qoşemet körsetti. Sonımen jiırmabestiñ dastarhanına onsegizdiñ dastarhanı qosılıp toy odan ärmen jalğastı.

Kümbirlegen kümis kömeyden sıñğırlata än tökken şaşasına şañ jwqpas öñkey küreñtöbel tarlandar jer tanabın quırıp qwlaqtı bitkenniñ qwrışın armansız etip qandırdı. Osılay sayrağan sazdı bwlbwl, sanduğaştar tañ ağarğanda ğana amalsız tarasuğa bet bwrıstı. Toy tarqar aldında rizaşılığın bildirip betinen süygisi kelgen jigitterge saharanıñ ibalı aruı europalıqtardıñ saltımen mayısqan qolınıñ sırtın wsındı. Qız süyudiñ soñına ala men de sirä qwr qalmayın dep onıñ qolın süyuge oqtalıp edim, ol kip-kişkentay süykimdi qolın tep-tez aylandırıp alaqanın tostı. Men:

- Qoy qarındas, alaqanıñnan süysem wrdıqşı bolıp ketersiñ, sırtınan süyeyin – dep edim, ol jımıñ etti de:

- Onday salttıñ barı şın ağa. Biraq men käzir wrdıqşı bolğım kelip twr. Jaqsı ğoy, osı bölmeden şıqqanda bayqatpay sizdi qaltalay ketpeymin be –demesi bar ma… Men qarsılıq etkem joq, jwp-jwmsaq alaqanına ernimdi tigizdim de bölmesine jetkizip qoydım.

…Erteñinde ülken öner sarayına barıp öner körsetip endi ornalasqan qonaq üyine qaytayın dep birge ketetin serik izdep seltiip temeki şegip twr edim, älgi dilmär şeşen erke qarındasım kelip jetti. Ana-mınanı söz etip jeñil äzildesip twrğan soñ men onıñ näzik süyrek sausaqtarın alaqanıma salıp ayalap:

- Tentek erke qarındasım, keşe köp adamnıñ arasında ağañdı wyaltıp qoydıñ ğoy. Käne betiñdi tosşı endi men esemdi alayın – dep betinen süyuge eñkeie berip edim ol säl ğana şeginşektedi de:

- Şın eseñiz ketken bolsa – dep, qıp-qızıl şiedey jwp-jwqa erinin şoşayttı. Däl öytedi ğoy dep oylamağan basım säl tosılıp qaldım da:

- Aynalayın erniñnen süysem ösekşi bolıp ketersiñ – dep edim qız alası moldau moyılday qara közderin

bir töñkerdi de:

- Pay, pay, pay ağası! Alaqanımdı tossam: «Wrdıqşı bolasıñ» – deysiz, ernimdi tossam: «Ösekşi bolasıñ» – deysiz, eger men basqa birdememdi tossam ne dep bas tartar ekensiz ä. Jigitke erninen süygizgen äyel bitkenniñ bäri ösekşi bolatını ras bolsa men ökinbey-aq qoyaayın – dedi de eki ökşesin köterip ayağınıñ wşımen sozılıp kelip meniñ mwrttı ernimnen şöp etkizip bir süydi de aylanıp qonaq üyine qaray jügire jöneldi.

Men añdausız jerde jalañaş denemdi jalın şarpıp ötkendey tırp etip qozğalmay twrıp qaldım. Sälden keyin ğana sağatıma qarasam keş te bolıp qalğan eken.

Ünsiz ğana jımıñ ettim.

2008

“AYDAN TÜSKEN KÖLEÑKE” Kitäbinan

(Suret internet jelisinen alındı, iesinen keşirim ötinem)