Қырым хандығы. | Kerey.kz/Керей.кз

Qırım handığı.

| May 17, 2015

Şıñğıshannıñ kezinde Altın Ordadan bölinip şıqqan ataqtı Kereyler äuleti Qajıkerey qwrğan Qırım handığı.
Onıñ wlı Meñlikereydiñ twsında (1475) jıldarı Qırım handığı Osman Imperiyasına bağınıştı bolıp qaladı. Keyin osı twqımnan şıqqan bileuşilerdiñ barlığı swltannıñ kelisimimen ğana taqqa otırdı. XVI – XVII ğ.ğ. Qırım handığı Türikterdiñ barlıq jaulap alu jorığına qatısadı. Olar Resey men Reç pospolitanıñ bitispes jauı bolıp, bwl memleketterdi ünemi üreyde wstadı…
Qırım handığın qwrğan Qajıkerey men odan keyingi bileuşiler Meñlikerey men Däuletkereydiñ sureti. Bwlarda handı saylau üşin, Arğın, Qıpşaq, Şırın jäne Barın degen ataqtı tört Rudıñ bileri Qwrıltayda arnayı bas qosatın bolğan. Qırım handarıKereyler twqımınan şıqqan. Tuğan jerlerin Qırım yurtı deydi. Qırım degen sözdiñ özi – bekinis degendi bildiredi. Qırım handarıözderin «Qos teñizdiñ qağanı, qos qwrlıqtıñ swltanı» sanağan…
KÖP SERIYALDI SÜLEYMEN SWLTAN OSI MEÑLİ KEREYDİÑ KIZINAN TUĞAN EDİ.

facebook äleumettik jelisinen alındı

BWLANTI-AÑIRAQAY ŞAYQASTARI: JALĞANI MEN ŞINDIĞI

kerey.kz

SÖZ BASI «Sovet ökimeti twsında qazaq tarihı bwrmalanıp, teris tüsinik berildi» degen söz jii aytıladı qazir. Basılım betterinde bolsın, tarihşılardıñ bas qosqan jiındarında bolsın. Jalğanı joq, anıq edi. Kuämiz, 70-jıldardağı qazaq tarihı oqulığınıñ qalıñdığı pışaqtıñ qırınday ğana-tın. Onıñ özi mardımdı oqıtılmadı. Bwl şejiremizdiñ otar kezdegi küyi edi… Al qazirgi tarihımız bwrınğıdan da beter soraqı jağdayğa tüsti. Bilim men ğılımğa köñil böludiñ ornına bügingi qazaq ru-taypa wymasınan şığa almay jür. Osı küni ärkim öz atalasınıñ nemese babasınıñ bi bolğanın, jırau ne batır bolğanın oydan şığarğan jalğan derekterimen üzdiksiz nasihattap, keyin oğan san milliondağan qarjı şaşıp, kitap şığaru, as berip, kesene, eskertkiş ornatu sıqıldı t.b. berekesiz istiñ soñına tüsken. Ökinişke qaray, jağımsız
Tarbağataydağı wlt-azattıq küres

kerey.kz

(Osı tarihi oqiğanıñ 70 jıldığına arnaladı) Qazaq jeriniñ şığısındağı Tarbağatay jeride tarihtıñ tarğalañ jıldarınıda böliske tüsip jarımı qazirgi Qıtay jerinde qalğanı belgili. Osı qasietti topıraq ejelden atam qazaqtıñ qwttı qonısı bolıp kelgen edi, osı Tarbağataydıñ arğı betinde (1944-1962) jıldarğa deyin türli tarihi, sayasi oqiğalar bolıp jattı, işinde eñ körnektisi 1944-1947 jıldar aralığında bolğan wlt-azattıq kürester edi. Desede osı kürester bolğan qazaqtıñ tört aymağınıñ ekeuinde yağni Altaymen İlede bolğan wlt-azattıq küresteri turalı köp aytılıpta jazılıpta keledi, desede Tarbağatay jerinde bolğan kürester aytılmay keledi, bolğan tarih tasada qalmau kerek, endeşe Tarbağataydağı oqiğalar qalay boldı? Kimder qozğalıs bastadı? Soñı nemen ayaqtaldı? Osı saualdarğa tarihi derektermen sol oqiğağa qatısqan kuagerlerdiñ estelikteri , tarihi kartinalar arqılı jauap
Qazaq-joñğar din üşin soğıspağan!

kerey.kz

Qazaq-joñğar din üşin soğısqan degender mına derekke süyense kerek: 1691 jılı 6 aqpanda Irkutsk qalasında Joñğar hanı Galdan Boşogtu (moñğol. Galdan Boşigt; Qalm. Galdan-Boşigt; 1644 – 1697) elşileriniñ Qazaq handığı turalı äñgimesi. «…Şabarmandar: «Osıdan on jılday bwrın olar, Qalmaq Buşuhtu hanı men Kazak Ordası, dini ärtürli bolğan. Buşuhtu han qalmaqtarmen jäne basqa da orda müşelerimen birge Dalay-lamağa senedi, al kazak ordası äsirese Mwhametke Qırımdıq jolmen senedi, bwsurmandıq jolmen sündetteledi. Al Buşuhtu han Kazak Ordasına onımen, qalmaq Buşuhtu hanımen jäne Ordanıñ basqalarımen bir Dalay Lamağa birigip buddağa sensin dep jiberdi. Sondıqtan da olarmen janjal tuındadı, öytkeni olar qalmaq jolımen Dalay-lamağa sengisi kelmedi, osınıñ saldarınan ülken şayqastar bolıp, Buşuhtu han olardıñ köptegen
BÖRİNİÑ ATIN ALĞAN ITELİ MEN MOLQI

kerey.kz

(«”V”dıbısınıñ ömiri» maqalasınan üzindi) Vorg(vork). Bwl kädimgi kök tüsti jäne osığan baylanıstı börini bildirdi. Böri degen sözdiñ özi kök tüsti wğındıradı. Vorg(vork) sözi V dıbısınıñ “wb, ob, ab, ba, bo, bw, w, u” bolıp türlenuine say, burğ, vorğ, burı, vlue, böri, börik, volk sözderin tudırdı. Volk – ölekşin. Vlue(böre, böle) – ağılşın tiline kök tüsti bildiretin atau retinde ğwndar jağınan endi. Volf(börip) sözi olarda börini bildiredi. Burıl tüs te kök tüsti negiz etedi. Qazaqta “böriktirip qıradı” degen söz bar. Bwl biriktirip qıradı degen mağınanı beredi. Qazaqtıñ birigu degen söziniñ äubasta tuıluına da börilerdiñ azığın wstaudağı wyımşañ äreketi äser etken. Volk(börğ) – Şığıs Europa jerinde börini bildirdi. Volk sözi bolğ, bolqı
TWĞIRIL HANNIÑ ÄLEMDİ BILEGEN WRPAQTARI

kerey.kz

Twğırıl hannıñ Nılqı şamğwn(sanğwn), Eke(Üki), Taybwğa degen üş wlı boldı. Nılqı şamğwnnan tarağan äulet Torğauıt, Qalmaq, Abaq-Sahara qatarlı ordalardıñ bileuşileri bolsa, Taybwğadan tarağan äulet Sibir, Tömen handıqtarın biledi. Twğırıl hannıñ inisi Jaqa qambınıñ qızınan tuğan jiender Wlı Moğol ordasın, Qıtaydı, Irandı bilese, öziniñ Qwlağudan tuğan jienderi Irandı tağı dübirletti. Twğırıl hannıñ wrpaqtarınan Qazan, Qajı-Tarhan(Astrahan), Qasım handıqtarınıñ tağına otırğandar da boldı. Qırım handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı twtas Joşı wlısındağı barlıq handıqtardı şeñgelinde wstadı. Joşı wlısınan şıqqan handıqtardıñ täuelsizdigin qorğau jolındağı şayqastardı wyımdastıruşı boldı. Qırım handığın bilegen Twğırıl hannıñ wrpaqtarı Qırım handarınıñ esiminiñ bärinde Kerey qosımşası bar. Bwl turalı Orıs zertteuşileri ekige jarıladı. Biri, Qajı -Kereydi Twğırıl han äuletinen dese, biri